Ο Δρόμος για την Παναγία Σουμελά-Σαββα Ιωαννιδη (1870)

"...Η δε εντεύθεν οδός μέχρι της Σουμελα έχουσα τρίωρον απόστασιν είναι υπέρ τον ποταμόν,όστις δια τους πολλούς καταρράκτας και την εκ τούτων μεγάλην βοήν παρέχει έκπληξιν τινά τοις διαβάταις, όσον τρομον προξενούν και οι μεταξύ αυτού και της οδού κρημνοί και βράχοι. Το δασώδες δε και το πλείστον του χρόνου ομιχλώδες της φάραγγος, εμποιεί μελαγχολιαν.

Η δε προς τας υπωρείας της Σουμελά μιας ώρας οδός είναι σκοτεινότατη και μελαγχολική, επειδή τα υψηλά δένδρα δι' ων διέρχεται δεν συγχωρούσι τας ακτίνας του ηλίου να την επισκέπτωνται και η ομίχλη ενταύθα γίνεται πυκνοτέρα όσον τις πλησιάζει τας υπωρείας.

Ενταύθα δε όπου σχεδόν τελειώνει η φάραγξ είναι γέφυρα από της οποίας τότε μόνον παρουσιάζεται το όρος Μελά, όλως μέλαν και υψηλόν και περί τους 1500 πόδας ύψους. Φαίνεται δε η κορυφή του εγκύπτουσα εις την φάραγγα και εν τω μέσω τούτου του μέλανος  όρους φαίνεται ευθύς ως κεκολαπτωμενη η Μονή, καταπληκτικήν έχουσα θέαν.

Από της γέφυρας δε μέχρι προ της Μονής σχεδόν είναι ημίσεια ώρα και η οδός προς αυτήν ελικοειδής, έχουσα υπέρ τους 40 ελιγμούς  ή "κοτσαγγέλια", κατά την επιτόπιον διάλεκτον.
Ενταύθα δε παρά τω βράχω είναι χτισμένη μεγάλη λίθινος κλίμαξ εξ 80 βαθμίδων, όπου τις απαντά σιδηράν πύλην, ήτις είναι η μια και μόνη είσοδος της Μονής.

Μονοπάτι για την Παναγία Σουμελά

Ο δε ταύτης θυρωρός αφού ειδοποιήση τον ηγούμενον και λάβη την άδειαν, ανοίγει την πύλην και τότε εξ αυτής πάλιν κατέρχεται τις κλίμακα υπέρ τας 90 βαθμίδας, υπό τον κρότον των βαρύηχων και δεινώς ηχούντων κωδώνων, ου μικράν παρεχόντων συγκίνησιν. Ευθύς δε προ της κλίμακας ταύτης είναι ο κυρίως ναός λελατωμημένος εντός του μέλανος βράχου".