Ποντιακή λογοτεχνία και κριτική

Μέχρι σήμερα, δυστυχώς, η λογοτεχνική παραγωγή των Ποντίων, μολονότι πολύ αξι­όλογη, δεν είχε την ανάλογη υπο­δοχή από την κριτική, η οποία στο σύνολο της, σχεδόν, την αγνοεί ή γνωρίζει ελάχιστα για αυτήν.

Για να μην γίνεται αόριστη ανα­φορά σε κάποια λογοτεχνία των Ποντίων, θα πρέπει να αναφερ­θεί ότι δεν έγιναν αντικείμενο λογοτεχνικής κριτικής τα πριν και τα μετά την αναγκαστική ανταλ­λαγή του 1923, ποιητικά και πε­ζογραφικά έργα των λογοτεχνών Περικλή Τριανταφυλλίδη, Ιωάν­νη Παρχαρίδη, Γεωργίου Προυσαίου - Προυσανίδη, Γεωργίου Κ. Φωτιάδη, Νίκου Καπετανίδη, Γιάγκου Κ. Φωτιάδη, Γιάγκου Λ. Κανονίδη -Τοπχαρά, Φίλιππου Χειμωνίδη, Γιώργου Ζερζελίδη, Παντελή Μελανοφρύδη, Φίλωνα Κτενίδη, Γεωργίου Κανδηλάπτη - Κάνη, Ξενοφώντα Άκογλου, Ιωακείμ Σαλτσή, Ευριπίδη Χει­μωνίδη, Σταύρου Κοταμανίδη. Ελευθέριου Ελευθεριάδη, Ηλία Τσιρκινίδη, Μαίρης Κωνσταντινίδου, Βέρας Αντωνιάδου-Κεσίδου, Δημήτρη Παρασκευόπουλου, Κώστα Διαμαντίδη, Σταύρου Μακρίδη, Ελένης Πιπερίδου-Λαφαζάνη κ. ά.

Έτσι, ο ιστορικός της λογοτε­χνίας των Ποντίων, κοντά στα άλλα στοιχεία για την πρωτότυ­πη παραγωγή των κειμένων, τον κοινωνικό περίγυρο μέσα στον οποίο γράφηκαν, τις αποδοχές και αφομοιώσεις ή απορρίψεις προγενέστερων λογοτεχνικών έργων, ελληνικών και ξένων, από τους Πόντιους λογοτέχνες, δεν έχει να συνεξετάσει τις αναζητή­σεις, τις παρεμβάσεις και τις ανη­συχίες της κριτικής. 

Γιατί λογοτε­χνία δεν είναι μόνον η παραγωγή των κειμένων, αλλά και η αντιμε­τώπιση τους από την κριτική στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Αυτήν την αντιμετώπιση της κρι­τικής - τα γραφτά της - παίρνει ο ιστορικός σαν αναντικατάστατα στοιχεία για την ιστορικότητα των λογοτεχνικών έργων, αφού η υποδοχή των λογοτεχνικών έρ­γων από την κριτική αναμειγνύε­ται αξεδιάλυτα με αυτά από τότε που γράφτηκαν και μέσα στην πορεία τους στον χρόνο.

Για   τη λογοτεχνία των υπολοίπων Ελλήνων έχουν γραφεί και γράφονται πολλά σε εφημερίδες και περιοδικά, σε εγκυκλοπαί­δειες, σε ειδικές εκδόσεις. Όλα αυτά τα έντυπα δεν έγραψαν ποτέ ούτε μία αράδα για τη λογοτεχνία των Ποντίων, εκτός από τις εφημε­ρίδες «Μακεδονία», «Ελληνικός Βορράς» και «Αυριανή» της Θεσσαλονίκης. 

Οι αριστερές εφημερί­δες και τα περιοδι­κά, που σπεύδουν με κάθε ευκαιρία να συ­μπαρασταθούν στα σωματικά ανώμαλα άτομα, απαξιούν να αναφερθούν, γενικά στους Πόντιους, και ειδικότερα στη λογο­τεχνία τους. 

Βεβαίως, δεν γίνεται λόγος για τα συντηρητικά έντυ­πα, γιατί αυτά έχουν να ασχοληθούν με τις γυμνοκώλες και το ποδόσφαιρο, επειδή αυτά ... ζητάει το ανα­γνωστικό κοινό! Τα ίδια συμβαίνουν και στο ραδιό­φωνο και την τηλεόραση, δημό­σια ή ιδιωτική.

Λογοτεχνική κριτική ή μάλ­λον απόπειρες λογοτεχνικής κριτικής για τη λογοτεχνία των Ποντίων έκαναν, πολύ παλιά ο Πρόδρομος Μ. Κυπριανίδης στο περιοδικό «Πόντος» της Μερζιφούντας (1910), ο Νίκος Καπετανίδης στις εφη­μερίδες «Σάλπιγξ» (1917) και «Εποχή» (1918-1921) και στο περιοδικό «Επιθεώρησις» (1910-1911), πολύ αργότερα ο Κώ­στας Καλλίδης, ο Νί­κος Κάπνας κ. ά.
Από το περιοδικό «Ποντι­ακά Φύλλα» (1936), ο Ξενοφών Άκογλου (Ξένος Ξενίτας) στο περιοδικό «Χρονικά του Πόντου» (1943), ο Ιορδάνης Παμπούκης, όταν παρουσία­ζε, ως υπεύθυνος, τη σειρά «Ποντιακή Λο­γοτεχνία» και από τα βραχύβια περιοδικά του «Ποντικά» (1947) και «Πόντος» (1953), ο Γιώργος Λαμψίδης και ο Νίκος Καπνάς από το περιοδικό «Το Ποντιακό» (1950, πρώτος τίτλος του περιο­δικού «Το Ποντιακό Θέατρο»), ο Ιωακείμ Σαλτσής, ο Φίλων Κτενίδης, ο Χρήστος Κουλαουζίδης, ο Ηλίας Τσιρκινίδης από το περιοδικό «Ποντιακή Εστία» (1950),o τελευταίος, μάλιστα, παρουσίασε στο α' παμποντιακό συνέδριο, το 1985, στη Θεσσα­λονίκη, και σχετική εισήγηση με θέμα «Ποντιακή λογοτεχνία» .
O Σταύρος Κοταμανίδης από την εφημερίδα του «Ποντιακά Χρο­νικά» και την ετήσια έκδοση του «Πανσερραϊκό Ημερολόγιο», ο Νίκος Λαπαρίδης, ο Γιώργος Ε. Παρχαρίδης και ο Χριστόφορος Χριστοφορίδης από το περιοδι­κό «Ποντιακό Βήμα» (1985), και εντελώς πρόσφατα ο Ερμής Μουρατίδης - σχεδόν αποκλειστικά για τον λογοτέχνη Κώστα Διαμαντίδη - στην εφημερίδα «Εύ­ξεινος Πόντος» (1997).

O Πανα­γιώτης I. Παπαδόπουλος από τις στήλες της «Ποντιακής Εστίας», ο Πάνος Καϊσίδης στα συμπόσια για τη λογοτεχνία των Ποντίων της Επιτροπής Ποντιακών Εκ­δηλώσεων, από την «Ποντιακή Εστία» και από το περιοδικό «Ποντιακά» (2007), ο Θανάσης Γεωργιάδης μέσα από τις σελίδες της Εγκυκλοπαίδειας του Ποντι­ακού Ελληνισμού των εκδόσε­ων «Μαλλιαρής - Παιδεία», και ελάχιστοι άλλοι.
Στις εφημερίδες και τα περιοδικά, που κυκλοφόρησαν στη Ρωσία και τη Γεωργία, κυρίως μετά την επανάσταση του 1917, έκαναν λογοτεχνική κρι­τική και παρουσιάσεις βιβλίων μερικοί συγγραφείς, όπως ο Ανέ­στης Ερυθριάδης, ο Α. Μαρμάρι­νος, ο Γ. Λ. Τοπχαράς κ. ά., αλλά περιορίζονταν σε συγγραφείς της περιοχής τους και ιδιαιτέρως σε όσους ακολουθούσαν τις επιτα­γές του «σοσιαλιστικού ρεαλι­σμού» για την τέχνη.

Παρουσιάσεις βιβλίων, κυρί­ως, και όχι λογοτεχνική κριτική για νέες εκδόσεις, δημοσίευσαν και δημοσιεύουν κατά καιρούς και οι περισσότερες εφημερίδες, που εκδίδονται από Πόντιους και απευθύνονται, σχεδόν αποκλει­στικά, σε Πόντιους.

 Περισσότε­ρες παρουσιάσεις έκανε, κατά την πρώτη περίοδο κυκλοφορί­ας της (1960-1991), η εφημερίδα «Το Βήμα» της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης. Ανώνυμα γίνο­νται κριτικές παρουσιάσεις βιβλί­ων, γενικά, από την εφημερίδα «Εύξεινος Πόντος» των αδελφών Φόρη και Γιώργου Πεταλίδη..

Ήταν, επομένως, φυσικό οι δυο-τρεις ερευνητές να στρα­φούν προς τις εφημερίδες και τα περιοδικά, καθώς και προς τις λίγες αυτοτελείς εκδόσεις, γιατί τα έντυπα αυτά αποτελούν τις μοναδικές πηγές για την ιστορία της λογοτεχνίας των Ποντίων.

Πανος Καϊσίδης

Δημοσιογράφος-Συγγραφέας