ΕΥΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ (ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ)

Θάλασσα, Μαύρη Θάλασσα, 

μαύρα που είν' τα νερά σου,

 και σένα σαν κι εμένανε

 μαύρη είν' η καρδιά σου; 

 Δημοτικό Τραγούδι

Εύξεινος Πόντος, Μαύρη Θάλασσα, Καρά Ντενίζ

Εύξεινος Πόντος (Πόντος Εύξεινος) είναι το πιο παλιό όνομα με το ο­ποίο είναι γνωστή η Μαύρη Θάλασσα. Εύξεινος σημαίνει, φίλος, φιλόξενος, ενώ Πόντος σημαίνει θάλασσα. Το όνομα αυτό το έδωσαν στη θάλασσα μας οι αρχαίοι Έλληνες. Θάλασσα φιλική, θάλασσα φιλόξενη. Καλά, τι συνέβη και ξαφνικά η θάλασσα μας έγινε Μαύρη Θάλασσα; Μήπως την ονομάσαμε έτσι, σε πείσμα των Ελλήνων; (Σε ό,τι αυτοί λένε άσπρο εμείς λέμε μαύρο, ενώ μερικές φορές συμβαίνει το αντίθετο). Ας αφήσουμε αυτό το θέμα στους ειδικούς.

Ο Στράβων, ο γεωγράφος από την Αμάσεια (63 π.Χ.-21 μ.Χ.), στα "Γεωγραφικά" του, αναφερόμενος στους Μιλησίους, λέει: "Όλος ο Εύξεινος Πόντος κατοικήθηκε από αυτούς και η Προποντίδα και πολλοί ακόμη τό­ποι". Πολύ πιθανόν, όταν οι Μιλήσιοι ήρθαν στις ακτές του Πόντου, να μη συνάντησαν καμία δυσκολία, να έγιναν φιλικά δεκτοί από τους ντόπιους λαούς. Γι' αυτό έδωσαν στον Πόντο το όνομα Εύξεινος. Σύμφωνα με τη μυθολογία και όπως αναφέρεται στη "Θεογονία" του Ησιόδου, ο Πόντος, που σημαίνει θάλασσα, ήταν μία θεϊκή οντότητα που τη δημιούργησε μόνη της η Γαία (η Μάνα Γη).

Δεν υπάρχουν στα χέρια μας επαρκείς γνώσεις και τεκμήρια για τον Εύξεινο Πόντο. Αυτό οφείλεται στο ότι σπανίζουν οι μαρτυρίες και τα γρα­πτά μνημεία σχετικά με εκείνη την εποχή. Κι όμως, οι Έλληνες είχαν αφή­σει στην Ανατολία ένα πολιτιστικό θησαυρό. Σε κάθε τόπο που σκάβουμε, κάτω από κάθε πέτρα, βρίσκουμε τα απομεινάρια της ελληνικής πολιτιστι­κής κληρονομιάς.

 Τελικά γεννιέται το εξής ερώτημα: μόνο το εμπόριο ήταν εκείνο που έφερε στη Μαύρη Θάλασσα η ελληνική φυλή των Μιλησίων; Δεν διέδωσαν τα ήθη και τα έθιμά τους; Δεν έκτισαν ναούς; Αν υπάρχουν που είναι; Κι αν δεν υπάρχουν μήπως τους καταστρέψαμε εμείς σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην έχει μείνει κανένα ίχνος;

Ας δούμε ένα παράδειγμα από αυτή την κουλτούρα της καταστροφής. Ο Ιμπν Χαλντούν στο έργο του "Mukadimme" γράφει: 

"Οι επιστημονικές γνώσεις που δεν μπορούν να φτάσουν σε εμάς είναι πολύ περισσότερες απ' όσες θα ήταν αρκετές. Πού βρίσκονται τώρα; Υπάρχουν σήμερα τα τεκμή­ρια της επιστήμης που ο Ομέρ, (είθε ο Θεός να μη του στερήσει την αγάπη του) διέταξε να καταστραφούν κατά τη διάρκεια της κατάκτησης, ιδίως όταν κατακτήθηκε η Αλεξάνδρεια; 

Πού βρίσκονται τώρα οι επιστήμες των Χαλδαίων, των Ασυρίων, των Βαβυλωνίων, τα έργα που δημιουργήθηκαν εκεί­νη την εποχή, τα τεκμήρια, τα προϊόντα της δουλειάς τους;

 Πού βρίσκονται τα προϊόντα του πολιτισμού και της επιστήμης των αρχαίων Αιγυπτίων και των προγενεστέρων τους; 

Η μόνη κοινωνία της οποίας ο πολιτισμός και η επιστήμη έφτασε μέχρι εμάς είναι η Ελληνική. Και αυτό επιτεύχθηκε χάρη στη βοήθεια του πλήθους των μεταφραστών και στις δαπάνες που έκανε ο εκ των Αββασιδών, χαλίφης Μεμούν, ο οποίος ανέλαβε την υπόθεση και προέβη σε ενέργειες, για να γίνουν μεταφράσεις από τα Ελληνικά. 

Τώρα δεν συναντούμε συχνά τα προϊόντα της επιστήμης και του πολιτισμού κα­μιάς άλλης κοινωνίας εκτός της ελληνικής".

 Μήπως δεν υπήρχαν λαοί που ζούσαν στη Μαύρη Θάλασσα πριν τον ερχομό των Μιλησίων; Οπωσδήποτε υπήρχαν. Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς ζούσαν στην περιοχή λαοί Καυκασιανής καταγωγής. Μάλιστα μπορεί ανάμεσά τους να υπήρχαν και τουρκικά φύλα. Όμως σήμερα δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ή γνώση πάνω σε αυτό το θέμα. Τις πιο λεπτομερείς πληροφορίες για τους λαούς που ζού­σαν τον καιρό που η περιοχή και η θάλασσά μας λεγόταν Εύξεινος Πόντος, μπορούμε να τις πάρουμε από τον Ξενοφώντα.

 "Η άφιξη από την χώρα των Καρδούχων, Αρμενίων, Ταόχων, Χαλύβων, Σκυθηνών, Μακρόνων, Κόλχων, στην Τραπεζούντα (401 π.Χ - Φεβρουάριος 400)".

Σήμερα δεν μνημονεύεται στην περιοχή το όνομα κανενός από τους λαούς που προαναφέρθηκαν. Μήπως εξαφανίστηκαν από το προσκήνιο της ιστορίας χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος;

"Εμείς είμαστε και κατακτητές και κατακτημένοι" όπως λέει ο Σαμπαχαττίν Εγιούμπογλου. Σύμφωνα με εκείνον η ιστορία του λαού μας είναι η ιστορία της Ανατολίας. Ήμασταν παγανιστές, μετά από ένα διάστημα γίνα­με χριστιανοί και ύστερα μουσουλμάνοι. Ο ίδιος λαός ήταν αυτός που έκτι­σε και τους ναούς και τις εκκλησίες και τα τζαμιά. Εμείς ήμασταν αυτοί που γέμιζαν και τα κατάλευκα θέατρα και τα σκοτεινά καραβάν σαράι. Άλλοτε στρεφόμαστε προς τη στέπα και άλλοτε προς τη γαλάζια θάλασσα. Αμέτρη­τα κράτη και πολιτισμοί υψώθηκαν πάνω στις δικές μας πλάτες και κατέρ­ρευσαν πάνω σ' αυτές. Μιλήσαμε εβδομήντα δύο γλώσσες πριν καταλή­ξουμε στην τουρκική.

 Ο βαθμός στον οποίο ισχύει αυτή η άποψη σήμερα παρουσιάζεται σε ένα παράδειγμα που δίνει ο Εγιούμπογλου. "Πριν από δε­καπέντε χρόνια μετέφρασα από τα γαλλικά στα τουρκικά την τραγωδία "Βάκχες" του Ευριπίδη. Ο λόγος που επέλεξα αυτή την τραγωδία είναι ότι η Ανατολία κατείχε σημαντικό μέρος μέσα σε αυτήν. Από την αρχή ακόμη α­ναφέρεται ότι ο Διόνυσος ίδρυσε τους πρώτους του θιάσους στο όρος Τμώλος της Μ. Ασίας (το Μπόζνταγ κοντά στην Μάνισα-Μαγνησία). 

Ύστερα ο Ευριπίδης, βρίσκοντας διάφορες ευκαιρίες, περιγράφει τους χορούς που χό­ρευαν στην Ανατολή προς τιμήν του Διόνυσου. Πως έδιναν τα χέρια κάνο­ντας κύκλο και πως, όταν χτυπούσαν τα πόδια κάτω, τίναζαν τα κεφάλια τους πίσω. 

Πως χόρευαν εκστασιασμένοι, όταν ο πρώτος του χορού φώναζε Εϊχόι. Επειδή αυτός ο χορός μου θύμισε τους χορούς της πατρίδας μου στη Μαύρη Θάλασσα (Τραπεζούντα), δεν μπόρεσα να εμποδίσω τον εαυτό μου απ' το να γράψει στον πρόλογο της μετάφρασης ότι ακόμη και ετυμολογικά συνδέεται, όπως και η λέξη χορεύω , με τους πρώτους χορούς του Διόνυ­σου. 

Καθώς δεν είναι αρκετά γνωστή η προέλευση κανενός από τους δημο­τικούς μας χορούς και επειδή σηκώνει πολύ νερό η άποψη ότι όλοι προέρ­χονται από τις προϊσλαμικές θρησκευτικές τελετές, δεν θεώρησα πολύ τολ­μηρό να αναφερθώ σε μία τέτοια πιθανότητα. Ένας από τους πιο ηλικιωμέ­νους συγγενείς μου, άνθρωπος μορφωμένος, που μάλιστα έμεινε πολύ καιρό στη Γαλλία, με πήρε παράμερα και μου είπε

 "Δηλαδή τι θες να πεις; Ότι πή­ραμε τους χορούς μας από τους Ρωμιούς; Εμείς φέραμε τους χορούς μας α­πό το Εργκενέκον. Εσύ είσαι γιος γνήσιου Τούρκου. Πως μπορείς να λες τέ­τοια πράγματα; Αν ο "χορόν" δεν ήταν χορός των προγόνων μας θα αφήνα­με κανέναν να τον χορεύει στην Τραπεζούντα;"

Ένα έθνος μπορεί να έχει μια θέση στην ιστορία, όμως εκείνο που είναι σημαντικό για μας είναι αυτό που απομένει από αυτό το έθνος. "Την δεύτε­ρη χιλιετία π.Χ. υπάρχει η αυτοκρατορία των Χετταίων αλλά σήμερα ελά­χιστα είναι γνωστά για τον πολιτισμό τους. Το μεγαλείο του κυρίαρχου λα­ού των Χετταίων φανερώνεται από τον τρόπο που διοικούσε και κυβερνού­σε τους διάφορους άλλους λαούς" .

Όσο δεν υπάρχει στα χέρια μας ένα ολοκληρωμένο σύγγραμμα ιστορίας θα λέμε ότι οι χοροί προέρχονται από το Εργκενέκον και από τη Νιγηρία α­κόμη. Όμως "στόχος της συγγραφής της σύγχρονης ιστορίας δεν είναι η ι­στορία των βασιλιάδων αλλά η ιστορία του γενικού πολιτισμού των λαών, δεν είναι η άνοδος και η πτώση του κάθε ατόμου αλλά η ζωή και οι καθημε­ρινές τριβές της κοινωνίας. Όσο πιο βαθιά εισχωρούμε στο παρελθόν, στη σκοτεινή εποχή των πρώτων πολιτισμών, τόσο πρέπει να χαιρόμαστε".

Ας επιστρέψουμε πάλι στο θέμα μας, τον Πόντο. Όταν οι Μιλήσιοι α­ποίκησαν τον Πόντο, αφομοίωσαν τις ντόπιες φυλές, τις έκαναν να δεχτούν τον δικό τους πολιτισμό και τη δική τους θρησκεία και ίδρυσαν στα παράλιά του μια σειρά πόλεων. Δημιουργήθηκαν πολλοί τόποι εγκατάστασης, μικροί και μεγάλοι, αρχικά η Σινώπη και μετά η Αμάσεια, η Σαμψούντα, η Τραπε­ζούντα. Η ελληνική γλώσσα κυριάρχησε στο εμπόριο, την επιστήμη και την τέχνη.

Οι ιστορικοί θεωρούν ότι οι Μιλήσιοι έφτασαν στον Πόντο περί το 750 π.Χ. Ο Ξενοφών, που πέρασε από τον Πόντο γύρω στα 400 π.Χ., αναφέρει μεταξύ των ελληνικών πόλεων που είδε, την Τραπεζούντα, την Κερασούντα και τη Σινώπη. Αλλά καμία από τις φυλές που συνάντησε στα βουνά δεν ή­ξερε ελληνικά.

Ποιοι ήταν οι Μιλήσιοι που αποίκησαν τον Πόντο, από πού είχαν έρθει;

 "Οι Μιλήσιοι κατοικούσαν σε μία πόλη που είχε κτιστεί στις εκβολές του ποταμού Μαιάνδρου στη Δυτική Μ. Ασία, στη νότια περιοχή της Ιωνίας.

Η ιστορία της Μιλήτου εκτείνεται ως τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. Για πρώ­τη φορά εγκαταστάθηκαν σε αυτή την πόλη οι Μινωίτες περί το 1500 π.Χ. Αργότερα οι Μυκηναίοι που ήρθαν από την Ελλάδα την οχύρωσαν. Σύμφω­να με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς οι πρώτοι λαοί της περιοχής ήταν οι Κάρες και οι Λέλεγες. Οι 'Ιωνες γύρω στα 1000 π.Χ. ήρθαν από την Κε­ντρική  Ελλάδα με επικεφαλής το Νηλέα και κατέκτησαν τη Μίλητο.

 Πα­ντρεύτηκαν τις γυναίκες των Μιλησίων που σκότωσαν στον πόλεμο και δη­μιούργησαν το νέο λαό της πόλης. Η πόλη κυβερνήθηκε από βασιλιάδες της γενιάς του Νηλέα, ενώ περί το 800 π.Χ. ανέλαβαν την διακυβέρνηση οι ευ­γενείς. Μετά το 687 π.Χ, τύραννοι πήραν στα χέρια τους τη διακυβέρνηση της πόλης, άρχισαν να ιδρύονται υπερπόντιες αποικίες. Χάρη σε αυτές τις αποικίες μετατράπηκε, στο πρώτο μισό του 6ου π.Χ., σε μία μεγάλη θαλάσ­σια αυτοκρατορία".

Οι Μιλήσιοι είχαν μία σεβαστή θέση και στο χώρο της διανόησης. Ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης και ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος ήταν οι πιο αξιόλογοι φιλόσοφοι που ανέθρεψε η Μίλητος.

"Βλέπουμε ότι η επιστημονική σκέψη, με την σχετικά πιο καθαρή μορ­φή της, εμφανίζεται στον Θαλή τον Μιλήσιο. Ο Θαλής είναι ο διανοούμενος που, με τη στενή έννοια, βρίσκεται στην αρχή της ιστορίας της φιλοσοφίας.

Για αυτό η ελληνική φιλοσοφία, και επομένως και η φιλοσοφία του δυτικού πολιτισμού που βασίζεται σε αυτή, αρχίζει με τον Θαλή. Άλλωστε και ο Α­ριστοτέλης στο σχέδιο της ιστορίας της φιλοσοφίας, για το οποίο γίνεται λόγος στη "Μεταφυσική" του, αναφέρει τον Θαλή ως τον πρώτο φιλόσοφο".

"Ο δεύτερος από τους πρώτους φιλοσόφους είναι ο Αναξίμανδρος. Κι αυτός ανήκει στην αμέσως επόμενη γενιά από αυτή του Θαλή του Μιλησίου. Ήταν μαθητής του και στη συνέχεια έγινε διάδοχος του. Λέγεται ότι ε­πινόησε το ηλιακό ρολόι και σχεδίασε τον πρώτο χάρτη. Υπήρχε ένα έργο του με τον τίτλο "Περί της φύσεως". Αυτό το έργο ήταν το πρώτο που γρά­φτηκε με αυτό το θέμα".

Ο τρίτος και τελευταίος φιλόσοφος, που παρουσιάζεται σε αυτή την πρώτη πορεία της φυσικής φιλοσοφίας στη σχολή της Μιλήτου, είναι ο Αναξιμένης. Υπήρξε μαθητής του Αναξιμάνδρου και ήταν κατά μια γενιά νε­ότερος από αυτόν. Το έργο του ήταν γνωστό από τα ύστερα χρόνια της αρ­χαϊκής περιόδου.

Ο Αναξιμένης ήταν ο τελευταίος φιλόσοφος της σχολής της Μιλήτου. Η εξέλιξη αυτής της πορείας τερματίστηκε σε αυτό το σημείο, όταν οι Πέρ­σες κατέκτησαν την Μίλητο το 494 π.Χ. Αλλά η ιωνική φυσική φιλοσοφία σύντομα ξεπέρασε τα σύνορα της πόλης που γεννήθηκε".

"Ο Ιππόδαμος ήταν Μιλήσιος διανοούμενος. Είναι ο πρώτος γνωστός πολεοδόμος. Γεννήθηκε γύρω στο 510 π.Χ. στη Μίλητο. Υπάρχουν ελάχι­στες πληροφορίες για τη ζωή και την εκπαίδευσή του. Οι Πέρσες έκαψαν και κατέστρεψαν το 494 π.Χ. την Μίλητο που είχε ξεσηκωθεί εναντίον τους. Ο Ιππόδαμος ανέλαβε καθήκοντα κατά τη διάρκεια της ανοικοδόμη­σης της πόλης όταν αυτή επανακτήθηκε το 479 π.Χ. Μετά τους περσικούς πολέμους, ύστερα από πρόσκληση που του απηύθυνε ο ηγέτης της Αθήνας ο Θεμιστοκλής, πήγε στην πόλη αυτή. Συμμετείχε στις εργασίες επισκευών, οι οποίες άρχισαν το 450 π.Χ. στο επίνειο της Αθήνας, τον Πειραιά που τον εί­χαν κάψει οι Πέρσες. Απέκτησε φήμη για το σχέδιο που εφαρμόστηκε μετά από δική του πρόταση".

Δεν νομίζω ότι οι λαοί του Ευξείνου Πόντου αντιστάθηκαν στους Μιλησίους οι οποίοι ανέθρεψαν τους τρεις από τους επτά μεγάλους σοφούς και διέδωσαν σ' όλα τα μέρη του κόσμου τον πολιτισμό τους. Είχαν τόσα πολλά να μάθουν απ' αυτούς.

Omer Asan
"Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ"