Γιάννης Πασαλίδης-Πρακτικός και εμπνευσμένος πολιτικός

Ο διακεκριμένος πολιτικός, γιατρός και συγγραφέας Γιάννης Πασαλίδης, γεν­νήθηκε στην Κουταΐδα του Καυκάσου από γονείς απλούς γεωργούς, Σανταίους, που μετά το 1878 εγκαταστάθηκαν στον Καύ­κασο. Το 1896 άρχισε να φοιτά στο ρωσικό γυμνάσιο της Τιφλίδας, όπου, εκτός των άλ­λων, έμαθε άπταιστα τη ρωσική.

Μετά την αποφοίτηση του από το γυμνάσιο σπουδάζει την ιατρική επι­στήμη, με την οικονομική συνδρομή του μεγαλύτερου αδελφού του Γαβριήλ, στην Οδησσό, όπου το 1903 προσχωρεί ανε­πιφύλακτα στις τάξεις του Σοσι­αλδημοκρατικού Κόμματος της Ρω­σίας και παρουσι­άζει αξιόλογη δράση. Γρήγορα γίνε­ται στέλεχος των σοσιαλδημοκρατών, πράγμα που του στοιχίζει την αποβολή του από το πανεπιστήμιο. Στις κομμα­τικές διαμάχες τάσσεται σταθερά με το μέρος του μεγάλου Ρώσου θεωρητικού Γεωργίου Πλεχάνοφ, του οποίου ήταν ένθερμος θαυμαστής, και τελικά προ­σχωρεί στους μενσεβίκους.

Γιατρός και κοινωνικός παράγοντας

Το 1909 ταξιδεύει για πρώτη φορά στη Γερμανία και εντυπωσιάζε­ται από την ελευθερία της διακίνησης βιβλίων και ιδεών. Μετά την επιστροφή του στη Ρωσία συνεχίζει τις σπου­δές του στο πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, από όπου παίρνει και το πτυχίο της ιατρικής. Αργότερα ειδι­κεύεται στη γενική χειρουργική και τη μαιευτική. Τον ίδιο καιρό η [Σανταία] Μαρία Σπυράντη, απόφοιτος του παρθεναγωγείου Τραπεζούντας, γίνε­ται η σύζυγος και μόνιμη συνεργάτης των κοινωνικών και των πολιτικών του αγώνων. Έπειτα από τον γάμο τους εγκαταστάθηκαν στο Σοχούμ, πόλη με έντονη την παρουσία του ελληνι­κού στοιχείου.

Σε λίγο, η φήμη του ως γιατρού και κοινωνικού παράγοντα απλώθηκε στην το Βατούμ, την Τιφλίδα και όλη τη Γεωργία. Συν τω χρόνω, ο Γιάννης Πασαλίδης αναδεικνύεται σε σημαίνοντα παράγοντα της πολιτικής ζωής του τόπου. Σε πολλές περιπτώ­σεις, μάλιστα, αντιπροσωπεύει τον ελληνισμό του Καυκάσου στις επαφές του με τους εκπροσώπους της Ελληνι­κής κυβέρνησης.

Η επανάσταση του 1917 στη Ρωσία και ο Πασαλίδης

Η επανάσταση του 1917 βρίσκει τον Πασαλίδη ενεργοποιημένο πολιτι­κά. Στις εκλογές για την ανάδειξη τοπικής Βουλής στη Γεωργία, συμμετέχει και εκλέγεται βουλευτής με το κόμμα των μενσεβίκων. Ταυτόχρονα ορί­ζεται υπουργός των Εξωτερικών της Γεωργίας. Το 1921, οι μπολσεβίκοι επικρατούν στη Γεωργία, σχηματίζουν δική τους κυβέρνηση και ο Πασαλίδης διαφεύγει στο Βερολίνο, όπου διαμένει ως το 1922. Στη γερμανική πρωτεύου­σα δεν αναμειγνύεται στην πολιτική, αλλά συμπληρώνει τις ιατρικές σπου­δές του.

Ο Πασαλίδης συνειδητοποιεί, παράλληλα, ότι η ανεξαρτησία της Γεωργίας αποτελεί κάτι το ανέφικτο και έτσι, σε ειδοποίηση των αρχών της Γεωργίας να επιστρέψει και να αναλάβει την προηγούμενη θέση του, απαντάει αρνητικά, βρίσκοντας ως λύση την εγκατάσταση στην Ελλάδα.

Προτιμά τη Θεσσαλονίκη για εγκατάσταση

Αμέσως μετά την άφιξη και εγκα­τάσταση του στη Θεσσαλονίκη, δραστηριοποιείται πολιτικά και στις εκλογές του 1923 εκλέγεται βουλευτής, συμπαρατασσόμενος με τη Δημοκρα­τική Ένωση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, στην εκλογική περιφέρεια της Θεσσαλονίκης. Στη Συντακτική Εθνοσυνέλευση του 1924, ο Πασαλί­δης δηλώνει ότι μετέχει ως «σοσιαλιστής, εκπρόσωπος του λαού». Την ίδια χρονιά, με την ενεργό συμπαράσταση του Πασαλίδη, ιδρύεται η Ομοσπονδία Γεωργικών Συνεταιρισμών Μακεδονίας από τον Κώστα Γαβριηλίδη, παλαιό γνώριμο του Πασαλίδη και επίσης Ποντιοκαυκάσιο.

Τελετή εγκαινίων Κεντρικής Σχολής Σαντάς 1910. Αριστερά από τον μητροπολίτη Κύριλλο διακρίνεται ο Γιάννης Πασαλίδης

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και μετά

Στη διάρκεια της γερμανικής κατο­χής συλλαμβάνεται και κλείνεται στις φυλακές Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ). Το 1945, αμέσως μετά την απελευθέ­ρωση, ιδρύει το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας. Στις 28 Αυγούστου 1945 γίνεται εναντίον του δολοφονική από­πειρα.

Το 1946, το ΣΚΕ διαφωνεί με το ΚΚΕ για το θέμα της αποχής από τις εκλογές. Το 1947, ο Πασαλίδης καταβάλλει προσπάθειες να πείσει την ηγεσία του ΚΚΕ ότι η πολιτική που ακολουθεί, πολιτική εγκατάλει­ψης της νομιμότητας, είναι ολέθρια. Δεν εισακούεται, όμως.

Μετά το 1950 κινείται δραστήρια για να πετύχει την ενωτική πολιτική έκφραση των δυνά­μεων που πλαισίωσαν το ΕΑΜ και στις εκλογές του 1950, οι κεντρώες προοδευτικές δυνάμεις κερδίζουν τις εκλογές με 55%. Παράλληλα, ο Πα­σαλίδης αγωνίζεται να επιτύχει τη χο­ρήγηση αμνηστίας στους ηττηθέντες του εμφυλίου.

Η ίδρυση της ΕΔΑ και ο ρόλος του Πασαλίδη

Το 1951 ιδρύεται η ΕΔΑ (σ. σ. Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, ή, κατ' άλλους Ειρήνη-Δημοκρατία-Αμνηστία), με τη σύμπραξη των κομ­μάτων: Δημοκρατικός Συναγερμός, Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων, Ριζοσπαστικό Κόμμα, Ομάδα Δημο­κρατικών Αριστερών κ. ά.

Και στις εκλογές του 1951 παίρνει ποσοστό 10,57% και 10 έδρες. Ο θάνατος του Κώστα Γαβριηλίδη, τον επόμενο χρό­νο (1952), επηρεάζει βαθύτατα τον Γιάννη Πασαλίδη και τον στερεί από έναν φίλο και συνεργάτη πολύτιμο. Στις εκλογές του 1952, το κόμμα του Αλέξανδρου Παπάγου εξασφαλίζει το 49,22% των ψήφων και το 82,34 των εδρών.

Η ΕΔΑ, με ποσοστό 9,55%, δεν εκ­προσωπείται στη Βουλή. Ωστόσο, στις αναπληρωματικές εκλογές της Θεσσα­λονίκης, ο Πασαλίδης ψηφίζεται από 42.519 εκλογείς, ενώ η αντίπαλος του Ελένη Σκούρα παίρνει 46.006 ψήφους. Λίγο αργότερα, ο Πασαλίδης συναντά­ται με τον Παπάγο, που τον αναγνωρί­ζει, έτσι, ως αδιαφιλονίκητο ηγέτη της Αριστεράς.

Στις δημοτικές εκλογές του 1955, η ΕΔΑ δραστηριοποιείται και στις με­γάλες πόλεις εκλέγονται δήμαρχοι που συνεργάζονται μαζί της. Πολλοί θεω­ρούν ότι τότε το έργο του Πασαλίδη αρχίζει να αποδίδει καρπούς

Η εμφάνιση της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή

Το 1956, στον πολιτικό χώρο της Ελλάδας παρουσιάζεται μια νέα πραγματικότητα, η Εθνική Ριζοσπα­στική Ένωση (ΕΡΕ) του Κωνσταντί­νου Καραμανλή (σ. σ. ο οποίος έγινε πρωθυπουργός από τους Αμερικα­νούς και το Παλάτι τον Οκτώβριο του 1955, αμέσως μετά τον θάνατο του στρατάρχη Αλέξανδρου Παπά­γου).

Στις εκλογές του 1956, το Κέ­ντρο συνασπίζεται με την Αριστερά, πράγμα που αποτελούσε πάγια επι­δίωξη του Πασαλίδη. Η «Δημοκρα­τική Ένωση», του Κέντρου και της ΕΔΑ, παίρνει 48,15%» των ψήφων και η ΕΡΕ 47,78%, αλλά βάσει του εκλογικού νόμου (σ. σ. που ήταν καλπονοθευτικό), που ίσχυε, το δεύτερο κόμμα εξασφαλίζει την πλειοψηφία στη Βουλή με 155 έδρες.

Στις επόμενες εκλογές (σ. σ. 1958), η ΕΔΑ αναδεικνύεται κόμμα της αξιω­ματικής αντιπολίτευσης με 24,43% και ο Πασαλίδης αισθάνεται δικαιωμένος, θεωρώντας το αποτέλεσμα παρεπόμε­νο της μετριοπαθούς πολιτικής του, που ως στόχο είχε να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην Αριστερά και τις δυνάμεις του λεγόμενου Δημοκρατικού Κέντρου.

Οι εκλογές βίας και νοθείας του 1961
Στις εκλογές του 1961, η ΕΔΑ και οι συνεργαζόμενοι μαζί της (ΠΑΜΕ) εξασφαλίζουν ποσοστό 14,63%. Δύο χρόνια μετά, ο Πασαλίδης κηρύσσει την ανάγκη ενότητας του «δημοκρατικού χώρου», ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου, αντίθετα, υποστηρίζει την αυτονομία της Ένωσης Κέντρου.
Στις 11 Ιουνίου 1963, ο Κωνσταντί­νος Καραμανλής υποβάλλει την πα­ραίτηση του στον βασιλιά [Παύλο] (σ. σ. προηγήθηκε στις 22 Μαΐου 1963 η δολοφονία, στη Θεσσαλονί­κη, του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από όργανα της φασιστι­κής Δεξιάς) και στις εκλογές της 30ής Νοεμβρίου του 1963, η ΕΔΑ, με 28 βουλευτές, γίνεται ρυθμιστικός πα­ράγοντας της δημόσιας ζωής, αφού η Ένωση Κέντρου εξασφαλίζει μόνον 138 βουλευτές. Ωστόσο, ο Γεώργιος Παπανδρέου απορρίπτει την πρότα­ση του Πασαλίδη για τη στήριξη του με τις ψήφους των βουλευτών της Αριστεράς.
Στις εκλογές του 1964, ο Πασα­λίδης έκρινε ότι η ΕΔΑ δεν έπρεπε να έχει υποψήφιους σε 24 εκλογικές περι­φέρειες, ενισχύοντας, έτσι, έμμεσα την Ένωση Κέντρου.

Σεβαστός ακόμη και από τους αντιπάλους
Ο Γιάννης Πασαλίδης υπήρξε πο­λιτικός πρακτικός και εμπνευσμένος, σεβαστός ακόμη και από τους πολι­τικούς του αντιπάλους. Το πηγαίο χιούμορ, η σοφία και η ανιδιοτέλειά του σφράγισαν μια ολόκληρη πολιτική εποχή της Ελλάδας.

Αχιλλέας Ανθεμίδης   

Δρ. Νομικής-συγγραφέας,                                                            

 Καθηγητής Πανεπιστημίου του Gottingen