Αξιολόγηση της κοινότητας Τραπεζούντας ως παράγοντα που επηρέασε τη λειτουργία του Φροντιστηρίου

Όπως προκύπτει από τον κανονισμό της κοινότητας Τραπεζούντας του 1901 με τις βελτιώσεις και προσθήκες του 1909, που επιβεβαιώνεται και από τη σχετική βιβλιογραφία και τις πληροφορίες που διαθέτουμε, η ελληνική κοινότητα της Τραπεζούντας κατά τις αρχές του 20ού αιώνα διαθέτει μια πανίσχυρη εσωτερική οργάνωση. Στο εσωτερικό της κοινότητας, όπου οι ρόλοι είναι προσδιορισμένοι, υπάρχει μια σαφής ιεράρχηση καθηκόντων και στόχων των οργάνων και των προσώπων που συμμετέχουν στα όργανα, και γενικά του κάθε μέλους και στελέχους της κοινότητας.

Χρύσανθος Τραπεζούντας

 Στην κορυφή της πυραμίδας της κοινότητας βρίσκεται ο Μητροπολίτης, που είναι η βάση στην οποία στηρίζεται όλο το οικοδόμημα της κοινότητας. Η θέση του αυτή προκύπτει από τα προνόμια που έχουν χορηγηθεί στην ελληνική εθνότητα βάσει του συστήματος των εθνοτήτων. Ακολουθεί η Αντιπροσωπεία, το οιονεί κοινοβούλιο της κοινότητας, από την οποία απαραιτήτως προέρχονται όλα τα στελέχη που στελεχώνουν και τα υπόλοιπα όργανα. Το κεντρικό όργανο είναι η Δημογεροντία, η οιονεί κυβέρνηση της κοινότητας. Η ακολουθούμενη εκπαιδευτική πολιτική προσδιορίζεται από το Συμβούλιο των Σχολείων, ενώ η καθημερινή διαχείριση των εκπαιδευτικών πραγμάτων είναι έργο της Εφορίας.

 Αν εξαιρεθεί ο Μητροπολίτης, ο οποίος αποτελεί την υπέρτατη αρχή, όλα τα όργανα λογοδοτούν κάθε χρόνο στην Αντιπροσωπεία της κοινότητας, που είναι κατά κάποιο τρόπο η Γενική Συνέλευση της κοινότητας. Κανένας δεν αυθαιρετεί και όσοι έχουν κάποια μικρή ή μεγάλη ευθύνη λογοδοτούν γι’ αυτή. Κατά τον τρόπο αυτό τα διάφορα κοινοτικά όργανα έχουν την ευκαιρία να βελτιώσουν τη λειτουργία τους προσδίδοντάς της περισσότερη διαφάνεια, καθιστώντας την έτσι ακόμη πιο αποτελεσματική.

 Πολλά μέλη της κοινότητας ενισχύουν οικονομικά κυρίως τα σχολεία της πόλης. Ανάλογα με το ύψος της προσφοράς τους ονομάζονται Συνδρομητές, Δωρητές, Ευεργέτες και Μεγάλοι Ευεργέτες. Η κοινότητα τροφοδοτεί και ενισχύει το κοινωνικό πρότυπο της οικονομικής προσφοράς στα σχολεία. (Υπενθυμίζουμε ότι, όταν γίνεται λόγος για τα σχολεία της Τραπεζούντας, εννοείται το Φροντιστήριο και τα παραρτήματά του, τα οποία υπάγονται διοικητικά σ’ αυτό). Με συγκεκριμένες μάλιστα διατάξεις, οι οποίες προστίθενται ως παράρτημα στο τέλος του κανονισμού του 1909, προβλέπονται ειδικές επικήδειες τιμές στους χορηγούς των σχολείων, οι οποίες είναι τόσο λαμπρότερες, όσο μεγαλύτερη είναι η χορηγία.

 Οι πηγές απ’ όπου αντλούνται χρήματα υπέρ των σχολείων - εκτός των χορηγιών, των διδάκτρων των μαθητών και των εσόδων από τα κληροδοτήματα - δείχνουν την τεράστια σημασία που αποδίδουν οι Τραπεζούντιοι στο ρόλο που μπορούν να παίξουν στην ανάπτυξη της ελληνικής κοινότητας. Τα δεδομένα που διαθέτουμε δείχνουν ότι σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής τους συνδέεται με τα έσοδα υπέρ των σχολείων. 

Έτσι, έχουμε σημαντικό μέρος των εσόδων από τις άμεσες συνδρομές όλων των μελών της κοινότητας υπέρ των σχολείων κατά ενορίες, έσοδα από τις χορηγίες των εκκλησιών, από προσκυνήματα, από διάφορες θρησκευτικές γιορτές, μέρος των εσόδων επί των συνοικεσίων, των βαπτίσεων, κηδειών, μνημοσύνων, πληρωμές των δικαιωμάτων υπέρ των σχολείων πριν από τους γάμους κ.λπ. Όταν μάλιστα για οποιοδήποτε λόγο δεν κατατίθενται τα ποσά αυτά, αυτός που κάνει την παράβαση δεν αποφεύγει τις συνέπειες (άρθρα 65 του κανονισμού του 1901, και 69 - 70 του 1909). 

Τραπεζούντα

Σε περιπτώσεις που η οικονομική κατάσταση του Φροντιστηρίου είναι δύσκολη, τα όργανα της κοινότητας παίρνουν πρωτοβουλίες που θα δώσουν διέξοδο και επίλυση του προβλήματος, όπως η πραγματοποίηση λαχειοφόρου αγοράς για την κάλυψη των σημαντικών ελλείψεων των σχολείων. Η κοινότητα με τα έσοδά της αυτά προσπαθεί συνεχώς να καλύψει τις δαπάνες των σχολείων της, δηλαδή του κεντρικού σχολειου του Φροντιστηρίου με το κεντρικό Παρθεναγωγείο και τα συνοικιακά παραρτήματα, που είναι ιδιαίτερα υψηλές (2.500 λίρες το 1902).

 Η οργάνωση και η οικονομική στήριξη του Φροντιστηρίου συμβαδίζει με ένα ισχυρό κλίμα κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης. Έτσι, στη συγκρότηση του ετήσιου καταλόγου των συνδρομητών των σχολείων κατά ενορίες, ο καθένας συνεισφέρει κατά τις δυνάμεις του: το ύψος της ετήσιας συνδρομής κυμαίνεται από 0,5 λίρα μέχρι 5 λίρες (άρθρο 71 του κανονισμού του 1909). Δεν είναι μάλιστα λίγοι οι ενδεείς μαθητές, μεταξύ των οποίων πολλοί κατάγονται από χωριά της ενδοχώρας, που δεν πληρώνουν όχι μόνο δίδακτρα, αλλά ούτε και αυτό το κόστος αγοράς των διδακτικών τους βιβλίων, τα οποία αγοράζει για λογαριασμό τους η Εφορία.

 Όλα αυτά φέρνουν την ελληνική κοινότητα Τραπεζούντας στην πρώτη θέση μεταξύ των παραγόντων που επηρέασαν τη λειτουργία του Φροντιστηρίου. Χωρίς την ύπαρξη της κοινότητας με αυτή την πανίσχυρη εσωτερική οργάνωση, με ένα σημαντικό αριθμό ανθρώπων να αναλαμβάνουν ρόλους, καθήκοντα, αρμοδιότητες και να εναλλάσσονται στα όργανα και με το Μητροπολίτη άγρυπνο κριτή και επόπτη των πάντων, θα ήταν ασφαλώς δύσκολο να φανταστούμε την ύπαρξη ενός τόσο λαμπρού για τα μέτρα της εποχής και της περιοχής σχολικού ιδρύματος, όπως το Φροντιστήριο.

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
 «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"