ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ — ΜΥΣΤΙΚΙΣΤΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ

Ο Γεώργιος Γεωργιάδης (George Gurdjieff)- Έλληνας ποντιακής καταγωγής (Πόντιος πατέρας και Αρμένια μητέρα, αλλα πολιτογραφήθηκε Αρμένιος),  γεννήθηκε στις 13 Γενάρη  1866   στην πόλη Γιούμρα (Αλεξανδρούπολη - Λενινακάν  και πέθανε στις 29 Οκτώβρη 1949 στο Παρίσι). 
Σχετικά με τον πατέρα του, τον Ιβάν (Ιωάννη) και τη γενεαλογία του, στο βι­βλίο: «Συναντήσεις με τους υπέροχους ανθρώπους» (Μόσχα 1994) αναφέρεται: «Ο πατέρας μου προερχόταν από ελληνική οικογένεια, οι πρόγονοι της οποίας εγκατέλειψαν το Βυζάντιο μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, για να αποφύγουν τις διώξεις των Τούρκων. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στο κεντρικό τμήμα της Ανατολίας και αργότερα κατευθύνθηκαν προς τις ανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασ­σας, που σήμερα ονομάζεται Γιουμγιουμχανέ.
 Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα μετοίκησαν στη Γεωργία. Στη Γεωργία ο πατέρας μου διαχωρίστηκε από τα αδέλφια του και εγκαταστάθηκε στην Αλεξανδρούπολη της Αρμενίας. Η πόλη, αυτή στη δι­άρκεια της τουρκοκρατίας, ονομαζόταν Γιούμρη» (σελ. 42-43).

Ο Γκουρτζίεφ απέκτησε πλατιά δημοσιότητα στην προεπαναστατική Ρωσία και μετά τη επανάσταση του 1918, από τη Ρωσία, στη Γαλλία και της ΗΠΑ, έγινε επίσης πλατιά γνωστός και στις χώρες αυτές.

Οι οπαδοί των μυστικιστικών θεωριών εκτιμούν ιδιαίτερα τη θεωρία και μέθο­δο του Γκουρτζίεφ. Στην εγκυκλοπαίδεια «Οι μυστικιστές του XX αιώνα» (Μόσχα 1996) αναφέρεται: Η καυστική ειρωνεία του Γκουρτζίεφ προς τις επιδημικές ιδέες της προόδου, ο θρίαμβος του νου σε κατάσταση πνευματικής καθυστέρησης, προ­σελκύουν προς αυτόν (τον Γκουτρζίεφ) τους ανθρώπους που απεχθάνονται τις απά­τες και αντιδρούν στη μαζική «ύπνωση» (σελ. 15).

Το δόγμα του Γκουρτζίεφ, που αμφισβητούσε την αξία του δυτικού «ράτσιο» και της αναλυτικής σκέψης, περιέχει στοιχεία γιόγκα, τζεν-βουδισμού και σουφισμού. Παρ’ όλα αυτά δεν συμπίπτει με την ανατολίτικη ενατένιση, αταραξία και παθητικότητα, αφού η ιδέα για τις εσωτερικές προσπάθειες (ακόμα και υπερπροσπάθειες) με σκοπό την σταδιακή πνευματική άνοδο αποτελεί ένα από τα κεντρικά σημεία της διδασκαλίας του, το πάθος των επιδιώξεων του.

Ο Γκουρτζίεφ εξετάζει την προσωπικότητα, το «εγώ» του ανθρώπου από την άποψη της ψυχολογίας. Παρά τις διάφορες αντιλήψεις για την προσωπικότητα στην ψυχολογία, στην ηθική, στην κοινωνιολογία και στη φιλοσοφία.

Παρά τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των ψυχολόγων σχετικά με την προ­σωπικότητα, όλες συμπίπτουν στο ότι η μεταβλητότητα των καταστάσεων, των επιθυμιών και των διαθέσεων των ανθρώπων δεν αποκλείουν και την ύπαρξη κάποιου σχετικά σταθερού πυρήνα, ο οποίος διαμορφώνει αυτή την προσωπικότητα σε ένα ανεπανάληπτο εγώ, με τις χαρακτηριστικές γι’ αυτό ιδιότητες.

Οι ιδιότητες αυτές εμφανίζονται στις άλφα ή βήτα ενέργειες, στα στερεότυπα της συμπεριφοράς. Αυτό σημαίνει, ότι όλη την πολυμορφία των καταστάσεων και των ενεργειών του ο άνθρωπος τη συσχετίζει με τον εαυτό του, με το εγώ του (την προσωπικότητά του), με την αυτοϊδιομορφία του.

Η συνείδηση του ενιαίου και της σταθερότητας του δικού του εγώ αποτελεί έν­δειξη σκεπτόμενου και ηθικολόγου όντος, που το καθιστά ικανό να αναλαμβάνει υποχρεώσεις, να χρησιμοποιεί τα δικαιώματα του και να καθιστά υπεύθυνο για την επιλογή του τρόπου συμπεριφοράς και δράσης του.

Η αντίληψη για την προσωπικότητα που διατυπώνει ο Γκουρτζίεφ είναι εντελώς διαφορετική. Αυτή στηρίζεται στο ότι στον άνθρωπο δεν υπάρχει ενιαίο «εγώ» ή ακριβέστερα «υπάρχουν εκατοντάδες μικρά εγώ στον καθένα από εμάς» (Γκουρτζί­εφ Γ. «Διάλογοι με τους μαθητές», Κίεβο, 1992, σελ. 3). Σύμφωνα με την αντίληψη του Γκουρτζίεφ, ο άνθρωπος είναι μια μαριονέτα, μια μηχανή, οι λειτουργίες της οποίας προσδιορίζονται από τα εξωτερικά ερεθίσματα. Εξουσιαζόμενος από τις με­ταβαλλόμενες επιθυμίες του, τους στόχους και τους φόβους του.
 Ο άνθρωπος ποτέ δεν είναι ο καθρέπτης του εαυτού του, είναι πάντα διαφορετικός. Κάθε φορά ταυτί­ζει τον εαυτό του με αυτό που τον απασχολεί τη δεδομένη στιγμή, με αυτό που τρα­βά την προσοχή του την άλλη στιγμή, με αυτό που τον απασχολεί την τρίτη στιγμή κ. ο. κ. Μπορούμε να πούμε, ότι ο άνθρωπος σήμερα καταπιάνεται με κάτι, αύριο με κάτι άλλο, μεθαύριο με άλλο και έτσι μέχρι το άπειρο. Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος αποτελεί ένα κουβάρι αντιθέσεων, ερεθισμάτων και αντιδράσεων. Βρίσκεται σε κα­τάσταση ύπνου, όντας ξύπνιος, παρ’ όλο που νομίζει ότι είναι ζωηρός και ακμαίος. Από εδώ και το γενικευμένο συμπέρασμα: «Είμαστε μηχανές και διευθυνόμαστε ολοκληρωτικά από τους εξωτερικούς παράγοντες. Όλες μας οι ενέργειες ωθούνται προς την κατεύθυνση της ήσσονος προσπάθειας, της επίδρασης των εξωτερικών συνθηκών» (στο ίδιο).

Στηριζόμένος σ’ αυτές και άλλες παρόμοιες παρατηρήσεις, ο Γκουρτζίεφ κατέ­ληξε, κατά πάσα πιθανότητα, στο συμπέρασμα, ότι στη ζωή του ανθρώπου υπάρ­χουν πολλοί παράγοντες, που σβήνουν την προσωπικότητά του, τον μετατρέπουν σε κούκλα, τον αποπροσανατολίζουν από τον πραγματικό προορισμό του, που είναι η αυτεπίγνωση και αυτοολοκλήρωση του.

Προβάλλουν τα ερωτήματα: Είναι σε θέση ο άνθρωπος να θέσει τέρμα στην ταύ­τιση του εαυτού του με αυτό που τον απασχολεί (συγκινεί, ενδιαφέρει, ελκύει) τη δεδομένη στιγμή; Υπάρχει στον άνθρωπο κάτι το σταθερό και αμετάβλητο, δηλαδή, κάτι το ουσιώδες;

Απαντάμε αμέσως: Η κατηγορία της ουσίας, την οποία, σύμφωνα με κάποιους συγγραφείς, ο Γκουρτζίεφ δανείστηκε από τους σουφίδες, αποτελεί μια από τις έννοιες-κλειδιά της θεωρίας του.

Η αντιπαράθεση δε της έννοιας «προσωπικότητα» στην έννοια «ουσία», η οποία στη θεωρία του Γκουρτζίεφ φέρει τόσο αποφασιστικό χαρακτήρα, στρέφεται ενάντια στην καθιερωμένη ψυχολογία, σύμφωνα με την οποία ο συνηθισμένος άνθρω­πος αποτελεί το επιστέγασμα της τελειότητας, που δεν χρειάζεται στην εξέλιξή του βελτίωση.

Κατά τον Γκουρτζίεφ, αντίθετα, ο άνθρωπος είναι ασυντέλεστος, έχει σοβαρές ατέλειες, είναι μια κουρδιζόμενη μηχανή, έστω και εξαιρετικά περίπλοκη.

Ο Γκουρτζίεφ επιμένει, ότι η διάκριση μεταξύ ουσίας και προσωπικότητας του ανθρώπου είναι αναγκαία. Σχετικά με αυτό γράφει: Η ουσία είμαι «εγώ», είναι η κληρονομικότητά μας, ο τύπος μας, ο χαρακτήρας μας, η φύση μας.

George Ivanovich Gurdjieff

Η προσωπικότητα είναι κάτι το τυχαίο, είναι η αγωγή, η μόρφωση, η κρίση, όλα όσα έρχονται από έξω... Η ουσία δεν μεταβάλλεται (Γκουρτζίεφ Γ. Διάλογοι με τους μαθητές, σελ. 36). Με άλλα λόγια ο άνθρωπος στη γέννηση του εφοδιάζεται με κάποιο κληρονομικό πρόγραμμα (κωδικοποιείται), με τον τύπο του χαρακτήρα του, το χρώμα του δέρματός του, με τη σωματική του διάπλαση, ή όπως σημειώνει ο Ζελιτσένκο: Το ουσιώδες εγώ του Γκουρτζίεφ μοιάζει με σπόρο, ο οποίος μπορεί να εξελιχθεί σε δένδρο. Όντας γεννημένο, το ουσιώδες εγώ μπορεί να αναπτυχθεί. Όπως ο σπόρος, το ουσιώδες εγώ συσσωρεύει εφεδρικές ποσότητες ζωικής ενέργει­ας (Ζελιτσένκο Α. - Άπαντα, σελ. 67). ­

Θεοχάρης Κεσίδης