Η κοινωνία του Πόντου και της Τραπεζούντας στις αρχές του 20ού αιώνα

Η αυγή του 20^ού αιώνα βρίσκει τον ελληνισμό του Πόντου κάτω από τις καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις. Η οικονομική ανάπτυξη, η οποία αρχίζει ουσιαστικά από τα μέσα του 19^ου αιώνα με την υπογραφή του Χάττι- Χουμαγιούν, είναι εκρηκτική και τώρα τεράστιοι όγκοι προϊόντων μετακινούνται από και προς τις δύο κύριες πύλες εισόδου και εξόδου των προϊόντων του Πόντου, δηλαδή τα λιμάνια της Τραπεζούντας και Αμισού, και κυρίως της πρώτης, ενώ ο αμαξιτός δρόμος Τραπεζούντας - Ερζερούμ - Περσίας σφύζει από κίνηση, με πλήθος καραβανιών να μεταφέρουν τα προϊόντα της Ανατολής προς τη Δύση και το αντίστροφο, από και προς την ασιατική ενδοχώρα.

Η οικονομική αυτή ανάπτυξη συμβαδίζει, όπως είναι φυσικό, με μια τεράστιας έκτασης πολιτιστική ανάπτυξη. Ένας πραγματικός μορφωτικός οργασμός παρατηρείται σε όλη την έκταση του Πόντου, με την ίδρυση νέων συλλόγων - σωματείων ή την οργανωτική ανασυγκρότηση παλαιοτέρων, που κύρια κατεύθυνσή τους είναι η στήριξη των σχολείων, η ίδρυση νέων και γενικά η αναδιοργάνωση των δυνάμεων του ελληνισμού.

 Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή την εποχή σχεδόν κάθε χωριό και οικισμός του Πόντου έχει το σχολείο του, που οικοδομείται κατά κανόνα δίπλα στην εκκλησία, γεγονός που και από μόνο του προσδιορίζει βασικά στοιχεία της ιδεολογίας του ποντιακού ελληνισμού.

Η οικονομική και πολιτιστική αυτή ανάπτυξη απαιτεί την ύπαρξη στοιχειωδώς τουλάχιστον καταρτισμένου προσωπικού για να στελεχώσει τις υπό ραγδαία άνοδο - εμπορικές κυρίως - ελληνικές επιχειρήσεις, αλλά και τη διεύρυνση των περιθωρίων ανάπτυξης των πολιτιστικών και ιδεολογικών στοιχείων των ελληνικών κοινοτήτων της περιοχής. 

Το ρόλο αυτό αναλαμβάνουν να παίξουν - κατά τρόπο μάλιστα απολύτως επιτυχή - οι πολλές και αξιόλογες σχολικές μονάδες της περιοχής, με προεξάρχον το Φροντιστήριο Τραπεζούντας, το οποίο αποτελεί πρότυπο και σε πολλές περιπτώσεις καθοδηγητή για τις ποντιακές κοινότητες. 

Οι πολύ μεγαλύτερες, όμως, ανάγκες εκπαίδευσης - οι οποίες τροφοδοτούνται από τις νέες λαμπρές προοπτικές της Τραπεζούντας και του Πόντου - σε σχέση με τα εκπαιδευτικά δεδομένα, επιβάλλουν τον επανασχεδιασμό του εκπαιδευτικού πλαισίου. 

Ειδικά για την Τραπεζούντα, η υποδομή του Φροντιστηρίου αδυνατεί να απορροφήσει τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για εκπαίδευση. Σχεδιάζεται η οικοδόμηση στη θάλασσα, δίπλα και δυτικά του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Γρηγορίου, ενός νέου, μεγάλου τετραώροφου κτιρίου, του οποίου η θεμελίωση πραγματοποιείται το 1899 και τα εγκαίνια λειτουργίας το Σεπτέμβριο του 1902. 

Το κόστος κατασκευής του κτιρίου αυτού καλύπτεται εξ ολοκλήρου σχεδόν από τις εισφορές των Ποντίων Ελλήνων της Τραπεζούντας, της ευρύτερης περιοχής του Πόντου, αλλά και του εξωτερικού, κατά τρόπο μάλιστα εκπληκτικό: ο καθένας συνεισφέρει σύμφωνα με τις οικονομικές του δυνατότητες (αναλυτική σχετική αναφορά θα γίνει σε επόμενο κεφάλαιο). 

Παράλληλα, σε κάθε πόλη, χωριό και οικισμό του Πόντου παρατηρείται ένας απίστευτος οργασμός οικοδόμησης νέων σχολείων. Η βιβλιογραφία αλλά και οι μαρτυρίες της εποχής βρίθουν αναφορών σχετικών με τις έντονες προσπάθειες των Ελλήνων του Πόντου για συνεχή ανάπτυξη των σχολείων τους, μέχρι τις παραμονές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. 

Οι προσπάθειες αυτές στηρίζονται αποφασιστικά από πλούσιους Πόντιους ομογενείς του εξωτερικού αλλά και από μια σειρά φιλεκπαιδευτικών συλλόγων που, με μέλη επιφανή στελέχη των ελληνικών κοινοτήτων, ιδρύονται τόσο στην Τραπεζούντα, όσο και στην Κωνσταντινούπολη - όπου υπάρχει αξιόλογη ποντιακή κοινότητα -, αλλά και στις υπόλοιπες πόλεις και κωμοπόλεις του Πόντου.

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914)