 |
| Κρυπτοχριστιανός ιερέας στο χωριό Σταυρίν Κων/νος Λιτσανίδης |
Πράγματι, σε συνέλευση των κατοίκων του χωριού, αποφασίζεται, οι μισοί τουλάχιστον, και μάλιστα οι εγκριτότεροι να υποκριθούν τους μωαμεθανούς. Οι άλλοι θα παρέμεναν φανεροί χριστιανοί, για να έχουν την προστασία των πρώτων και για να μη λησμονηθεί, με το χρόνο, η πίστη από τους επίγονους. Ετσι, το μπαϊράμι της χρονιάς εκείνης(1730), πολλοί από τη Σαντά, ιδιαίτερα της ενορίας Ζουρνατζάντων , και ελάχιστοι της ενορίας Ισχανάντων, το γιόρτασαν στην Kολόσα ως μωαμεθανοί, με μουσουλμανικά ονόματα.
Η ενέργεια αυτή στάθηκε σωτήρια για τους Σανταίους. Εκτός του ότι απαλλάχτηκαν από τον κίνδυνο των Κολοσαλήδων, κέρδισαν και την εύνοια των πολιτικών και θρησκευτικών αρχών της Αργυρούπολης, ακόμη και του εμίνη των μεταλλείων.. Το σπουδαίο είναι ότι απόκτησαν περισσότερα δικαιώματα, επιρροή και κύρος στην περιοχή. Ακόμη και οι μπέηδες θεωρούσαν τιμή τους να αναλάβουν την προστασία του χωριού και να αξιωθούν τον τιτλο του «Αγά της Σαντάς». Ανάμεσα τους ξεχωρίζει, για τον προστατευτικό του ρόλο, ο Χαφήζογλους, από το χωριό Γιαρμούρτερε.
Αλλα και αργότερα , ως τα τέλη του 19ου αι. βλέπουμε πόσο οι Σανταίοι εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση για τους γείτονες Οθωμανούς, με την επιρροή και την προκοπή τους. Ετσι, όταν στα 1770 ξαναρχίζουν οι εχθροπραξίες με τους Κολοσαλήδες, για το ίδιο ζήτημα, καταφέρνουν και ξαναδικαιώνονται. Σ’ αυτή την περίπτωση τους αντιπροσώπευαν οι Κρυπτοχριστιανοι:
Μουσταφά ,
Χασάν Αλης
Λεφτέρ
Θανάς
Χριστόφ
Ζουρνατζήογλου
Κετχουτά πολίτ
Κετχουτά Γιορ
Γιάννες
Τερτέρ Σάββας
Γιαννάκ.
Το κακό όμως , για το παρχάρι Σκορδέν δεν σταματά εδώ.
Ογδόντα χρόνια αργότερα(1849-1852)δημιουργούνται παρόμοιες έριδες και διαμάχες ανάμεσα στους Σανταίους και στους Μεσοχωρίτες, από άλλο διπλανό χωριό. Το βάρος του αγώνα, αυτή την φορά, αναλαμβάνουν οι Κλωστοί Παντελής Τσακμάκ,Μαρούφ και Βατίκ, από την ενορία Πιστοφάντων, και Τσαλιγκιάρ, από την ενορία Ζουρνατζάντων. Τελικά καταφέρνουν να εκδοθεί απόφαση του βαλή Τραπεζούντας Μεχμέτ Ραγήπ πασά(1858), η οποια απαγορεύει στους Μεσοχωρίτες να εκμεταλλεύονται αυτό τον χώρο, στην πραγματικότητα μένει ανεκτέλεστη. Ετσι το παρχάρι περιέρχεται οριστικά σ’ αυτούς.
Ζωντανή, όμως εικόνα της τόλμης και της επιρροής των Σανταίων μας δίνει σε έκθεση του της 18 Ιανουαρίου 1879, ο Άγγλος πρόξενος στην Τραπεζούντα Alfred Biliotti:
Τριάντα περίπου Σανταίοι καθως επέστρεφαν από την Τραπεζούντα, πέφτουν σε ενέδρα που είχαν στήσει 40-50 τούρκοι, στην περιοχή Yumurah. Στη συμπλοκή σκοτώνονται τρεις άντρες. Αμέσως μετά, οι Σανταίοι δηλώνουν στις αρχές ότι αν δεν τιμωρηθούν οι ένοχοι, θα πάρουν μόνοι τους εκδίκηση, καίγοντας τα χωριά των ενόχων. Η αστυνομία, φυσικά, ήταν ανίσχυρη να τους συλλάβει. Η επιμονή, όμως, των Σανταίων και η πίεση που άσκησαν στην τοπική διοίκηση, ιδίως στον αρχιμεταλλουργό Αγά Midhat Bey, συνετέλεσαν, ώστε σε λιγότερο από μήνα(8 Φλεβάρη 1879) εικοσιπέντε τούρκοι να παραπεμφθούν σε δίκη και να τιμωρηθούν.
Εξάλλου, τα πάνδεινα υπέφεραν οι φανερωμένοι Κλωστοί της Σαντάς μετα το Χάττι(σ.σ. αλλού αναφέρεται και Άχτι) Χουμαγιούν 1856(σ.σ. Χάρτης ή σουλτανικό διάταγμα ελευθεριών). Πρώτα-πρώτα, οι Σανταίοι αναγκάστηκαν να γυρίσουν στη γενέτειρα(Σαντά), γιατί δεν άντεχαν τις συνεχείς διώξεις, αρπαγές και ληστείες εκ μέρους των γειτόνων Οθωμανών.
Έπειτα, και στην ίδια τη Σαντά αρχίζει, απ’ αυτή την περίοδο έντονο μεταναστευτικό ρεύμα προς τη Ν. Ρωσία ,το οποίο ενισχύεται μετά το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878. Εκεί οι Σανταίοι δημιούργησαν ανθηρούς οικισμούς με τον πλούτο και τη χλιδή που απόκτησαν.