Ήθη και έθιμα των Βαλαάδων στην Ελλάδα (Ελλήνων μουσουλμάνων) και ο τρόπος της ζωής τους· Αρμονικές οι σχέσεις με τους έλληνες χριστιανούς.

Έτρεχαν στα αγιονέρια και έδειχναν σεβασμό στις βακούφικες περιουσίες. Για την υγεία και την προκοπή τους έκαναν τάματα και πρόσφεραν στις εκκλησίες λάδι και κεριά όπως και οι άλλοι χριστιανοί. Όταν οι Έλληνες πήγαιναν να λειτουργήσουν σε κάποια εκκλησία στα χωριά των Βαλαάδων, οι χανούμισσες συγκεντρώνονταν έξω από την εκκλησία και, όταν τελείωνε η λειτουργία και έφευγαν οι Έλληνες, έμπαιναν μέσα στην εκκλησία και παρακαλούσαν τον παπά να αλείψει με λάδι από την καντήλα του αγίου τους αρρώστους τους. Έκαναν και πολλά δώρα και τάματα στα μοναστήρια και όταν έπεφτε στο χωριά κάποια βαριά αρρώστια, τότε έφερναν σ’ αυτό την εικόνα του αγίου Νικάνορα από τη Ζάβορδα, που τον είχαν σε μεγάλη τιμή και υπόληψη, για να τους θεραπεύσει και έταζαν στο μοναστήρι, κάλτσες, βόδια και αγελάδες. 

Μοναστήρι του Αγίου Νικάνορα Ζάβορδας
πηγή:http://www.thessmemory.gr

Έτσι, όταν στα 1917 έπεσε στη Μακεδονία ισπανική γρίππη και έγινε περιφορά της εικόνας ενός αγίου από κάποιο μοναστήρι, πιθανότατα της Ζάβορδας, μαζί με τους Έλληνες έτρεχαν να προσκυνήσουν και οι Βαλαάδες, για να τους βοηθήσει. Μάλιστα, σε περίπτωση που έπεφτε στα ζώα κάποια βαριά μολυσματική αρρώστια, επισκέπτονταν και οι ίδιοι το μοναστήρι της Ζάβορδας και πρόσφεραν σ’ αυτό πλούσια δώρα.

Τα έθιμα τους και γενικά η ζωή τους δε διέφεραν από των Ελλήνων. Διασκέδαζαν με τραγούδια και χορούς στην ύπαιθρο, όπως ακριβώς και οι Έλληνες. Ζύμωναν, σταύρωναν τα καρβέλια, έπλεκαν δαντέλες και ύφαιναν σεγκούνια, βελέντζες, κιλίμια και έφτιαχναν γλυκά και νισεστέδες, σαν τις Ελληνίδες. Είχαν τα ίδια με τους Έλληνες έθιμα γάμου και διατηρούσαν ακόμη και προχριστιανικά ελληνικά έθιμα, όπως το έθιμο να μοιραίνουν τα νεογέννητα παιδιά. Οι άντρες τους φορούσαν φουστανέλες και οι γυναίκες πολύχρωμα φορέματα και κάλυπταν το πρόσωπό τους με μαντήλα (μαχραμάς) και άφηναν ακάλυπτα μόνο τα μάτια. Οι άντρες τους φορούσαν στο κεφάλι τους φέσι, όπως και οι Έλληνες, αλλά οι Βαλαάδες το τύλιγαν με άσπρη ταινία, ενώ οι Έλληνες με μαύρη. Η άσπρη ταινία αποτελούσε και το χαρακτηριστικό γνώρισμά τους, που τους ξεχώριζε από τους Έλληνες. Στους μικτούς οικισμούς σι γυναίκες τους φώναζαν τις ελληνίδες “κουμπάρες” και αντάλλασσαν συχνά μεταξύ τους επισκέψεις. Γενικά πολλοί διατηρούσαν σχέσεις φιλικές με ελληνικές οικογένειες, με μερικές από τις οποίες μάλιστα συνδέονταν και με μακρινή συγγένεια.

Τέλος πρέπει να λεχθεί ότι ζούσαν ψυχικά σε όλη τους τη ζωή σε μια τραγική κατάσταση και κατά βάθος ήταν άνθρωποι δυστυχισμένοι και δεν ένιωθαν ούτε καθαροί Τούρκοι ούτε καθαροί Έλληνες. Είχαν αποκοπεί από τις ρίζες τους και αύτε οι Έλληνες τους θεωρούσαν Έλληνες ούτε οι Τούρκοι Τούρκους. Τραγική είναι η περίπτωση ενός παπά από τον Άγιο Γεώργιο, που μη μπορώντας να αντέξει τις τύψεις της συνείδησής του, που απαρνήθηκε την πίστη των πατέρων του, αυτοκτόνησε, πέφτοντας σε βαθύ και απότομο γκρεμό, που βρίσκεται ανάμεσα στον Άγιο Γεώργιο και τη Λόχμη και έτσι απαλλάχτηκε από το μαρτύριο της ζωής του.

Πάντως αυτοί ένιωθαν περισσότερο ως Έλληνες και χριστιανοί και για να αποδείξουν μάλιστα πως οι διαφορές τους με τους Έλληνες ήταν ασήμαντες, συχνά έλεγαν: “Μια κρουμιδότσουφλα μας χουρίζ”. Σπάνια δημιουργούσαν προβλήματα στους Έλληνες και ζούσαν αγαπημένοι μαζί τους. Οι εξαιρέσεις ήταν πολύ λίγες.

Αχιλλέας  Ανθεμίδης

Διδάκτορα Νομικής του Πανεπιστημίου Gottingen