Η παραδοση τον μηνα Γεναρη



Ερυθρόμορφος γαμικός λέβητας του Ζωγράφου του Μαρσύα, πηλός, 360-355 π.χ. Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη

Οι αρχαίοι Αθηναίοι έδωσαν στον πρώτο μήνα του έτους το όνομα «Γαμήλιων», επειδή κατά τον μήνα αυτόν τε­λούνταν οι περισσότεροι γάμοι, αλλά και γιατί το όνομα του συνδέεται με τη γιορτή της Ήρας της Γαμήλιας.
 Το όνομα Ιανουάριος το πήρε ο πρώτος μήνας του έτους από τον Ιανό, τον διπρόσωπο θεό των Ρωμαίων. Στα ποντιακά ο Ιανουάρι­ος ονομάζεται Καλαντάρτς, και πάλι με λατινική προέλευση, αφού καλεντάρι σημαίνει ημερολόγιο.
 Στίχοι και παροιμίες για τον Ιαναουάριο
Καλαντάρτς καλή χρονιά - κόρ', εσύ εσέν ωρία.
 Καλαντάρτς και νέον έτος - κόρ', θα παίρω σε οφέτος.
Καλαντάρτς και νέον έτος, κόρ', ανάμνο(ν) με οφέτος
Καλαντάρτς και καλή ώραν - κόρ', εσύ μ' ακούς την χώραν.
Τον Καλαντάρ τα παιδία - έρχουν ας' σην ξενητείαν,
 γυναικίζ'νε οι πολλοί, - σημαδεύκουν μερικοί.
Ση Καλανταρί' τα χόνια - ετυλίγα την τρυγόνα μ',
το καρδόπο μ' εχουλέθεν - η σεβντά μ' εφανερώθεν.
Καλανταρί βροντέματα και γραίας ομνύσματα μη πιστεύ'ς.
 Καλανταρί αίμαν και μη νερόν
Καλανταρί' αγγούρα
 Η Πρωτοχρονιά στον Πόντο
Στον Πόντο - όπως αναφέρεται στο Λεύκωμα της Πανα­γίας Σουμελά του 1967 - το πρωτοχρονιάτικο δέντρο γινό­ταν από κλαδί ελιάς και στολιζόταν με φουντούκια. Τα μι­κρά παιδιά κρατούσαν στα χέρια τους πορτοκάλια, που τα πρότειναν στους μεγάλους, με τη στρεότυπη ζήτηση δώρου «Θα καλαντιάς με;».
Οι μεγάλοι, σύμφωνα πάντα με το πα­τροπαράδοτο έθιμο, κολλούσαν πάνω στο πορτοκάλι διάφο­ρα κέρματα, μικρής ή μεγάλης αξίας, ανάλογα με τη συγγένεια που είχαν με τα παιδιά.
Τα κορίτσια στον Πόντο τραγουδούσαν και στόλιζαν τις βρύσες με λουλούδια. «Καλαντίαζαν το πεγάδ'». Έλεγαν: «Κάλαντα και καλός καιρός και πάντα και του χρόνου». Ακό­μη, εύχονταν τα κορίτσια:
 «Όπως ανοί' το νερόν,
 ν' ανοίεται και η τύχη μ',
κι όπως τρέχ' το νερόν,
να τρέχ' η ευλοΐα».
Πίστευαν ότι εκείνες τις ώρες η βρύση κοιμόταν και αυ­τές την ξυπνούσαν.
 Τα Φώτα και οι γιορτές του Ιανουαρίου
Στη γιορτή των Φώτων - στις 6 Ιανουαρίου - τραγουδούσαν:

«Οσήμερον τα Φώτα - γαργαλίζ' η πόρτα,

σύρομε κοπία, τρώγομε χαψία».

Εκτός από τις μεγάλες γιορτές της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων, σπουδαία θέση έχουν στο εορτολόγιο του πρώτου μήνα του έτους: Η Σύναξη του Ιωάννη του Προδρόμου (7 Ιαν.), η γιορτή της Αγίας Δομνίκης ή Δό­μνας (8 Ιαν.), του Αγίου Αντωνίου (17 Ιαν.), του Αγίου Αθανασίου (18 Ιαν.), του Αγίου Ευθυμίου (20 Ιαν.), του Αγί­ου Γρηγορίου (25 Ιαν.) και των Τριών Ιεραρχών (30 Ιαν.). Ο Ιωάννης ο Πρό­δρομος και Βαπτιστής του Χρίστου προεξάρχει στο χορό των αγίων, των εορταζο μένων κατά το μήνα αυτόν. Γιαυτό η μνήμη του εορτάζεται παντού και το όνομα του είναι από τα συνηθέ­στερα ελληνικά ανδρικά ονόματα..

Στα διάφορα μέρη του Πόντου (Τραπεζούντα, Σάντα, Κρώμνη, Οι­νόη κ. τ. λ.) η γιορτή «Τ' Αγι' Αντωνί'», καθώς και η επόμενη «Τ' Αθανασί'» γιορτάζονταν με ιδιαίτερη ευλά­βεια και θρησκευτική κατάνυξη.

Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών

Τέλος, η γιορτή των Τριών Ιεραρχών (30 Ιαν.) αναφέρεται και ως «Τρεν Αρχοντίων» στον Πόντο και είναι γιορ­τή των Γραμμάτων, θρησκευτική και εθνική συνάμα.

Κατά την ημέρα αυτή γιορτάζουν εξαιρετικά οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, καθώς και οι μα­θητές των σχολείων.

Στις πολυάριθμες εκκλησίες του Πό­ντου, κατά τη γιορτή των Τριών Ιεραρ­χών έκαμναν μνημόσυνα των δωρητών και ευεργετών της κοινότητας. Στα σχολεία γίνονταν σχολικές γιορτές με τραγούδια, ποιήματα, μονολόγους και διάλογους.

Οι δάσκαλοι εκφωνούσαν λόγους εθνικοθρησκευτικούς. Έτσι, ο αλύτρω­τος χριστια­νισμός καμάρωνε τη νέα η γενιά, που  ήταν προορισμένη να συ­νεχίσει την παράδοση και να αυξάνει την αίγλη του αλυτρώτου έθνους.

(Στοιχεία και από κείμενα του Κιλκισιώτη καθηγητή Άρη Σ. Ζηκουρίδη).

Καιτη Μελη-Παπαπαναγιωτου

Δημοσιογραφος-Οικονομολογος