Ο Σπύρος Μαντίδης (Από τους πρώτους δάσκαλους της Σαντάς)

Ένας απ' τούς καλύτερους μαθητές του Κυριακίδη ήταν ο  Σανταίος Σπυρίδων Μαντίδης (Φαλτσής). Αυτόν τον διάλεξε ο Γ. Κυριακίδης να διευκολύνει το έργο του στη Σάντα. Τον ήξερε ο Γ. Κυριακίδης για άνδρα δραστήριο, ευσυνείδητο και φιλόμουσο. 

Και δεν διαψεύσθηκαν οι ελπίδες του Γ. Κυριακίδη που τον είχε δεξί του χέρι, γιατί ο Σ. Μαντίδης στάθηκε ο πιο ενθουσιώδης δάσκαλος της Σαντάς με εθνική δράση αξιόλογη.

 Ο Σ. Μαντίδης μιλούσε σ' όλες τις ενορίες για την ίδρυση σχολείων, με τα εθνικά του δε κηρύγματα και με την ευεργετική κοινωνική του δράση κέρδισε την εμπιστοσύνη όλων των Σανταίων. 

Κατόρθωσε ο Σ. Μαντίδης να εμπνεύσει και στους αγράμματους γέρους έρωτα προς τα γράμματα, τα οποία αυτοί αποστρέφονταν με την κακή ιδέα πού είχαν για τους εγγράμματους, για τους οποίους έλεγαν: ας σοί γραμματισμέντς θα διαβαίν ’ ο κόσμος. 

Ο Σπύρος Μαντίδης με τη μητέρα του ,τη σύζυγο του , τα παιδια και τα εγγόνια του

Στην εποχή της εθνικής δράσης του Μαντίδη από το 1862- 1874 οι καλόγεροι του Μοναστηριού Σουμελά, εχθροί της προόδου και του καλού, για να κρατήσουν στο σκοτάδι της αμάθειας τους εξαρχιώτες διέδιδαν με τέχνη ότι όλοι οι εγγράμματοι και προ παντός οι δάσκαλοι είναι ασεβείς, άθεοι, και... ανήθικοι.

 Αυτοί οι ίδιοι πού είχαν όλα αυτά τα ελαττώματα υποκρίνονταν τον Άγιο! Το κήρυγμα αυτό των καλόγερων βρήκε απήχηση στην ψυχή πολλών αφελών Σανταίων και για κάμποσα χρόνια αντιδρούσαν αυτοί στον διορισμό δασκάλων μορφωμένων.

Με αφάνταστο ψυχικό πόνο μας έλεγε ο Σ. Μαντίδης πόσο υποψιάζονταν τους δασκάλους οι Σανταίοι. Και αιτία οι άθλιοι καλόγεροι !

 Τον έπιαναν τον Σ. Μαντίδη τα δαιμόνια σαν άκουγε τους καλόγερους να προβάλουν το φάσμα τής ανηθικότητας στον διορισμό κανενός ξένου δασκάλου. Δεν ανεχόταν τούς καλόγερους να κατηγορούν τους δασκάλους για ελαττώματα που είχαν οι ίδιοι. 

Στράφηκε τότε στους εγγράμματους και προοδευτικούς Σανταίους, και ζήτησε τη συνεργασία τους για την καταπολέμηση της κακοήθειας των καλόγερων. 

Τέτοιοι άντρες ήταν ο Παπά Μωυσής Πιστοφίδης, ο Παπά Γεώργιος Μωϋσιάδης, ο Χαράλαμπος Τσαντέκ, ο Χαράλαμπος Κάμπερ, ο Χαράλαμπος Γαραγάς, ο Ευστάθιος Σακόγλους, ο Χαράλαμπος Παρμαξούζ, κ.α. 

Πράγματι οι άντρες αυτοί συνεργάστηκαν ολόψυχα με τον Σ. Μαντίδη και έτσι σιγά σιγά οι καλόγεροι λιγόστεψαν τις διαβολιές τους, οι Σανταίοι έπαψαν να υποψιάζονται τους δασκάλους  και ή πρόοδος σημειώθηκε ραγδαία.

Το σπίτι του Σπύρου Μαντίδη

Το 1862 με την ενέργεια του Σ. Μαντίδη αποφάσισε πρώτη η Κοινότητα  Ισχανάντων να προσλάβει δάσκαλο. Οι Σχολικοί έφοροι Ισχανάντων Σ. Μαντίδης και Χαρ. Γαραγάς συνεννοήθηκαν με τον δάσκαλο Δαμιανό Φωτιάδη από την Ίμερα, ανεψιό του διαβόητου Διονυσίου, και το Σχολείο Ισχανάντων επρόκειτο να λειτουργήσει κατά το 1863, μα τα σοβαρά γεγονότα της Αρχιεπισκοπής Ροδοπόλεως ματαίωσαν το έργο. 

Ο Σπ. Μαντίδης και μέσ’ τη φουρτούνα των γεγονότων τούτων δεν μπορούσε να παραλείψει το καθήκον του και πήγε στο Μοναστήρι Σουμελά να ενεργήσει για τον διορισμό δασκάλου στο σχολείο Ισχανάντων. Οι καλόγεροι αντιλήφθηκαν ότι με την εκπαίδευση των Εξαρχιωτών και προ παντός των Σανταίων ανοίγεται κάποιο βάραθρο κάτω από τα πόδια και με πολλή στενοχώρια έβλεπαν τις κινήσεις του Μαντίδη για τα σχολεία.

 Η αλήθεια είναι πώς αρκετοί καλόγεροι ήσαν φιλόμουσοι, μα το ζήτημα τής Αρχιεπισκοπής έπνιξε το αίσθημα της φιλομουσίας τους και τους υποχρέωσε να εργαστούν αντεθνικά. Αυτό το μυρίστηκαν όλοι οι εγγράμματοι Εξαρχιώτες και έγιναν θιασώτες της Αρχιεπισκοπής.

 Και οι εγγράμματοι Σανταίοι με αρχηγούς τον Σπύρο Μαντίδη και Γιάννη Κύρτογλου τάχθηκαν με το μέρος της Αρχιεπισκοπής. Οι καλόγεροι του Σουμελά άρχισαν τότε να συκοφαντούν τον Μαντίδη, ο οποίος για ν' αποφύγει τη σύγκρουση μαζί τους διάλεξε όπως είπαμε τον Δ. Φωτιάδη για δάσκαλο, γιατί πίστευε πώς οι καλόγεροι δεν θα τολμούσαν να τον συκοφαντήσουν 

Μολαταύτα οι καλόγεροι αντί να πολεμήσουν απ’ ευθείας τον ισχυρό Φωτιάδη, κατόρθωσαν να ενσπείρουν διχόνοιες στην Κοινότητα Ισχανάντων και να επιτύχουν την ματαίωση του διορισμού του.

Το 1864 στράφηκε ή Σχολική  Εφορεία Ισχανάντων στον Τραπεζούντιο δημοδιδάσκαλο Κωνσταντίνο Παπά Αντωνίου, μα και πάλι απέτυχε για τους ίδιους λόγους.

Τον Δεκέμβριο του 1865 ο καλόγερος Νικόδημος Μυρίδης και ο Κωνσταντίνος Κεφαλίδης αντάμωσαν στην Τραπεζούντα τον Σπύρο Μαντίδη που ήταν ο πιο ισχυρός παράγοντας της Σαντάς και τον παρακάλεσαν να συνηγορήσει για τα δίκαια των Μοναστηριών.

Ο Μαντίδης τους υποσχέθηκε τη συνδρομή του με την συμφωνία να φροντίσουν τα Μοναστήρια για την εκπαίδευση των Εξαρχιωτών. Οι ανωτέρω του έδωσαν τον λόγο τους  και τον Ιούλιο του 1866 ανέβηκαν στη Σαντά οι καλόγεροι Νικόδημος και Ιωαννίκιος και διόρισαν Εκπαιδευτική Επιτροπή από τους Τριαντάφυλλο Παρμαξούζ, Γιάννη Σακόγλου, Παντελή Βατίκ και Γιάννη Μαρούφ. 

Η Επιτροπή αυτή είχε καθήκον να φροντίσει για την ίδρυση Κεντρικής Σχολής στη Σάντα. Η Επιτροπή συνεδρίασε υπό την προεδρεία του Νικόδημου και αποφάσισε ν’ αγοράσει με 7 χρυσά εικοσόφραγκα οικόπεδο στην ενορία Πινατάντων για να φτιάξει πάνω σ’ αυτό το κτίριο της Κεντρικής Σχολής.

Επάνω στο οικόπεδο αυτό χτίστηκε αργότερα το δημοτικό σχολείο Πινατάντων. Το πρωί της άλλης μέρας οι καλόγεροι πού έπρεπε να είναι ο μοχλός της εκπαιδευτικής κίνησης στη Σάντα, έφυγαν στο Μοναστήρι και άφησαν το ζήτημα εκκρεμές. 

Ετσι η απόφαση έμεινε στα χαρτιά και η Σάντα έχασε την μοναδική εκείνη ευκαιρία. Δηλαδή οι καλόγεροι ήρθαν στην Σάντα μονάχα για επίδειξη. Μόλις έφυγαν οι καλόγεροι, ο Σπύρος Μαντίδης συγκέντρωσε στο Ισχανάντων όλους τούς διανοούμενους και φίλους της Αρχιεπισκοπής και τους είπε τα εξής σοβαρά :

«Αγαπητοί μου συμπατριώτες ! Βλέπετε ότι υπαίτιοι της αμάθειας του λαού μας είναι οι καλόγεροι. Να που ήρθαν κι’ έφυγαν αμέσως χωρίς να κάμουν τίποτε. Γι’ αυτό και η Μ. Εκκλησία τους τιμώρησε σήμερα με την ίδρυση της Αρχιεπισκοπής Ροδοπόλεως.

 Λοιπόν η δράση των καλόγερων είναι αντιλαϊκή και αντεθνική, οι καλόγεροι μας σαν άλλοι Πάπαι θέλουν να έχουν απόλυτη πνευματική και κοσμική εξουσία πάνω στους χριστιανούς της δικαιοδοσίας τους, θέλουν να κρατήσουν τους Εξαρχιώτες σε παχυλή αμάθεια για να μη χάσουν την σημερινή παντοδυναμία τους, είναι όλοι ανεξαιρέτως ανήθικοι, πεισματάρηδες και συμφεροντολόγοι, δεν μοιάζουν τους παλαιούς καλόγερους που θυσιάζονταν για την μόρφωση του κλήρου και του λαού  και ξέρουν οι παμπόνηροι αυτοί ότι τα μοναστήρια στην Ευρώπη ξέπεσαν μόλις ήρθαν τα χρόνια της Αναγέννησης και θέλουν ν' αποφύγουν το μοιραίο με την καταδίκη των Εξαρχιωτών στην στασιμότητα και στην αμάθεια. 

Κύριοι, τα σημερινά μας Μοναστήρια με τη δράση τους αυτοκαταδικάστηκαν. Ας φροντίσουμε από σήμερα να προπαγανδίσουμε υπέρ της Αρχιεπισκοπής, και ο ηρωϊκός  παραπλανημένος λαός μας θα πειστεί επιτέλους ποιο είναι το συμφέρον του και θα μας ακολουθήσει».

Ύστερα από τον Σ. Μαντίδη μίλησε και ο Χαράλαμπος Τσαντέκ με μεγάλο ενθουσιασμό υπέρ της  Αρχιεπισκοπής. Οι σύνεδροι χειροκρότησαν τους ρήτορες και αποφάσισαν να συνεχίσουν με πείσμα την προπαγάνδα υπέρ της  Αρχιεπισκοπής. Δεν πέρασε πολύς καιρός και το κόμμα της  Αρχιεπισκοπής ισχυροποιήθηκε και έθεσε φραγμό στην υπεροψία και στις αυθαιρεσίες των δύο ισχυρών μουχτάρηδων τής Σαντάς, του Αθανασίου Αμοιρά και του Γιάννη Μαρούφ.