Η Ανταλλάξιμη περιουσία και η περιπέτεια της

Ανταλλάξιμη περιουσία είναι εκείνη που άφησαν οι Τούρκοι, φεύγοντας, με την ανταλλαγή των ελληνο-τουρκικών πληθυσμών, με τη σύμβαση της ανταλλαγής, που υπογράφθηκε στη Λοζάνη στις 30 Ιανουαρίου 1923, μετά την πανωλεθρία του 1922.

Η ακίνητη αυτή περιουσία περιλάμβανε αγροτικά και αστικά κτήματα, δηλα­δή, χωράφια, ελαιώνες, οπωρώνες, δάση, βοσκότοπους, οικόπεδα, σπίτια και άλλα κτίσματα στα μικρά και μεγάλα αστικά κέντρα, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα, την Κρήτη, τη Χίο, τη Μυτιλήνη, τη Σάμο κ. τ. λ.

Απο τις εργασίες του Συνεδρίου(Θεσ/νικη 1985)

Σύμφωνα με υπολογισμούς των ειδικών της εποχής εκείνης, η περιουσία αυτή των Τούρκων, που εγκατέλειψαν την Ελλάδα, ανερχόταν, σε σταθεροποιημένες δραχμές του 1934, περίπου σε 12,5 δισεκατομμύρια, ή σε 37 εκατομμύρια χρυσές λίρες Τουρκίας.

Ποια ήταν η περιουσία που άφησαν οι Έλληνες φεύγοντας από τις διώξεις, τις σφαγές; Η περιουσία αυτή υπολογίσθηκε σε 100 δισεκατομμύρια σταθεροποιημένες δραχμές του 1934 ή 300 εκατομμύρια χρυσές λίρες Τουρκίας.

Σύμφωνα με τη σύμβαση της ανταλλαγής και με το άρθρο 14, «ο μετανάστης - έτσι ονομάζονταν στην άπονη διπλωματική γλώσσα οι πρόσφυγες - δικαιούται να λάβει εν τη χώρα ένθα μεταναστεύει και δια τα ποσά άτινα του οφείλονται, περιουσίαν ίσης αξίας (το υπογραμμίζω, ίσης αξίας) και της αυτής φύσεως οία η παρ' αυτού εγκαταλειφθείσα...».

Συνεπώς, με το άρθρο αυτό η Ελλάδα έπρεπε να πάρει από την Τουρκία τα 100 δισεκατομμύρια δρχ. και να τα αποδώσει στους πρόσφυγες, ανάλογα με την περιου­σία που εγκατέλειψαν και η Ελλάδα να δώσει στην Τουρκία τα 12,5 δισ. δραχμές όση ήταν η περιουσία των Τούρκων στην Ελλάδα, ή αντίθετα, η Ελλάδα να πάρει 87,5 δισ. δραχμές, αφαιρώντας την περιουσία των Τούρκων.

Τα πράγματα όμως δεν ακολούθησαν το δρόμο αυτό. Η Τουρκία αρνιόταν να πληρώσει το ποσό στο οποίο ανερχόταν η περιουσία των Ελλήνων της Τουρκίας  και μάλιστα ζητούσε 200 εκατ. χρυσές λίρες Τουρκίας από την Ελλάδα ως πολεμική αποζημίωση, μια και η Ελλάδα ήταν χώρα ηττημένη.

Από το 1923 και μέχρι το 1930 διεξάγονταν σκληρές διαπραγματεύσεις με την  Τουρκία για το θέμα αυτό, διαπραγματεύσεις, που τελικά κατέληξαν στην περίφημη  «Συνθήκη φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας» που υπογράφηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κεμάλ  Μουσταφά. Σύμφωνα με τη συνθήκη αυτή, η Ελλάδα έπαυε να απαιτεί να εφαρμοστεί το άρθρο 14 της σύμβασης της Λωζάνης και οι πε­ριουσίες των Ελλήνων της Τουρκίας και των Τούρκων της Ελλάδας ισοψηφίσθηκαν, δηλαδή, τα 100 δισ. με τα 12,5 δισ. δραχμές.

Έτσι, η περίφημη αυτή συνθήκη, την οποία συχνά αναφέρουμε ως νίκη του Ελευ­θέριου Βενιζέλου για την ειρήνευση ανάμεσα στα δύο μέρη, έγινε ανάλωμα των περιουσιών των Ελλήνων της Τουρκίας.

Η συμφωνία αυτή δημιούργησε τεράστια αγανάκτηση στο προσφυγικό στοιχείο και οι τότε εκπρόσωποι των προσφύγων - Μπακάλμπασης, Τσιγδέμογλου, Γιαβάσογλου, Παυλίδης και πολλοί άλλοι - παραιτήθηκαν από το Κόμμα Φιλελευθέρων και  άρχισαν αγώνα μέσα και έξω από τη βουλή για «τον σφαγιασμό των δικαίων του προσφυγικού κόσμου...», όπως έλεγαν.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος απάντησε στη βουλή ότι«... δεν υποχρεούται η Ελλάς εις πλήρη αποζημίωσιν των προσφύγων, αλλά υπόσχομαι την πλήρη αποκατάστασιν...».

Αυτός ο ισοψηφισμός των 100 δισ. δρχ. με τα 12,5 δισ. εξάλειψε εντελώς την όξυνση ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία και ο Αιγίδης, στην περίφημη  μελέτη του «Η Ελλάς χωρίς τους πρόσφυγες», έγραψε ότι «η Συμφωνία αυτή εγένετο τη βοηθεία των αλυτρώτων, παρ' όλον ότι τους έθιγε καίρια, τόσον από υλικής όσον και από ηθικής και αισθηματικής απόψεως...».

Συνεπώς, οι πρόσφυγες έπρεπε να αποκατασταθούν με την περιουσία που άφη­σαν οι Τούρκοι στην Ελλάδα, δηλαδή, με τα 12,5 δισ. δρχ. περιουσία που έπρεπε να εκποιηθεί, να πουληθεί ή να διανεμηθεί, εφόσον επρόκειτο για καλλιεργήσιμες εκτάσεις.


Γιώργος Λαμψίδης 
Απο την εισήγηση του στο Α' Παγκόσμιο Ποντιακό Συνέδριο 
Θεσσαλονικη 7-14 Ιουλη 1985