Το Φροντιστήριο πρότυπος σχολικός μηχανισμός των Ελλήνων του Πόντου.

Το Φροντιστήριο, όπως και οι περισσότεροι σχολικοί μηχανισμοί των Ελλήνων της Αυτοκρατορίας, προσπαθεί να προσαρμόσει το Αναλυτικό του Πρόγραμμα και γενικά το περιεχόμενο της διδασκαλίας του προς αυτό των μεγάλων σχολείων της πρωτεύουσας Κωνσταντινούπολης και κυρίως της Μεγάλης του Γένους Σχολής, που είναι Πατριαρχική, δηλαδή συνδέεται απευθείας με το Οικονομικό Πατριαρχείο, ενώ ο εκάστοτε διευθυντής της είναι ανώτερος ιεράρχης του οικουμενικού θρόνου και θεωρείται έτσι πρότυπο ελληνικό σχολείο της Αυτοκρατορίας. 

Εξώτειχα Τραπεζούντας

Η σύνδεση αυτή του Φροντιστηρίου και η προσαρμογή του περιεχομένου του προς τη Σχολή της Κωνσταντινούπολης επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό με συντελεστή και το Μητροπολίτη Κωνστάντιο, ο οποίος πριν από την έλευσή του στο μητροπολιτικό θώκο της Τραπεζούντας διαμένει για σειρά ετών στην πατριαρχική αυλή, όπου ανεβαίνει όλη σχεδόν την κλίμακα της γραφειοκρατίας του Πατριαρχείου, γεγονός που τον καθιστά έναν από τους σημαντικούς φορείς της ιδεολογίας του.
 Αλλά και τα υπόλοιπα, μικρότερης εμβέλειας σε σχέση με το Φροντιστήριο, σχολεία του Πόντου προσπαθούν να προσεγγίσουν το πρόγραμμα της Μεγάλης του Γένους Σχολής, πράγμα που το κατορθώνουν σε μικρότερο βεβαίως βαθμό από το Φροντιστήριο, που είναι το πρότυπο σχολείο για τους Έλληνες του Πόντου. Αυτά τα στοιχεία επιβεβαιώνουν πανηγυρικά το κεντρικό δεδομένο ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι το κέντρο παραγωγής ιδεολογικών μηχανισμών για τους Έλληνες της Αυτοκρατορίας και μέσω μηχανισμών όπως η ΚΠΕΕ χαράσσει το πλαίσιο της ακολουθητέας εκπαιδευτικής πολιτικής, η οποία μεταφέρεται στις περιφέρειες του Οικουμενικού θρόνου μέσω των τοπικών μητροπολιτών.

Από την παράθεση των διαθέσιμων στοιχείων και ειδικότερα των διδασκομένων μαθημάτων και γενικά του Αναλυτικού Προγράμματος του Φροντιστηρίου προκύπτει προσπάθεια μεταφοράς της ιδεολογίας του ελλαδικού κράτους στον Πόντο. Σε μεγάλο βαθμό διδάσκονται κοινά βιβλία. Ειδικά στη διδασκαλία των Νέων Ελληνικών διδάσκονται οι ίδιοι σχεδόν Νεοέλληνες συγγραφείς, διδάσκονται τα ίδια τραγούδια με σαφές ιδεολογικό περιεχόμενο, ενώ η γλώσσα διδασκαλίας είναι η καθαρεύουσα, όπως και στην Ελλάδα. Οι καθηγητές του Φροντιστηρίου είναι όλοι απόφοιτοι του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας, ενός από τους κύριους ιδεολογικούς μηχανισμούς του ελλαδικού κράτους. Στο σχολείο μάλιστα απαγορεύεται η ομιλία της ποντιακής διαλέκτου, ενώ όσοι μαθητές παραβαίνουν αυτή την αρχή τιμωρούνται. Η καθαρεύουσα είναι και η ομιλουμένη γλώσσα των σαλονιών, των λεσχών και των επίσημων τελετών. Εδώ πρόκειται ουσιαστικά για προσπάθεια ταύτισης με το πρότυπο ελληνικό βασίλειο.

Φροντιστήριο Τραπεζούντας

Από τα διδασκόμενα μαθήματα ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τους ιδεολογικούς τους στόχους παρουσιάζουν τα Ελληνικά, η Ιστορία, η Μουσική και τα Θρησκευτικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι μαθητές γνωρίζουν καλά την ελληνική ιστορία, αγνοούν όμως ακόμη και αυτό το όνομα του εκάστοτε Σουλτάνου. Η διδασκαλία των μαθημάτων αυτών προσδίδει ελληνοκεντρικό χαρακτήρα στο περιεχόμενο της διδασκαλίας, ενώ ειδικά με τα Θρησκευτικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον και, μέσω των οδηγιών του προς τους τοπικούς Μητροπολίτες, καθορίζει τόσο τις ώρες διδασκαλίας τους όσο και την αξία τους, θεωρώντας ότι πρέπει να είναι ισάξια των κυρίων μαθημάτων (Ελληνικά, Μαθηματικά). 
Επιδιώκει, δηλαδή, τη συνεχή αναβάθμισή τους και, παράλληλα, βρίσκει την ευκαιρία να υπενθυμίζει την παρουσία και τον κυρίαρχο ρόλο του στα εκπαιδευτικά πράγματα των Ελλήνων της Αυτοκρατορίας. Οι κεντρικοί ιδεολογικοί στόχοι που προωθεί το Φροντιστήριο μέσω της διδακτέας ύλης και των Αναλυτικών του Προγραμμάτων είναι η ανάδειξη της ελληνικής καταγωγής των μαθητών και της ορθόδοξης χριστιανικής τους θρησκείας.

Το Φροντιστήριο είναι ο πρότυπος σχολικός μηχανισμός των Ελλήνων του Πόντου. Ευρισκόμενο στο κέντρο της κοινωνικής τους ζωής, παίζει καθοριστικό ρόλο στις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις της περιοχής. Επηρεάζει την ανάπτυξη όλων των σχολείων της περιοχής μέσω των αποφοίτων του, που προτιμώνται να τα στελεχώσουν ως εκπαιδευτικοί, λόγω του υψηλού για τα μέτρα της εποχής και της περιοχής επιπέδου της εκπαίδευσης που παρέχει. Επηρεάζει τη λειτουργία των επιχειρήσεων μέσω επίσης των αποφοίτων του, που εργάζονται σ’ αυτές ως στελέχη ή υπάλληλοι, αφού έχουν φοιτήσει στο Εμπορικό του τμήμα, που ιδρύεται το 1904 και παρέχει εξειδικευμένες γνώσεις οικονομικού χαρακτήρα, που είναι αναγκαίες για την αγορά και τις επιχειρήσεις. 
Κατά την έννοια αυτή επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και την ανάπτυξη του υπόλοιπου Πόντου αλλά και του Καυκάσου και της Ν. Ρωσίας, δεδομένου ότι εξέχοντα εκπαιδευτικά του στελέχη διδάσκουν εκεί κατά καιρούς ή αναπτύσσουν σημαντικές επιχειρηματικές δραστηριότητες. Οι εκπαιδευτικοί του Φροντιστηρίου έχουν έντονη κοινωνική προσφορά και δράση στην κοινωνία της πόλης, είτε ως μέλη ή στελέχη σημαντικών ιδεολογικών μηχανισμών, είτε ως αρχισυντάκτες ή διευθυντές σε τοπικές εφημερίδες ή περιοδικά, ως συγγραφείς κ.λπ. Η ιδεολογία του Φροντιστηρίου μεταφέρεται στην κοινωνία του Πόντου και της Τραπεζούντας μέσω ιδεολογικών μηχανισμών που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με αυτό και στελεχώνονται από πρόσωπα που είναι φορείς της ιδεολογίας του. Τέτοιοι είναι π.χ. ο Μορφωτικός Σύλλογος Τραπεζούντας «Προμηθεύς», Φιλεκπαιδευτικοί Σύλλογοι με έδρα την Τραπεζούντα που αναφέρονται στην ανάπτυξη των σχολικών μηχανισμών ιδιαίτερων περιοχών του Πόντου, όπως ο Σύλλογος Αργυρουπολιτών Τραπεζούντας «Ο Κυριακίδης» και η «Αδελφότητα Κρωμναίων Τραπεζούντας» κ.λπ.
 Κεντρικό, όμως, ρόλο παίζει ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Τραπεζούντας «Ο Ξενοφών», που στελεχώνεται κυρίως από εκπαιδευτικούς του Φροντιστηρίου και αποφοίτους του και έχει ως κύριο στόχο την ανάπτυξη των σχολείων της ποντιακής ενδοχώρας. Για την προώθηση των στόχων του συνδέεται ακόμη και με μηχανισμούς εκτός Πόντου, που όμως ασκούν έντονη δράση στα εκπαιδευτικά πράγματα όχι μόνο του Πόντου, αλλά σε εκείνα και όλων των Ελλήνων της Αυτοκρατορίας. («Σύλλογος προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων», ΕΦΣΚ κ.λπ.). Ο σημαντικός αυτός μηχανισμός αναδεικνύεται σε πρότυπο και για τις υπόλοιπες περιοχές του Πόντου και γενικά η συμβολή του στην ανάπτυξη της εκπαίδευσης στον Πόντο θεωρείται σημαντική.

Τραπεζούντα πριν το 1914

Το ελληνικό κράτος διεισδύει στο Φροντιστήριο και στον Πόντο επίσης μέσω μηχανισμών. Μεταξύ αυτών, άξια λόγου είναι η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης Τραπεζουντίων Αθηνών «Ο Βησσαρίων», που χορηγεί υποτροφίες σε Ποντίους μαθητές για να σπουδάσουν στην Αθήνα και στη συνέχεια να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, όπου θα διδάξουν ως εκπαιδευτικοί. Πολύ σημαντικότερος, όμως, είναι ο ρόλος του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου έρχεται να σπουδάσει πλήθος Ποντίων μαθητών. Οι ποντιακές κοινότητες και κυρίως της Τραπεζούντας, αναγνωρίζοντας το μεγάλο ρόλο που μπορεί να επιτελέσει, το ενισχύουν οικονομικά.
 Κατά την ερευνώμενη περίοδο όλοι οι εκπαιδευτικοί του Γυμνασιακού τμήματος του Φροντιστηρίου είναι απόφοιτοι του Πανεπιστημίου Αθηνών, δηλαδή φορείς της ιδεολογίας του. Η Πρυτανεία του Πανεπιστημίου στέλνει συχνά διδακτικό και γενικά επιστημονικό υλικό, πράγμα που κάνουν και άλλοι μηχανισμοί του ελλαδικού κράτους, όπως ο «Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων». Η διείσδυση αυτή του Πανεπιστημίου ενισχύεται και μέσω της αρμοδιότητας που του έχει ανατεθεί για την αναγνώριση της ισοτιμίας των τίτλων του Φροντιστηρίου και των υπολοίπων σχολείων του Πόντου, προς τα ελληνικά σχολεία. Η διείσδυση της Ελλάδας στην περιοχή του Πόντου διευκολύνεται και από τις ελληνικές εταιρείες που αναπτύσσουν οικονομικές δραστηριότητες εκεί και κυρίως στην Τραπεζούντα.

Πολύ αποτελεσματικότερα διεισδύει το ελλαδικό κράτος μέσω ιδιωτικών φορέων, που είναι ιδεολογικοί του μηχανισμοί. Σημαντικότερος όλων είναι ο Σύλλογος των Μικρασιατών «Η Ανατολή», του οποίου τα στελέχη είναι κυρίως καθηγητές Πανεπιστημίου, μικρασιατικής κατά κανόνα καταγωγής, ενώ ο κύριος ιδεολογικός στόχος του είναι η διάδοση των ελληνικών γραμμάτων και η εμπέδωση της Ορθοδοξίας στο μικρασιατικό χώρο. Ειδικά αυτός ο δεύτερος στόχος δικαιολογείται από τον αγώνα δρόμου που γίνεται για να ηττηθούν οι δυτικοί μηχανισμοί προπαγάνδας που έχουν αυτή την εποχή κατακλύσει τη Μικρά Ασία και αναγκάζουν συχνά το Πατριαρχείο να επιστήσει την προσοχή των τοπικών Μητροπολιτών για τους σημαντικούς κινδύνους που ελλοχεύουν. 
Ο Σύλλογος «Η Ανατολή» προωθεί υποτρόφους από τον Πόντο αρχικά στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και στη συνέχεια στο Ιεροδιδασκαλείο που ιδρύει στη Σάμο, στο Διδασκαλείο Αθηνών και στο Αρσάκειο Παρθεναγωγείο, καλύπτοντας μεγάλο μέρος ή το σύνολο των εξόδων. Αναλαμβάνει να αποστείλει εκπαιδευτικούς στο Φροντιστήριο μετά από σχετικά αιτήματα της Εφορίας των σχολείων της πόλης, για να διδάξουν εκεί. Μάλιστα, όχι μόνο απαιτεί από τους εκπαιδευτικούς αυτούς να επιδεικνύουν την καλύτερη δυνατή συμπεριφορά και δράση, αλλά ακόμη μέσω του περιοδικού «Ο Ξενοφάνης», που εκδίδει, προβάλλει και ως πρότυπα εκείνους που ανταποκρίνονται στις προσδοκίες του.

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
 «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"