Κρισεις και συμπεράσματα για την εξέλιξη της
Για τους Ποντίους της πρώτης γενιάς, που εγκαταστάθηκαν
στην Ελλάδα, εκτός από τις άλλες φροντίδες και υποχρεώσεις που είχαν να αντιμετωπίσουν,
παρέμενε στη μνήμη τους επιτακτική η προσπάθεια αναζήτησης και καταγραφής της
ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού.
Ήθελαν, όλες οι
βαρβαρότητες των Νεότουρκων, που συνέβησαν στα χρόνια
του Α’ παγκοσμίου πολέμου μέχρι την
οριστική εγκατάλειψη της πατρώας γης, να καταγραφούν και να αποτελέσουν
αντικείμενο έρευνας και μελέτης από τους ιστορικούς του μέλλοντος.
Πίστευαν ότι αυτό θα αποτελούσε ένα αποδεικτικό στοιχείο
στο δικαστήριο της Ιστορίας εναντίον του τουρκικού κράτους και της ποινικής
ευθύνης, που είχε αυτό για τις καταστροφές και τους θανάτους που προκάλεσε σε
βάρος των χριστιανών Ελλήνων του Πόντου.
Είναι αυτό που αργότερα
θα ωριμάσει και θα αποτελέσει το μεγάλο ζήτημα της Γενοκτονίας του Ποντιακού
Ελληνισμού.
Για πολλούς Ποντίους, ένα γεγονός συγκέντρωνε περισσότερο
ενδιαφέρον, ήταν η αναζήτηση της αλήθειας. Ήθελαν να μάθουν σχετικά με την
αποτυχημένη προσπάθεια αυτονόμησης του Πόντου. Αναρωτιούνται γιατί απέτυχε η προσπάθεια
και ποιοι ευθύνονται από όλους εκείνους που είχαν μικρή ή μεγάλη εμπλοκή στο
ζήτημα αυτό. Ποιοι παράγοντες
συνετέλεσαν στην αποτυχία της.
Ένας από αυτούς που προβληματίζονταν, κατά τη δεκαετία του
1970, ήταν και ο αείμνηστος, ο κορυφαίος βυζαντινολόγος, Οδυσσέας Λαμψίδης.
Τον προβληματισμό του αυτόν τον διετύπωσε γραπτά με άρθρο του στον 30ό τόμο του
«Αρχείου Πόντου» (σελ. 3 έως 12).
«Πρόκειται», γράφει, «περί της προσπαθείας των Ελλήνων
Ποντίων και εν μέρει και της Ελληνικής τότε κυβερνήσεως δια την ανακήρυξιν
αυτονόμου περιοχής περιλαμβανούσης τους Έλληνας Ποντίους και τους Αρμενίους».
Γνώριζε ο μεγάλος φιλόσοφος και συγγραφέας ότι αρκετοί
είχαν ασχοληθεί στην εποχή του με το θέμα αυτό, είχε, όμως, την άποψη ότι
«Τούτο πρέπει να προτείνουμε: την περαιτέρω αναδίφηση και έρευνα δια να δυνηθεί
η ιστορία να φωτίσει έτι πληρέστερον το ιστορικόν τούτο γεγονός».
Σε άλλο σημείο της εργασίας του επισημαίνει τα σημεία εκείνα
που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής: «Η εξέλιξη του ζητήματος τούτου από της πρώτης
στιγμής μέχρι της τραγικής εκριζώσεως των ελληνικών πληθυσμών υπέστη πλείστας
όσας μεταλλαγάς, προσέλαβε
πολλά μορφάς και δημιούργησε πάμπολλα προβλήματα». Ζητάει, δηλαδή, να
ερευνηθούν όλες εκείνες οι φάσεις που πέρασε το όλο ζήτημα. Για να διευκολύνει
τους μελλοντικούς ερευνητές και συγγραφείς, έθεσε και κάποια ερωτήματα που
πρέπει , κατά την άποψή του, να διερευνηθούν:
Ι.Ποια ήταν η έκταση του αιτήματος της ανεξαρτησίας του
Πόντου.
2. Πώς εφαντάζοντο
αυτήν οι εν Πόντω Έλληνες, οι εν Ελλάδι επίσημοι, τα ποντιακά σωματεία.
3. Ποια ήταν
η θέση της ευρωπαϊκής διπλωματίας και οι ενέργειες των κυβερνήσεων της Ελλάδος
και της Τουρκίας.
4.Ποια τύχη
είχε η στρατιωτική οργάνωση του συντάγματος των Ποντίων στην Αθήνα.
5.Γιατί απέτυχε
συνολικά η προσπάθεια αυτονόμησης και ποιοι υπήρξαν οι λόγοι αποτυχίας.
Η εισήγηση του μεγάλου δασκάλου τελειώνει με την προτροπή να
εντείνουμε τις προσπάθειές μας για την έρευνα των αγνώστων σημείων της ιστορίας
του Ποντιακού Ελληνισμού κατά την τουρκοκρατία.
Στην ίδια εργασία, ο συγγραφέας χωρίζει την τουρκοκρατία σε
τρεις περιόδους. Κατά την πρώτη, 1461 μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα, οι Τούρκοι
τηρούν ευνοϊκή ή ουδέτερη στάση έναντι των χριστιανών Ελλήνων.
Τη
δεύτερη περίοδο, 17ος αιώνας μέχρι το 1714 (Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή)
δημιουργείται η τουρκική φεουδαρχία, η οποία προκαλεί προστριβές με τους
Έλληνες.
Κατά
την τρίτη περίοδο, 1714 μέχρι 1922, η Ρωσία αναδεικνύεται η προστάτιδα δύναμη
των χριστιανών Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Τότε δίνεται η ευκαιρία
στους Ποντίους να αναπτυχθούν, αλλά αργότερα να υποστούν τη γενοκτονική
πολιτική των Νεοτούρκων, που οδήγησε στον ξεριζωμό του Ελληνισμού από τις πατρογονικές
εστίες
Βέβαια, από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα, πολλά έχουν
αλλάξει. Πολλά βιβλία έχουν γραφεί, αναφερόμενα στον Πόντο και στις αυτονομιστικές
τους προσπάθειες.
Πανεπιστημιακοί
δάσκαλοι και ιστορικοί ερευνητές αξιοποίησαν τη διπλωματική αλληλογραφία των
προξενείων και των υπουργείων των ευρωπαϊκών κρατών, φώτισαν πολλές πλευρές της
ελληνικής ιστορίας, παρουσίασαν πειστική επιχειρηματολογία για τη γενοκτονία σε
βάρος των Ελλήνων από το τουρκικό καθεστώς, αλλά και τους αγώνες που έγιναν για
την αυτονόμηση του Πόντου.
Αυτές τις πηγές επιχειρώ να αξιοποιήσω στην προσπάθεια μου
να παρουσιάσω τη συνολική εικόνα για τη Δημοκρατία του Πόντου και τη μοιραία
κατάληξή της.
Παναγιώτης Παπαδόπουλος
Φιλόλογος-Συγγραφέας
Βεροια