Εχθροπραξίαι Σανταίων Κολοσαλήδων.

Ή Κολόσα είναι τουρκικόν χωρίον κείμενον προς άνατολάς της Σάντας, εις τρίωρον απ' αυτής άποστασιν.

Πρότερον όμως ήτο χριστιανικόν, καί κατά τήν παράδοσιν συνωκίσθη υπό Κρωμναίων, χάριν των εκεί πλησίων ευρισκομένων μεταλλείων της Ζίφωνας και του Άϊβέν.

 Οί κάτοικοι αύτής ήσαν χριστιανοί μέ­χρι των μέσων του ιζ' αιώνος, ήτοι μέχρι της εμφανίσεως των τερέμπεηδων, ότε, πιεζόμενοι υπό των άγάδων των Σουρμένων έξώμοσαν άπαντες, πλην ολίγων καταφυγόντων εις Σάντα.

Έκτοτε οί Κολοσαλήδες, καί πρότερον μισούντες τους Σανταίους, έγιναν οί άσπονδότεροι καί άμειλικτότεροι αυτών έχθροί, καί πολλάκις καί μόνοι καί μετά των άγάδων τών Σουρμένων συμμαχήσαντες, επεδίωξαν τον όλεθρον αυτών.

Ένεκα τούτου ο αγών ούτος τών Σανταίων προς τούς Κολοσαλήδας θεωρείται ό σημαντικώτερος όλων τών άλλων.

Αφορμή της πάλης ταύτης υπήρξε τό παρχάριον Σκορδέν, κείμενον μεταξύ τών συνόρων: Ζιαρέτ τεπέ, Κοσάν γιολι, Κολό­σα πασι, Όλουκλή πουνάρ καί Ταρήκι άμ, του οποίου τήν κυριό­τητα άμφότεροι διημφισβήτουν.

Τά αρχικά όρια της Σάντας κατά τον ταπούν του Σεϊτή είδομεν ότι έξετείνοντο προς δυσμάς από Χαΐν κετηγή, Βιρανέ κιόλ καί Ίρμάκ πασι μέχρι Γάβρα συνορί, εκείθεν δέ μέχρι του Γιουμρού καγιά, άνατολικόν δέ όριον αυτής ήτο ό ποταμός.

'Αλλά καί εν τω χοτζέτι Σερίφ τά όρια της Σάντας προς ανατολάς ήσαν τά αυτά, διότι, επειδή ό πληθυσμός αύτής συνέκειτο έξ επτά μόνον οικιών, οί Σανταίοι έθεώρησαν άρκετόν νά κατέχωσιν ασφαλώς όσα πρότερον είχον, περί δέ του πέραν του ποταμού μέρους ούδ έσκέφθησάν ποτε ότι ήτο ανάγκη νά τό κατέχωσι. Τούτο δέ ήτο έρημον εντελώς καί δασώδες, καί μόνον τά προς τήν Κολόσαν γειτνιάζοντα παρχάρια έσυχνάζοντο ίσως υπό τών κατοίκων αυ­τής, ώστε δέν άνήκεν ούτε εις τούς μεν ούτε εις τούς δέ.

Χωριά της Σαντας(Φωτο Βασίλης Σακελλαρίδης)

Αφ' ότου όμως ό πληθυσμός της Σάντας ηύξήθη σημαντικώς, επειδή καί ο μεζιρές Κοβλακά είχεν ήδη πωληθή, τά ορια της Σάντας έθεωρήθησαν στενά και ανάγκη ήτο νά φροντίσωσι περί έπεκτάσεως αυτών.

Κατά την έποχήν έκείνην το δικαίωμα της πωλήσεως δημο­σίων γαιών ανήκε μόνον εις τους σουπαχήδας. Επειδή όμως συνέβαινεν ενίοτε είς σουπαχης νά παραχώρηση μέρος τι εις εν χωρίον, ετερος δε σουπαχής νά παραχωρήση το αυτό μέ­ρος είς ετερον χωρίον, πολλάκις δε ο αύτός σουπαχής νά παρα­χώρηση τό αύτό μέρος κλπ, εις δύο διάφορα χωρία, κατά την προσφοράν εκάστου, διά τούτο οί ταπουδες τών σουπαχήδων δεν είχον τόσον κύρος όσον είχον τά υπό τών καδήδων εκδιδόμενα χοτζέτια, τά οποία ήσαν αποφάσεις ίεραί και ανέκκλητοι.

Οί Σανταίοι, γνωρίζοντες τούτο, κατώρθωσαν, ώς είδομεν, διά της ψευδομαρτυρίας επισήμων Τούρκων, και δή και Κολοσαλήδων, νά λάβωσι χοτζέτιον έπικεκυρωμένον υπό πέντε καδήδων καί έπικυρούν τήν κατοχήν αυτών εφ’ όλου του πέραν του ποτα­μού αδέσποτου μέρους, από Ζιαρέτ τεπέ και Κολόσα πασι μέχρι του Ίσχάν μεζιρεσί, στηριζόμενοι δέ έπί του εγγράφου τούτου μετά τινα ετη έγκατεστάθησαν είς τό παρχάριον Κωφολίβαδον.

Οί Κολοσαλήδες τότε παρουσίασαν ταπούν του σουπαχή αυτών και δι’ αυτού ηθέλησαν ν’ άπαγορεύσωσι τους Σανταίους νά έπέμβωσιν είς τό παρχάριον, και τοιουτοτρόπως προέκυψεν ό μεταξύ αυτών πεισματώδης άγών, όστις, διαρκέσας επί δύο σχεδόν εκα­τονταετηρίδας, άπέβη τέλος είς πλήρη ήτταν τών Κολοσαλήδων.

Πολλάκις εν τη αρχή του άγώνος αμφότεροι οί αντίπαλοι συνεπλάκησαν επί του παρχαρίου Κωφολίβαδον, και πολλοί φό­νοι έλαβον χώραν έκατέρωθεν, χωρίς ούτε οί μεν ούτε οί δέ νά ύποχωρήσωσι.

Τέλος, βλέποντες οί Σανταίοι ότι διά τών όπλων δέν θα ηδύναντο νά κατισχύσωσι τών αντιπάλων αυτών, κατήγγει­λαν τω 1589 τους Κολοσαλήδας είς το ίεροδικαστήριον Τραπεζούντος, ότι παρά τά χοτζέτια αυτών, ούτοι δέν έπιτρέπουσιν είς αυτούς νά κατέχωσι τό Σκορδέν.

Επειδή όμως και οί Κολοσαλήδες διετείνοντο ότι ανέκαθεν ούτοι ήσαν κύριοι του παρχαρίου, απεφασίσθη νά γίνη ή έξέτασις της διαφοράς έπιτοπίως, και απεστάλησαν ό καδής Τραπεζούντος Μολλά Μουσταφάς, ο καδής Κιουμουσχανέ Μεχμέτ, ο καδής Γιαγμούρτερε Μαχμούτ καί ο Μολλάς Τραπεζούντας Μεχμέτ Ρεσίδ έφένδης ώς ναΐπης, οί ο­ποίοι, έξετάσαντες τήν μαρτυρίαν πολλών άξιοπίστων προσώπων καί τα έγγραφα των Σανταίων, άπεφάνθησαν οτι τό διαφιλονεικούμενον μέρος ανήκει νομίμως εις αυτούς, καί άπηγόρευσαν τούς Κολοσαλήδας αύστηρώς νά έπέμβωσιν εις τα σύνορα αυτών καί έπεκύρωσαν τήν άπόφασίν των δια χοτζετίου παραχωρηθέντος εις τούς Σανταίους.

Γιάμπολης ποταμός(Φωτο: Βασίλης Σακελλαρίδης)

'Αλλ' αν καί ήναγκάσθησαν τότε οί Κολοσαλήδες ν' άπομακρυνθώσιν άπό τό διαφιλονεικούμενον μέρος καί οί Σανταιοι κατέσχον αυτό, έν τούτοις οί μεταξύ αυτών διαπληκτισμοί δέν έλαβον πέρας, καί κατ’ έτος έλάμβανον χώραν κατ' αλλήλων έπιδρομαί, ένεκα τών οποίων πολλαί ζημίαι έγίνοντο εις άμφότερα τά μέρη, μέχρις ού τέλος υπερίσχυσαν οί Σανταίοι καί ήναγκάσθη­σαν οί Κολοσαλήδες νά παύσωσι τάς εχθροπραξίας αυτών.

Της δίκης τού Σκορδέν καταληξάσης είς αίσιον πέρας, τω 1649, οί Σανταιοι ένήγαγον πάλιν τούς Γαλλιανίτας είς τό ίεροδικαστήριον Τραπεζούντος, απαιτούντες την άπομάκρυνσιν αυτών άπό του μεζιρέ Κοβλακά, ώς παρανόμως κατεχόντων αύτό, και έκέρδισαν τήν δίκην επειδή όμως οί Γαλλιανίται έξηκολούθουν εισέτι νά κατέχωσι τον μεζιρέν, ένήγαγον αυτούς πάλιν μετά 13 ετη, τω 1662, ζητούντες νά θεωρηθή ή διαφορά αυτών έπιτοπί- ως.

Ή αίτησις τών Σανταίων έγινε δεκτή, καί οί δικασταί ήλθον είς Κοβλακά παρουσιάσθησαν δέ καί οί μάρτυρες τών Σανταίων Τουρμήσ πασάς, Χαμζά πασάς καί 'Απτή πασάς έκ Τραπεζούντος καί άλλοι οί όποίοι έμαρτύρησαν ότι πάντα τά παρχάρια τά κείμενα έντός τών συνόρων: Χαΐν κετηγή, Βιρανέ-κιόλ πασι, Γιαπάζ κετηγή καί Γάβρα συνορί μέχρι τού Γουμρού καγιά, έν οίς καί ό μεζιρές Κοβλακά, ανέκαθεν ήσαν είς τήν κατοχήν τών Σανταίων.

Δεκτής γενομένης της μαρτυρίας ταύτης, έξεδόθη χοτζέτιον ύπέρ τών Σανταίων, οί δέ Γαλλιανίται ήναγκάσθησαν ν’ άπομακρυνθώσιν οριστικώς άπό του μεζιρέ.

Αλλά καί οί Σαν­ταιοι δέν διετήρησαν μετά ταύτα επί πολύ τά παρχάρια ταύτα, αποτελέσαντα ετά του μετζιτίου μέρος του Εβκάφι Χατουνιέ και μέχρι σήμερον εξακολούθι να είναι τοιαύτα.

Φιλίππου Παπα Απ. Χειμωνίδη 

Εν Αθήναις τη 4η μαρτίου 1902