«Το Φροντιστήριον της Αργυρουπόλεως»

Η αυθεντία, το κύρος, ο πλούτος, ο απέραντος πατριωτι­σμός, μαζί με την ευσέβειαν των Χριστιανών Αρχιμεταλλουργών, τους μεν ναούς της πόλεως εκόσμησαν με πολύτιμα αργυ­ρά ιερά σκεύη αφιερώματα αιώνων, εις τους Αργυρουπολίτας δε εξησφάλισαν την σπανίαν δια την εποχήν εκείνην τύχην λειτουρ­γίας σχολείων από τα πρώτα ακόμη χρόνια της τουρκικής κατακτήσεως.

Κατά τους μαύρους εκείνους αιώνας παχουλή αμάθεια και σκοταδισμός υπήρχε πανταχού, η ύπαρξις δε σχολείου στην Αργυρούπολη απετέλει προνόμιον. Έτσι η προγονική σοφία ου­δέποτε έπαυσε να διδάσκεται εις τους φιλοτίμους κατοίκους της Χαλδίας.

Με τον καιρόν η σχολή προήχθη εις οργάνωσιν και έκτασιν και έγινεν ομότιμος με τα ελληνικά σχολεία Κωνσταντι­νουπόλεως, Αθηνών, Δημητσάνας, Άθωνος, Ιωαννίνων, Πάτμου και Κυδωνιών, πολλαί μάλιστα από τας σχολάς αυτάς ήσαν με­ταγενέστεροι από την ιδικήν της.

Ερείπια Φροντιστηρίου Αργυρούπολης

Κατά τα τελευταία διακόσια έτη από του 1723 η σχολή λειτούργησε συνεχώς. Ο Μητροπολίτης Χαλδίας Ιγνάτιος ο Α' της αρχοντικής οικογενείας Σκρίβα φέρεται ως οργανω­τής της εκπαιδεύσεως εν Χαλδία κατά το έτος 1710, εις το αρχείον δε του Φροντιστηρίου υπήρχεν έκθεσις πεπραγμέ­νων ιδιόχειρος του μεγάλου εκείνου κληρικού περί των και­νοτομιών τας οποίας ούτος εισήγαγεν εις την εκπαίδευσιν.

Το πολύτιμον εκείνο αυτόγραφον αποδεικνύει ότι και προ της αναδιοργανώσεως του Ιγνατίου, σχολή ελειτούργει εν Αργυρουπόλει, τα δε ελληνικά γράμματα εδιδάσκοντο εκεί, και εις τα μοναστήρια, τους νάρθηκας των Εκκλησιών, στο «κρυφό σχολειό», παρά τους κινδύνους αποκοπής της γλώσ­σης και των άλλων φρικτών κακοποιήσεων των διδασκόντων, υπό των Τούρκων. Έτσι εις την Αργυρούπολιν άνδρες μεν αναλφάβητοι δεν υπήρχον, σημαντικός δε αριθμός γυναικών εγνώριζον γραφήν και ανάγνωσιν.

Μου δόθηκαν οι αφορμές να γράψω ότι η ίδρυσις και η ζωή της Αργυρουπόλεως μόνην αιτίαν είχε τα μεταλλεία της, όταν δε αυτά έπαυσαν να λειτουργούν, μοιραίον θα έπρεπε να είναι το τέλος της πόλεως.

Αν επέζησε, οφείλεται τούτο εις την φιλότητα της γενεθλίου γης και την λιτότητα των κατοίκων της, αλλά και εις τον παθολογικόν των έρωτα δια την παιδείαν. Ταύτην κατά την κρίσιμον ώραν υπέκαυσαν δύο επιφανή τέκνα της Αρ­γυρουπόλεως, μητροπολίτης ο εις, διακεκριμένος και ασκητι­κός διδάσκαλος του Γέ­νους ο άλλος.

Η ανάληψις δράσεως υπό τούτων βεβαιοί δια μίαν ακόμη φοράν ότι η πρωτοβου­λία των ολίγων ή και του ενός είναι η πρωτεύου­σα δύναμις, χωρίς την οποίαν η δραστηριότης και τα άλλα προσόντα των πολλών ή δεν εκδη­λώνονται ή εκτρέπονται της ευθείας και καταλή­γουν εις αποτυχίαν και πολλάκις απεργάζονται συμφοράς.

Ο Δεσπότης Γερβάσιος και ο καθηγητής Κυριακίδης έβλεπαν την παρακμήν και προέβλεπαν τον αφανισμόν της πόλεως. Ήτο μαθηματικώς πλέον βέβαιον ότι η Ελληνική Κοινότης θα διελύετο αν δεν ελαμβάνοντο ηρωικά μέτρα.

Και είχαν οι αείμνηστοι εκείνοι άνδρες τον ηρωισμόν, και εν μιά νυκτί μέσα εις της ναούς της πόλεως με επιστράτευσιν των σιδηρουργών, να συντρίψουν το μέγιστον μέρος των αργυρών σκευών, αφιερωμάτων αιώνων.

Το πολύτιμον την εποχήν εκείνην μέταλλον επωλήθη εν Βιέννη, ανηγέρθη το μεγαλοπρεπές σχολικόν κτίριον και ηγοράσθησαν προσοδοφόρα κτήματα εν Τραπεζούντι. Πολλοί εκ των «αρχόντων» εξηγέρθησαν και διήγειραν τον λαόν δια την ... ιεροσυλίαν, μα το τετελεσμένον ενίκησε ... Ως τόσο το πρωτοφανές δια την εποχήν ... αντιθρησκευτικόν πραξικόπημα εταλαιπώρησεν επί μακρόν τους μεγάλους πρωταγωνιστάς, τους οποίους καθύβριζον οι αντιδραστικοί, και ιεροσύλους και «φραμασόνους» ωνόμαζον, αλλά το σχολικόν κτίριον επερατώθη και Φροντιστήριον το εβάπτισεν ο σοφός Κυριακίδης.

Ολίγοι πνευματικοί άνδρες προσέφερον εις το Έθνος υπηρεσίας ως ο ακάματος εκείνος διδάσκαλος. Η διάδοσις της παιδείας εις τον ανατολικόν Πόντον ήτο έργον του φιλοπάτριδος εκείνου ανδρός, όστις, απόμαχος κάποτε, απεσύρθη εις Αθήνας, όπου και απέθανε με το όραμα πάντοτε της Αργυρουπόλεως και το αγαπημένου του Φροντιστηρίου, εις το οποίον δια της διαθήκης του κατέλιπε και την πολύτιμον βιβλιοθήκην του.

Τα χρόνια ωστόσο περνούσαν. Περί το Φροντιστήριον και τους δύο ηγέτας συνεκεντρώθη ο λαός, προσεχώρησαν τέλος και οι άλλοι, και η Σχολή λειτουργού­σα έκτοτε ανελλιπώς έγινε εστία Ελληνικής παιδείας και κατηύγασε την Χαλδίαν.

 Ανυπολόγιστος είναι ο αριθμός των διδασκάλων, αποφοίτων του Φροντιστηρίου, οι οποίοι εδίδαξαν όχι μόνον εις τα χωρία της Αργυρουπόλεως, αλλά και καθ' όλην την Τουρκικήν Αυτοκρατορίαν από Τραπεζούντος μέχρι Σμύρνης και Μεσοποτα­μίας, έπειτα δε εις τας Ελληνικάς Κοινότητας Καυκάσου και νοτίου Ρωσίας.

Πολλοί θρύλοι επλέχθησαν περί το Φροντιστήριον. Μέχρις ημών έφθασεν η παράδοσις ότι όταν επρόκειτο να αρχίση η οικοδομή, σύσσωμος η Κοινότης, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, μετέφεραν στις πλάτες τς πέτρες από το λατομείον στα υψώματα της «Κιρετσιχανής» στον χώρον της οικοδομής (2 περίπου χιλιόμετρα δρόμο), και ότι το πρώτο αγκωνάρι φορτώθηκεν ο Δεσπότης Γερβάσιος.

Μαρμαρίνη πλαξ προωρισμένη για το υπέρθυρον του Φροντιστηρίου είχεν επιγραφήν:

«Δι' εράνου των κατοίκων της Χαλδίας και καμάτων Γεωργίου Κυριακίδου τόδ' εκτίσθη το Σχολείον Ποιμενάρχου τότε όντος Γερβασίου του μεγάλως την παιδείαν εκτιμώντος».

Ερείπια Αργυρούπολης

Μαζί με την Ελληνικήν Κοινότητα Αργυρουπόλεως έσβυσε και το Φροντιστήριον. Ο τελευταίος διευθυντής του, διδάσκαλος μετά τον ξεριζωμό σε χωριό του Κιλκίς, μακαρί­της τώρα μου αφηγείτο με καυτά δάκρυα ότι σαν ξεκίνησε το καραβάνι των εκπατριζομένων το έτος 1923, ο ίδιος ξεστράτισε, πήγε στο σχολείο, παρέλαβε την εικόνα των τρι­ών Ιεραρχών από το Διευθυντήριο και την φωτογραφίαν του Κυριακίδου, προσηυχήθη μπροστά στην φυσικού μεγέθους ελαιογραφίαν του Γερβασίου την οποίαν ήτο αδύνατον να μεταφέρη, εξήλθεν από το Φροντιστήριον, έκλεισε την θύραν από το υπέρθυρον του οποίου έσπασε τον υαλοπίνακα, έρριψε μέσα το κλειδί και περιδεής μέσα στην έρημη πόλη έσπευσε να πάρη θέσιν στην λιτανεία των ξεριζωμένων.

Ήταν η 10 Φε­βρουαρίου 1923.

Επαμεινώνδα Σωτηριάδη

Απο το Αρχείο του Αλέξανδρου Κοντοειδή