Για την δράση των πρώτων μονίμων κατοίκων της Σάντας κατά τον Μεσαίωνα ήθελαν να μας μιλήσουν τα ιστορικά μας παρεκκλήσια με τις τοιχογραφίες τους και το φρούριο του Ακρίτα.
Κατά κακή μας τύχη όλα αυτά καταστράφηκαν απ' τούς δικούς μας κι από τους ξένους, επειδή δε μας λείπουν άλλες Ιστορικές πηγές για την Σάντα του Μεσαίωνα αναγκαζόμαστε να προστρέξουμε στην παράδοση πού ρίχνει αρκετό φώς σε μερικά σκοτεινά σημεία της Ιστορίας της Σάντας. Έχομε λοιπόν:
Η σημείωση Χουτουρά.
Το σημείωμα της Μονής Χουτουρά αναφέρει, ότι η Σάντα ήταν κατοικημένη πολύ πριν από τον Περσικό πόλεμο του 540 μ.Χ, και ότι τους κατοίκους της αφάνισε ο Περσικός πόλεμος (σφαγή Ισχανανταίων).
Το Γαλλοΰν τ’ όρμίν. (Κανλήν ορμίν ή ματοβαμμένο ρυάκι).
Αυτό αναφέρεται στην Στατιστική Σάντας. Εκεί κατά την παράδοση έγινε στην εποχή των τελευταίων Κομνηνών μεγάλη συμπλοκή μεταξύ των Σανταίων και μερικών Τουρκομανικών φυλών πού έκαναν αδιάκοπες εισβολές στο κράτος των Κομνηνών.
Στη συμπλοκή αυτή δεν γλύτωσε κανένας από τούς επιδρομείς, των οποίων το αίμα πλημμύρησε το ρυάκι, και ως σήμερα το ρυάκι αυτό έχει την ανωτέρω χαρακτηριστική ονομασία.
Η παράδοση αυτή είναι πολύ αμυδρά. Μερικοί έχουν την γνώμη ότι αν έγινε μια τέτοια συμπλοκή, θα έγινε μεταξύ των Σανταίων και των νεωτέρων Τούρκων, μα oι περισσότεροι Σανταίοι έχουν την γνώμη ότι μια τέτοια παράδοση που λίγο ακόμα κόντεψε να ταφεί κάτω από τα ερείπια της λησμοσύνης δεν μπορεί να ανάγεται στους νεώτερους χρόνους.
Τη Γιακώφ τη μαστορή το ρακάν.
Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται βορείως του Φουρνόπου. Εκεί βρίσκονται λιθόνπορα που μαρτυρούν την αρχαιότητα της Σάντας και αποδεικνύουν κατά την παράδοση πως έζησε στη Σάντα κατά τον Μεσαίωνα διάσημος μεταλλουργός ο Ιακώβ ο μάστορας, πού αποθανάτισε το όνομά του με την εργασία του στήν τοποθεσία αυτή. Και η παράδοση αυτή είναι πολύ αμυδρά.
 |
| Μαστορείο και πεγάδ' τη Τσακμάχ σην Σαντά τη ενορίας Πιστοφάντων |
Τη Μουρουζίνας το λιθόρ και τη Γαβρά το μαστορείον.
Πάνω απο του Ζουρνατσάντων λίγο παρακάτω από την κορφή της βουνοσειράς βρίσκεται μικρός βράχος που λέγεται τη Μουρουζίνας το λιθάρ.
Γι' αυτόν τον βράχο ακούστηκε να πει ο παππούς του κ. Αρ. Χλωρίδη τα παρακάτω:
"Κάποια Σανταία Ρωμάνα που, λεγόταν Μουρουζίνα έστησε την καλύβα της επάνω σ' αυτόν τον βράχο, και πολλά χρόνια επαρχάρευεν εκεί.
Κάποτε την πείραξε η υγρασία της τοποθεσίας εκείνης και εγκαταστάθηκε κοντά στου Γαβρά το μαστορείον που βρισκόταν πάνω από την τοποθεσία Κερχανάδες. Μα κι εκεί την πείραξε η υγρασία, και τότε η Μουρουζίνα με όλο το συγγενολόι της εγκατέλειψε την Σάντα και έφυγε στην Αυλήαννα του Γκιουμουσχανέ".
Από την αφήγηση του παραπάνω γέρου καταφαίνεται ότι γόνοι του ονομαστού οίκου των Μουρούζηδων ζούσαν στη Σαντά, και στην εποχή των Κομνηνών κι αργότερα. Όσον αφορά τη Γαβρά το μαστορείον (εργαστήριο του Γαβρά), γι αυτό διχάζονται οι γνώμες. Πολλοί γέροι του Ισχανάντων υποστήριζαν την γνώμη ότι από τον Μεσαίωνα ακόμα η Σαντά ευτύχησε να δεχτεί γόνους του ένδοξου οίκου των Γαβράδων, οι οποίοι παρέμειναν στην Σάντα ως τις μέρες μας.
Ένας απ' αυτούς, κατά την γνώμη των γέρων Ισχανανταίων, διάσημος μεταλλουργός, έφτιαξε κατά τόν Μεσαίωνα το εργαστήρι του στην τοποθεσία τη Γοργόρ το λιθάρ, και άφησε μνήμη αθάνατη.
Αντίθετα μας λέγει ο κ. Αρ. Χλωρίδης ότι ο μεταλλουργός Γαβράς έφτιαξε το εργαστήρι του στην τοποθεσία Κερχανάδες κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, ότι ο Γαβράς αυτός ήταν τύπος έκφυλος, και ότι μιλούσαν γι αυτόν μέ περιφρόνηση οι Ζουρνατσανταίοι.
Εμείς προσωπικώς παραδεχόμαστε και τις δύο γνώμες. Παραδεχόμαστε ότι έδρασαν στή Σάντα και ο διάσημος μεταλλουργός Γαβράς του Μεσαίωνα, και ο νεώτερος έκφυλος Γαβράς.
Το Παύλ
Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται βορείως του παρεκκλησίου του Αϊ Γιάννη 1.000 μέτρα μακριά, στις δύο όχθες του ποταμού Γιάμπολης. Κατά την παράδοση κάποιος Παύλος προύχοντας της Σάντας κατά τόν Μεσαίωνα, πού έχαιρε μεγάλη υπόληψη όχι μόνο στους Σανταίους αλλά και σ' όλους τους Έλληνες και Αρμένιους κατοίκους της κοιλάδας Σάντας, κατασκήνωσε στην τοποθεσία αυτή μαζί με μερικούς άλλους, όλοι δε αυτοί μαζί μέ τους κατοίκους της κοιλάδας του Αϊ Γιάννη, εκκλησιάζονταν στο παρεκκλήσι του Αϊ Γιάννη.
Οι Σαββάντ.
Κατά την παράδοση ζούσε στο Ισχανάντων κατά τον Μεσαίωνα κάποιος Σάββας, προύχοντας ονομαστός και μεγάλος κτηματίας. Είχε στην κατοχή του χιλιάδες στρέμματα λιβάδια και δάση μέσα στην περιοχή του Ισχανάντων.
Επίσης είχε κτήματα και στο Φτελέν εκεί όπου βρίσκεται το χωριό Δώδεκα Αλάτια. Με το πέρασμα των αιώνων το όνομα του Σάββα λησμονήθηκε και κανένας από τους απογόνους του δεν φέρει σήμερα το επώνυμο Σαββίδης.
Ήρθε και πέρασε ο Μεσαίωνας, ήρθε και πέρασε η άλωση της Τραπεζούντας, και οι απόγονοι του Σάββα γενικά μεν και συνολικά διαφύλαξαν το προπατορικό επώνυμο Σαββάντ, μα το αντικατέστησαν αργότερα με πολλά άλλα. Στον σημερινό αιώνα ανέρχονταν οι Σαββάντ σε 100 περίπου οικογένειες εκτός εκείνων που μετανάστεψαν στη Ρωσία, και λέγονταν Εφραιμάντ, Αρκουράντ, Καγκελάντ, Σπυριδάντ (Τσουμπανάντ), Κεντσογλάντ, Γαρατσαλάντ.
Οι Σαββάντ αυτοί ήσαν κληρονόμοι της κτηματικής περιουσίας του Σάββα και κάτοχοι μεγάλων εκτάσεων της περιοχής Ισχανάντων, πολλοί δέ απ' αυτούς, προ παντός οι Αρκουράντ, κατόρθωσαν να ζήσουν στη Σαντά με το εισόδημα των μεγάλων κτημάτων τους πού είχαν στό Ισχανάντων και στα Δώδεκα Αλάτια.
Μερικοί λένε πως ναι μεν οι Σαββάντ κατείχαν μεγάλες εκτάσεις γης στο Ισχανάντων, μα την έκταση του χωριου Δώδεκα Αλάτια την αγόρασαν κατά το 1800 με την πρωτοβουλία του τσέλιγκα Καγκέλ από κάποιον Τούρκο αγά των πλησιόχωρων της Σαντάς στις αρχές του Ιθ' αιώνα.
Τη Πανά τό πεγάδ.
Έτσι λεγόταν μία βρύση του Ισχανάντων. Η παράδοση αναφέρει πως ένας Παναγιώτης στα πολύ παλιά χρόνια έφτιαξε την καλύτερη βρύση του Ισχανάντων στην Νότια πλευρά του χωριού κάτω άπό τόν λόφο Ποντίλια, και είχε τήν προθυμία να φτιάξει νέες βρύσες και νά επισκευάσει παλιές παντού όπου το καλούσε η ανάγκη.
Τό αληθοφανές της παράδοσης εξηγείται από το παρατσούκλι Πανάς. Παντού στον Πόντο ύστερα άπό την άλωση κολλούσαν σε κάθε Παναγιώτη το παρατσούκλι Πάντσος, το δε παρατσούκλι Πανάς πραγματικά ανάγεται σε παλιά χρόνια.
Μιλτιάδη Κ. Νυμφόπουλου
"ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου