ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ 18° ΩΣ ΤΟΝ 20° ΑΙΩΝΑ

Στη Μικρά Ασία τον 18° αιώνα συντελείται η αναγέννηση των Ελλήνων που βρίσκονται κάτω από τον τουρκικό ζυγό, σε μια περίοδο οικονομικής και πνευματικής άνθισης.

 Παρά το γεγονός ότι, έως τότε, οι συνθήκες ζωής για τους Έλληνες τής Ανατολής είναι πραγματικά θλιβερές (μείωση πληθυσμού, μαζικοί διωγμοί Ελλήνων από τις πόλεις τους, αβάστακτοι φόροι και δημεύσεις περιουσιών), οι Έλληνες τής Μικράς Ασίας ανασυγκροτούνται θέτοντας τα θεμέλια για την οικονομική, πολιτιστική και δημογραφική ανάπτυξη τους, που επιταχύνεται προς το τέλος του 18^ου αιώνα και κορυφώνεται κατά τον 19° και 20° εξαιτίας οικονομικών, πολιτικών και θρησκευτικών παραγόντων.

Πολυάριθμα κέντρα τού Ελληνισμού σχηματίζονται και διατηρούνται στις κοιλάδες τού Κάικου, του Κάυστρου, τού Έρμου και του Μαιάνδρου.

 Στη Σμύρνη, στην Πέργαμο, στην Έφεσο και στο Αϊβαλί, η ελληνική ζωή ξαναγεννιέται. Η αναγέννηση αυτή, βέβαια, δεν περιορίζεται μόνο στα δυτικά παράλια τής Μικράς Ασίας. Στον Βορρά, στη θάλασσα του Μαρμαρά, πόλεις, όπως η Τραπεζούντα, η Σαμψούντα και η Σινώπη, γίνονται το κέντρο τής οικονομικής και πνευματικής δραστηριότητας τής εποχής.

Η Τραπεζούντα, ειδικά, κάτω από την τουρκική κυριαρχία, συνεχίζει να αποτελεί εμποροναυτικό κέντρο ενώ παράλληλα εξελίσσεται σε κέντρο ελληνικών σπουδών, από τις σχολές του οποίου ξεπηδά μία πλειάδα λογίων, πατριαρχών και άλλων προσωπικοτήτων τού υπόδουλου ελληνισμού.

Το ελληνικό στοιχείο τού Πόντου σε όλη τη διάρκεια τής διαδρομής του ως το 1922, παρά τις δραματικές αυξομειώσεις του, αποτελεί τον συμπαγέστερο διαχρονικά και εθνολογικά πληθυσμιακό πυρήνα τής περιοχής.

Ιδιαίτερα τον 19° αιώνα η ακμή που γνωρίζει το ελληνικό στοιχείο τού Πόντου σε όλα τα επίπεδα είναι θεαματική. Πρώτα στην οικονομική και εμπορική κίνηση τού τόπου με κοινοτική οργάνωση, με ακμάζουσα παιδεία και φωτισμένους λογίους φτάνει στο ανώτατο επίπεδο τής ακμής του.

Ένα άλλο σημαντικό κέντρο πνευματικής αναγέννησης κατά τον 19° αιώνα αποτελεί και η Καππαδοκία. Η ολοένα αυξανόμενη παρουσία των ελληνικών σχολείων αποτελεί αναμφισβήτητα τμήμα μιας συνολικότερης αναγέννησης και συμβαδίζει με ένα άνοιγμα προς τον έξω κόσμο και, κυρίως, προς το ελλαδικό κρατίδιο. Στα 1861 στην καππαδοκική ενδοχώρα φτάνουν πια σταλμένα από την Αθήνα εφημερίδες, βιβλία και δάσκαλοι. Η μόρφωση και η ελληνομάθεια γίνονται μέσα σε λίγες δεκαετίες τα ιδεώδη προς τα οποία τείνουν όλοι οι Καππαδόκες.

Η ιστορία τής πνευματικής ανάπτυξης όλων αυτών των περιοχών είναι ο πιο χαρακτηριστικός μάρτυρας τής ζωτικότητας τής Ελλάδας στη Μικρά Ασία.