Δέκα παράγραφοι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας

Εν πρώτοις ας συνοψίσω έντεκα χρόνια της πρόσφατης ελληνι­κής ιστορίας σε δέκα σύντομες παραγράφους.

Το 1913, οι Τούρκοι, που είχαν αποφασίσει να διώξουν τους Έλληνες από τη Μικρά Ασία, άρχισαν συστηματικές εκτοπίσεις ολόκληρων μικρασιατικών ελληνικών πληθυσμών1.

Η αντίσταση που πρόβαλαν οι Έλληνες στη Φώκαια2, βορειοδυτικά της Σμύρ­νης, οδήγησε στη σφαγή πενήντα από αυτούς. Για να διευκολύνει αυτές τις εκτοπίσεις, η τουρκική κυβέρνηση αγόρασε ένα πολεμικό από τη Βραζιλία με σκοπό να καταστρέψει τον ελληνικό στόλο και ν' αποκτήσει ελευθερία κινήσεων στο Αιγαίο. Τότε οι Έλληνες αγό­ρασαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες τα πολεμικά «Αϊντάχο» και «Μισσισσιπή», εξουδετερώντας έτσι τα τουρκικά σχέδια.

Το 1915, ο βασιλιάς της Ελλάδας Κωνσταντίνος, που ήταν γαμπρός του Κάιζερ, απέλυσε τον πρωθυπουργό Βενιζέλο που ακολουθούσε φιλοσυμμαχική πολιτική3.

Το 1916, ο Βενιζέλος εγκαθίδρυσε μια χωριστή κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη και σύντομα δημιούργησε ένα αξιόλογο ελληνικό στρατό που άρχισε ν' αγωνίζεται στο πλευρό των Συμμάχων κα­τά της Βουλγαρίας και της Τουρκίας4.

Το 1917 ο Κωνσταντίνος παραιτήθηκε κάτω από την πίεση των Συμμάχων και ο γιος του Αλέξανδρος ανέβηκε στο θρόνο με το Βενιζέλο ως πρωθυπουργό5.

Το 1918 η Ελλάδα διέθεσε 250.000 στρατό στη συμμαχική επίθεση στη Μακεδονία, η οποία οδήγησε στην ήττα της Βουλ­γαρίας και της Τουρκίας6.

Το 1919 υπογράφτηκε η Συνθήκη των Βερσαλλιών7 ενώ το ζήτημα της Τουρκίας αφέθηκε να διευθετηθεί από μια χωριστή συνθήκη. Ελληνικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη, κατόπιν εντολής του Ανωτάτου Συμμαχικού Συμβουλίου8, για να φρουρούν τη δυτική Μικρά Ασία ενόσω οι Σύμμαχοι θα αποφάσιζαν ποια θα ήταν η τελική τύχη της Τουρκίας.

Το 1920, με τη Συνθήκη των Σεβρών9, οι Σύμμαχοι γνωστοποίησαν την απόφασή τους σχετικά με τα τουρκικά εδάφη. 
Με αυτή τη συνθήκη η Σμύρνη και η ιωνική ενδοχώρα τέθηκε υπό ελληνική διοίκηση για εννιά χρόνια. 
Τότε οι τούρκοι εθνικιστές  επαναστάτησαν διαμαρτυρόμενοι γι' αυτή τη συνθήκη.
 Οι τελευταίοι εγκαθίδρυσαν κυβέρνηση στην Άγκυρα υπό τον Μουσταφά Κεμάλ και οργάνωσαν στρατό για να υπερασπίσουν τη Μικρά  Ασία10
Στην Ελλάδα ο βασιλιάς Αλέξανδρος πέθανε από το δάγκωμα ενός πιθήκου11, ο Βενιζέλος ηττήθηκε στις βουλευτικές  εκλογές12 και ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Αθήνα ως βασι­λιάς13.

Το 1921 οι Σύμμαχοι συμφώνησαν να επανεξετάσουν τη Συν­θήκη των Σεβρών και συγκάλεσαν μια διάσκεψη στο Λονδίνο μ' αυτό το σκοπό14. Οι Έλληνες αντιπρόσωποι απέρριψαν την εναλ­λακτική συνθήκη που πρότεινε η διάσκεψη και ο ελληνικός στρα­τός εξαπέλυσε επίθεση κατά των θέσεων των τούρκων εθνικιστών στη Μικρά Ασία15.

Ο Κωνσταντίνος πήγε στη Σμύρνη για να κα­τευθύνει προσωπικά αυτή την επίθεση και ο ελληνικός στρατός προέλασε στη Μικρά Ασία μέχρι ενός σημείου που απείχε εξήντα χιλιόμετρα από την Άγκυρα όπου υπέστη συντριπτική ήττα από τους Τούρκους.

Σμύρνη

Το 1922, μετά από τρομερά αδέξιο χειρισμό της κατάστασης από τον Κωνσταντίνο και την κυβέρνησή του, οι Τούρκοι μπήκαν στη Σμύρνη16. Οι τελευταίοι έσφαξαν ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού, πυρπόλησαν την ελληνική συνοικία και εκτόπι­σαν με τον πιο βάρβαρο τρόπο εκατοντάδες χιλιάδες αμάχων Ελλήνων.

Ο ελληνικός στρατός επαναστάτησε και υποχρέωσε τον Κωνσταντίνο να παραιτηθεί και πάλι, οπότε ανέβηκε στο θρό­νο ο γιος του Γεώργιος Β17. Η Κοινωνία των Εθνών έστειλε τον Δρα Φρίντζος Νάνσεν18 να μελετήσει το πρόβλημα των Ελλήνων προσφύγων από τη Σμύρνη και άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας, οι οποίοι είχαν αποβιβαστεί απένταροι στην Ελλάδα και κινδύνευαν να λιμοκτονήσουν.

Ο Δρ Νάνσεν ανέφερε ότι ο μοναδι­κός τρόπος να παρασχεθεί αποτελεσματική βοήθεια στους πρό­σφυγες ήταν να βοηθηθεί η ελληνική κυβέρνηση, να λάβει ένα δά­νειο προς αυτή την κατεύθυνση.

Το 1923 η Κοινωνία των Εθνών  δημιούργησε την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων, η οποία επιφορτίστηκε με την επι­τόπου αντιμετώπιση του όλου προβλήματος.

Αποφασίστηκε ότι η Επιτροπή θα είχε τέσσερα μέλη: έναν Αμερικανό, έναν Άγγλο και δύο Έλληνες και ότι ο Αμερικανός θα ήταν πρόεδρος. Μου πρό­σφεραν τη θέση του προέδρου.

Ελληνικός Στρατός στη Μικρά Ασία

1.   Οι διωγμοί των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας άρχισαν από την Ανατολική Θράκη στα τέλη του 1913 και συνεχίστηκαν την άνοιξη του 1914 στη Μ. Ασία. Σύμφωνα με την «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών (Τόμος ΙΔ', σελ. 377) οι Έλληνες Μικρασιάτες που υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ελλάδα στη διάρκεια αυτών των διωγμών έφταναν τις 150.000 ενώ άλλες 50.000 εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Εξαιτίας των διωγμών αυ­τών απειλήθηκε ελληνοτουρκικός πόλεμος.

2.   Μια αναφορά στις σφαγές της Φώκαιας θα βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο του τότε αμερικανού προξένου στη Σμύρνη Τζωρτζ Χόρτον, «The Blight of Asia» (ελλη­νική έκδοση με τίτλο «Η κατάρα της Ασίας», Εστία Νέας Σμύρνης, Αθήνα, 1980, σελ. 38-41). Σύμφωνα με τον Χόρτον, τα γεγονότα της Φώκαιας φανερώνουν «την αναλλοίωτη φύση του Τούρκου και του χαρακτήρα του σαν πλάσματος με άγρια πάθη που ζει ακόμα στην εποχή του Ταμερλάνου και του Ούνου Αττίλα».

3.   Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε για πρώτη φορά στις 21 Φεβρουαρίου 1915 και τον δια­δέχτηκε στην πρωθυπουργία ο Γούναρης (24-2-1915). Ο Βενιζέλος σημείωσε θριαμβευτική νίκη στις εκλογές που έγιναν στις 31 Μαΐου του ίδιου χρόνου και ανέλαβε την πρωθυπουργία και πάλι αφού ο Κωνσταντίνος κωλυσιέργησε επί μακρόν προκειμένου να του δώσει την εντολή.

Στις 22 Σεπτεμβρίου 1915 ο Βενιζέλος υπέβαλε εκ νέου παραί­τηση και τον διαδέχτηκε ο Ζαΐμης. Η παραίτηση αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί ως «α­πόλυση», όπως τη χαρακτηρίζει ο Μοργκεντάου, αφού ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να την υποβάλει όταν ο Κωνσταντίνος του δήλωσε ότι δεν συμφωνούσε με την τοποθέτηση που είχε κάνει δημόσια στη Βουλή σχετικά με την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο.

4.   Η Επιτροπή Εθνικής Άμυνας, που οργάνωσαν το Δεκέμβριο του 1915 στη Θεσσαλονίκη οι Αλέξανδρος Ζάννας, Περικλής Αργυρόπουλος και Παμίκος Συμβρακάκης προέβη σε άμεση στρατολόγηση με σκοπό τη δημιουργία σωμάτων που θα συμπολεμούσαν με τα συμμαχικά στρατεύματα προς απόκρουση πιθανής βουλγαρικής εισβολής στην Ελλάδα. Η πρώτη μάχη στην οποία έλαβε μέρος τμήμα του στρατού της Άμυνας (το 1ο τάγμα) έγινε στις 23 Νοεμβρίου 1916.

5.   Ο δευτερότοκος γιος του Κωνσταντίνου Αλέξανδρος ανέβηκε στο θρόνο στις 11 Ιουνίου 1917 (29 Μαΐου με το τότε εν ισχύ στην Ελλάδα «Παλιό ΙΙμερολόγιο»), την επομένη της αποχώρησης (γιατί δεν υπήρξε επίσημη παραίτηση) του πατέρα του. Στις 26 του ίδιου μήνα ο Βενιζέλος σχημάτισε κυβέρνηση στην Αθήνα.

6.   Μετά το σχηματισμό της κυβέρνησης Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη και ιδίως εκείνης στην Αθήνα (1917), το μέγεθος και η ποιότητα των ελληνικών στρατευμάτων στο Μακεδονικό Μέτωπο αυξήθηκαν σημαντικά. Στις μάχες του 1918 συμμετείχαν 90 ελληνικά τάγματα επί συνόλου 280 (ποσοστό 34%). Οι ελληνικές απώλειες στο μέ­τωπο της Μακεδονίας ήταν 834 νεκροί, 3.790 τραυματίες και 671 αγνοούμενοι.

7.   Η Συνθήκη των Βερσαλλιών υπογράφηκε στις 28 Ιουνίου 1919 μεταξύ της Γερ­μανίας και των 27 νικητριών δυνάμεων στην Αίθουσα των Κατόπτρων του ομωνύμου ανακτόρου, την ίδια στην οποία το 1871 είχε ανακηρυχθεί η Γερμανική Αυτοκρατορία.

8.      Η πρώτη προκαταρκτική συνεδρίαση των ηγετών των Συμμαχικών Δυνάμεων έγινε στις 12 Ιανουαρίου 1919 στο Και ντ' Ορσέ (γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών). Συμμετείχαν οι ηγέτες της Γαλλίας, Ιταλίας, ΗΠΑ και Αγγλίας οι οποίοι αποφάσισαν να συμπεριλάβουν και την Ιαπωνία ως ισότιμο εταίρο στις διαβουλεύσεις

τους. Το αρχικά διαμορφωθέν Συμβούλιο των Δέκα (2 αντιπρόσωποι από καθένα από  τα παραπάνω πέντε κράτη) κρίθηκε μη αποδοτικό. Από τα τέλη του Μαρτίου του 1919 υιοθετήθηκε η πρακτική της καθημερινής σύσκεψης (ή συσκέψεων) των ηγετών των τεσσάρων, πλην της Ιαπωνίας, δυνάμεων. Οι τέσσερις αποτέλεσαν το Ανώ­τατο Συμμαχικό Συμβούλιο ή Συμβούλιο των Τεσσάρων (Conseil des Quatres). Ο ρόλος πάντως καθενός από τους ηγέτες δεν ήταν ισομερής.        

9.  Η Συνθήκη των Σεβρών, που υπογράφηκε στις 10 Αυγούστου 1920 στο δημαρχείο της ομώνυμης γαλλικής πόλης, λίγο έξω από το Παρίσι, ήταν η τελευταία από τη σειρά συνθηκών που ρύθμισαν τις πολεμικές εκκρεμότητες.  Η συνθήκη δεν  απεικόνιζε την πραγματική τοποθέτηση μερικών από τις δυνάμεις, σχετικά με το   ανατολικό ζήτημα, και ιδίως η Γαλλία και η Ιταλία εναντιώθηκαν σθεναρά στην εφαρμογή των όρων της που αφορούσαν την ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία.

10. Τον αρχικό πυρήνα του κεμαλικού στρατού απετέλεσαν οι τουρκικές μονάδες του μετώπου του Καυκάσου, των οποίων οι Σύμμαχοι είχαν παραλείψει να ζητήσουν  τη διάλυση με την Ανακωχή του Μούδρου (30 Οκτωβρίου 1918).

11. Ο βασιλιάς Αλέξανδρος πέθανε στις 25 Οκτωβρίου 1920 από σηψαιμία που   

είχε προέλθει από τραύμα το οποίο είχε προκληθεί από δάγκωμα ενός πιθήκου που διατηρούσε ως κατοικίδιο.

12. Στις εκλογές της 1ης (14ης με το «νέο» Ημερολόγιο) Νοεμβρίου 1920 η υπό συλλογική ηγεσία (Ν. Καλογερόπουλος, Ν. Στράτος, Δ. Γούναρης, Δ. Ράλλης κ.λπ.). «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» έλαβε λιγότερες ψήφους από τους βενιζελικούς αλλά λόγω του εκλογικού συστήματος εξέλεξε πολύ περισσότερους βουλευτές.

13.   Ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στην Ελλάδα στις 6/19 Δεκεμβρίου 1920.

14. Η Συνδιάσκεψη του Λονδίνου έγινε από τις 8/21 Φεβρουαρίου ως τις 5/18 Μαρτίου 1921. Η Ελλάδα συμμετείχε ως παρατηρητής. Η Ελλάδα αποδέχτηκε  με σοβαρές επιφυλάξεις  τις προτάσεις της Συνδιάσκεψης. Αντίθετα οι κεμαλικοί ήταν εκείνοι που δεν τις αποδέχτηκαν (επειδή άφηναν την Ανατολική Θράκη και την πόλη της Σμύρνης υπό ελληνικό έλεγχο) και ο υπουργός Εξωτερικών της Άγκυρας Μπεκίρ Σαμί αποχώρησε πριν από την επίσημη λήξη της συνδιάσκεψης.

15. Η επίθεση του Μαρτίου του 1921 έγινε με βάση τις κατ' ιδίαν, παροτρύνσεις του Λόυντ Τζωρτζ αλλά και για να προληφθούν τα αποτελέσματα της γαλλοτουρκικής συμφωνίας, συνεπεία της οποίας σημαντικές κεμαλικές δυνάμεις θα απεμπλέκονταν από το μέτωπο της Κιλικίας και θα στρέφονταν κατά των Ελλήνων.

16.     Τα πρώτα τουρκικά τμήματα εισήλθαν στη Σμύρνη το πρωί του Σαββάτου 27 Αυγούστου 1922. Η ελληνική κατοχή της πόλης είχε διαρκέσει 27 μήνες.

17. Τα επαναστατημένα στρατεύματα επικεφαλής των οποίων ήταν οι συνταγμα­τάρχες Πλαστήρας και Γονατάς και ο πλοίαρχος Φωκάς υποχρέωσαν τον Κωνστα­ντίνο να παραιτηθεί στις 14 Σεπτεμβρίου 1922 και να αναχωρήσει για το Παλέρμο στις 16 του ίδιον μήνα.

18. Fridtjof Nansen (1861-1930): Νορβηγός επιστήμονας, εξερευνητής και πολιτικός. Στις 8 Απριλίου 1895, εξερευνώντας το Βόρειο Πόλο έφτασε σε πλάτος 84" 4 , το βορειότερο σημείο που είχε φτάσει ως τότε ο άνθρωπος.

Καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Όσλο, πήρε μέρος στις διεργασίες απόσχισης της Νορβηγίας από τη Σουηδία (1905). Στη συνέχεια επιδόθηκε σε ανθρωπιστικά έργα. Κομισάριος της ΚΤΕ για τον επαναπατρισμό των αιχμαλώτων πολέμου και στη συνέχεια των Ρώ­σων προσφύγων.

Henry Morgenthau