Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής;;;

Ο Ρήγας χρησιμοποίησε τα κοινά ελληνικά -την κυρίαρχη γλώσσα στα ε­μπορικά κέντρα της αυτοκρατορίας- σε μία «λαϊκή» εκδοχή της. Σε αντίθεση με τον Κοραή,  οι ανησυχίες του εστιάζονταν στο παρόν και όχι στην αναβίωση των περασμένων μεγαλείων. Έχει ενδιαφέρον το ότι το ψευδώνυμο του, Ρήγας Βελεστινλής, προερχόταν από τη δημώδη ονομασία της γενέτειρας του (Βελεστίνο) και όχι από το αρχαίο της όνομα (Φεραί).

Η ειρωνεία είναι ότι ο ίδιος έπεσε θύμα του κλασικισμού των Ελλήνων εθνικιστών καθώς με­τά το θάνατο του αναφερόταν ως Ρήγας Φεραίος. Ο Ρήγας Βελεστινλής είναι μία διφορούμενη προσωπικότητα, ο οποίος θεωρείται «ο πρωτομάστορας της ελληνι­κής ανεξαρτησίας [...] που κατηγορήθηκε ως Έλληνας σοβινιστής επειδή οραμα­τίστηκε τα ελληνικά ως την επίσημη γλώσσα της σχεδιαζόμενης πολυεθνικής δη­μοκρατίας, μιας αναστυλωμένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με δημοκρατικούς θεσμούς στη θέση των μοναρχικών, η οποία θα αναδυόταν από τις στάχτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» (Clogg 1982: σελ. 188).

Η Μαρία Τοντόροβα (Τοdorova 1997: σελ. 165) τον χαρακτηρίζει «μεγάλο Έλληνα πατριώτη και επανα­στάτη [...] ο οποίος τέθηκε στην υπηρεσία των Φαναριωτών στα παραδουνάβια πριγκιπάτα και πρόσφερε ένα πανβαλκανικό όραμα για το μέλλον της χερσονή­σου», ενώ ο Κεμάλ Καρπάτ (Karpat 2000: σελ. 236) υποστηρίζει ότι ο Ρήγας -όπως ακριβώς ένας ακόμα σημαντικός διανοούμενος εκείνης της εποχής, ο Αδαμάντιος Κοραής- ήταν μέλος μιας ευρύτερης κίνησης «των αστικών εμπορικών πληθυ­σμών και της φαναριώτικης αριστοκρατίας, που στόχευε στο μετασχηματισμό της οθωμανικής αρχής σε μία, ελεγχόμενη από τους Έλληνες, πολυεθνική αυτοκρα­τορία της Ανατολής». Ο Καρπάτ επισημαίνει πως αυτοί οι κύκλοι «φαίνεται ότι είχαν "ιμπεριαλιστικές" διαθέσεις, καθώς οραματίζονταν μία ελληνική "δημοκρα­τία" στην οποία θα περιλαμβάνονταν τα Βαλκάνια, το Αρχιπέλαγος και η Μικρά Ασία».

Συμμεριζόμαστε την άποψη του Ρίτσαρντ Κλογκ (Richard Clogg) σύμφωνα με την οποία: «Στο ευρύτερο πλαίσιο των Βαλκανίων στα τέλη του 18ου αιώνα μία τέτοια επιμονή στο ενδεχόμενο ενοποίησης της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού δεν ήταν "σοβινιστική", όπως ίσως μπορεί να εμφανιστεί.

Τα ελληνι­κά αποτελούσαν τη lingua franca του μεγαλύτερου τμήματος της εμπορικής αστι­κής τάξης (μπουρζουαζίας) των Βαλκανίων και η ανάδειξή τους ήταν μία εξέλι­ξη ιδιαίτερα σημαντική για το Ρουμ μιλέτ τον 19ο αιώνα» (Clogg 1982: σελ. 188). Η σκέψη του Ρήγα είναι πολύ πιο σύνθετη από ό,τι συνήθως θεωρείται: δεν διεκ­δικεί την ελληνικότητα της κοινοπολιτείας -τη δημιουργία της οποίας θέλει τόσο να δει-, όπως επίσης δεν εκφράζει καμία σχετική αξίωση για την Οθωμανική Αυ­τοκρατορία. Οραματίζεται τη θεμελίωση μιας πολυεθνικής οντότητας, που δεν μπορεί να περιοριστεί στη σύσταση ενός έθνους-κράτους, και δεν εκδηλώνει την πρόθεση να αρνηθεί ή να καταστείλει τον πολυεθνικό χαρακτήρα της.