Το μαινόμενο μέλι (Παλαλόν)

Το μαινόμενον μέλι (παλαλόν) δεν γίνεται από το Ποντικόν ροδόδενδρον (κομάρ), μολονότι πολλοί αρχαίοι συγγραφείς μεταξύ των οποίων και ο σοφός  Αριστοτέλης καθώς και πολλοί νεότεροι, ακόμα και Πόντιοι έχουν τη γνώμη ότι το ροδόδεντρο είναι τοξικό, δηλ. έχει δηλητηριώδεις ιδιότητες.

Rhododendron ferrugineum
 Φωτογραφία: Stemonitis

Ο  αναγνώστης θα αναρωτηθεί και με το δίκιο του: Τόσοι σοφοί γνωμάτευσαν πως το ροδόδεντρο είναι φυτό τοξικό, κι εσύ με τα πέντε γράμματα που έμαθες, πώς τολμάς να τους διαψεύσεις;

Ομολογώ ότι, όπως είπε και ο Πρόδρομος για το Χριστό, εγώ δεν είμαι άξιος «να λύσω τον ιμάντα των υποδημάτων» του Αριστοτέλη και των άλλων σοφών, αλλά δυστυχώς στο ζήτημα αυτό δεν έχουν δίκαιο, για τον απλούστατο λόγο ότι, κανένας από αυτούς δεν έγραψε από την ίδια του την πείρα, εξ ιδίας αντιλήψεως, όπως λέγουν οι γραμματισμένοι, αλλά όλοι χωρίς εξαίρεση, είχαν βασισθεί σε όσα είχαν διαβάσει, ή σε όσα είχαν πληροφορηθεί από άλλους.

Εγώ βασίζομαι στην δική μου πείρα, το γνωρίζω εξ ιδίας αντιλήψεως, γιατί: όταν μικροί, εγώ και οι συνομήλικοί μου, μαζεύαμε στο δάσος μαστίχα από τα έλατα, με την ανάβαση και κατάβαση σ’ αυτά ήταν φυσικό να κουραστούμε  και για να ξεκουραστούμε, καθόμασταν μέσα στα ροδόδεντρα και βυζαίναμε το χυμό των λουλουδιών τους, μερικοί δε, είτε γιατί πεινούσαν, είτε γιατί ήταν λαίμαργοι, έτρωγαν και λουλούδια από τα ροδόδεντρα  εάν αυτά ήσαν τοξικά, θα έπρεπε να δηλητηριαστούμε, ή τουλάχιστο να πάθουμε στομαχική διαταραχή, αλλά τέτοιο πράγμα δεν έγινε ποτέ σ’ εμάς. 

Το ίδιο βεβαιώνει και ο Θεμ. Παστιάδης (Αρχείον Πόντου τόμος ένατος) : «Τα άνθη και τα φύλλα της Ποντικής αζαλέας είναι δηλητηριώδη, ενώ τα άνθη του Ποντικού ροδοδένδρου είναι εύγευστα και μετ’ ευχαριστήσεως οι μικροί παίδες απομυζούν το νέκταρ αυτών». Από αυτά φαίνεται ότι και ο Θεμ. Παστιάδης απεμύζησε και ο ίδιος, ή είδε άλλα παιδιά να απομυζούν με ευχαρίστηση το νέκταρ από τα ροδόδεντρα.

 Αυτό άλλωστε το συμπεραίνει κανείς και από τη βεβαίωση του Ν. Τοπαλίδη*, ότι το μέλι που μάζευαν οι μέλισσες από την αζαλέα και το ροδόδεντρο δεν ήταν πολύ.

 Αλλά, αφού μεγάλες εκτάσεις της Σαντάς ήσαν σκεπασμένες με ροδόδεντρα (μόνο της ενορίας Πινατάντων από την τοποθεσία Καζόνερον ως τη Χαρτωτή  και πέρα από αυτή, πάνω και κάτω από το δρόμο, πολλές εκατοντάδες στρέμματα ήσαν σκεπασμένα με ροδόδεντρα), πώς ήταν δυνατό να είναι λίγο το μέλι που μάζευαν από αυτά;

Rhododendron moulmainense
 Φωτογραφία: Franz Xaver

 Ο  αναγνώστης πρέπει να ξέρει ότι η λανθασμένη αυτή γνώμη είναι κληρονομιά από τα παλιά χρόνια  και θα εξακολουθεί να μεταδίδεται έτσι λανθασμένα, αφού την είπαν ο Αριστοτέλης και τόσοι άλλοι σοφοί. Αφού όμως ο αναγνώστης διαβάσει τα παρακάτω θα καταλάβει τη σύγχυση που έκαναν και κάνουν μεταξύ της αζαλέας και του ροδόδεντρου, και από τη σύγχυση αυτή έγινε και η λανθασμένη γνώμη τους.

 Λοιπόν ο Αριστοτέλης έγραψε: Λέγουν ότι το μέλι αυτό κάνει τους υγιείς έξω φρενών. . .

 Ο Αιλιανός: Έχω πληροφορηθεί ότι από την πύξον γίνεται μέλι. . .

 Ο Δημόκριτος: Λέγει ο Αριστοτέλης ότι το μέλι από την πύξο είναι βαρύοσμο.

 Ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος: Οι συγγραφείς δεν μας πληροφορούν από ποία άνθη παράγεται το ολέθριο αυτό μέλι. Ευρίσκεται στη χώρα αυτή χλόη καταστρεπτική για τις αίγες (κατσίκια) από τις οποίες και πήρε το όνομα αιγώλεθρον. . . Άλλο μέλι γίνεται στα ίδια μέρη που ονομάζεται τρελό. Λέγεται ότι προέρχεται από τα άνθη του ροδόδεντρου.

Οι σχολιαστές του Πλινίου: Το μαινόμενον μέλι γίνεται από το φυτόν αιγώλεθρον,  δηλ. από το Ποντικό ροδόδεντρο (!)

Ο διάσημος Γάλλος βοτανικός Τουρνεφόρ: Οι συγγραφείς δεν ήξεραν από ποια άνθη μαζεύουν το μέλι αυτό οι μέλισσες. Υπάρχει στα μέρη αυτά ένα φυτό, το αιγώλεθρον. Ευρίσκεται στα μέρη του Πόντου άλλο είδος μέλι, που ονομάζεται μαινόμενον. Πιστεύεται ότι οι μέλισσες το μαζεύουν από τα άνθη του ροδόδεντρου.

 

Αζαλέα η Ποντική

Τι γράφουν οι νεώτεροι

Ο Κ. Παπαμιχαλόπουλος στο βιβλίο του «Περιήγησις εις τον Πόντον: Όπως μας βεβαίωσαν οι περίοικοι το μέλι αυτό το μαζεύουν οι μέλισσες από τα άνθη της «λεπτοφυούς αζαλέας και του περικαλλούς ροδοδένδρου».

Ο Π. Γεννάδιος στο Φυτολογικό λεξικό του: Στα βουνά του Πόντου απαντούν αυτοφυή η αζαλέα και το ροδόδενδρον και η πύξος και τα τρία τοξικά. Ο Αριστοτέλης ανέφερε βασιζόμενος στις πληροφορίες τρίτων. . .

Στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του Ελευθερουδάκη: Η διάκριση μεταξύ αζαλέας και ροδοδένδρου δεν είναι μεγάλη (!). Δι’ αυτό πολλοί θεωρούν την αζαλέαν ως ροδόδενδρον φυλλοβόλον, δια να την διακρίνουν από το αειθαλές ροδόδενδρον.

Στη Μεγάλη  Εγκυκλοπαίδεια: Από το νέκταρ των ανθέων της αζαλέας και του ροδοδένδρου του Ποντικού κάνουν οι μέλισσες περίεργον μέλι με τοξικές ιδιότητες.

Ο Ι. Πανταζίδης: Το μαινόμενον μέλι νομίζεται ότι προέρχεται από το άνθος του ροδοδένδρου. Άλλοι δε λέγουν ότι προέρχεται από την αζαλέαν, που έχει μεθυστική δύναμη. Νεώτεροι περιηγητές διηγούνται ότι και τώρα πουλιέται τρελό μέλι.

Στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό του Ηλίου διαβάζεις: Η αζαλέα φύεται εις ορεινά μέρη του Πόντου, όπου αποκαλείται ροδόδενδρον (!)

Στο νεότατο εγκυκλοπαιδικό λεξικό του Πάτση το σχετικό άρθρο επιγράφεται : Αζαλέα ή ροδόδενδρον.

Αλλά τι μας χρειάζονται μαρτυρίες για την άγνοια των ξένων, όταν στο «Λεξικόν της Ποντικής διαλέκτου» διαβάζομε: Κομάρ 1 ) θάμνος κουμαριά και ο καρπός (!) 2) θάμνος με άνθη κίτρινα και δηλητηριώδη, (δεν γνώριζε φαίνεται ο συντάκτης ότι το φυτό αυτό ονομάζεται αζαλέα).

 

Azalea Anneke

O αναγνώστης θα κατάλαβε ασφαλώς από τα παραπάνω ότι, όπως είπα και στην αρχή, κανένας από τους συγγραφείς δεν έγραψε εξ ιδίας αντιλήψεως, από  την δική του πείρα, αλλά όλοι βασίσθηκαν σ’ εκείνα που διάβασαν ή άκουσαν. Συγχέουν μάλιστα την αζαλέα με το ροδόδεντρο, που έχουν πολύ μεγάλες διαφορές:

1) Η αζαλέα είναι μικρός θάμνος, ενώ το ροδόδεντρο είναι μεγάλος θάμνος ή και  ωραίο δενδρύλλιο.

2) Η αζαλέα είναι φυλλοβόλο φυτό, δηλαδή ρίχνει τα φύλλα του το φθινόπωρο, ενώ το ροδόδεντρο είναι αειθαλές.

3) Η αζαλέα έχει φύλλα μικρά, ανοιχτόχρωμα, λεπτά και μαλακά, ενώ το ροδόδεντρο έχει μεγάλα, με βαθύ πράσινο χρώμα, χονδρά και σκληρά, όπως ακριβώς του καλλωπιστικού Φίκου, άλλο μικρότερα από αυτά.

4) Τα άνθη της αζαλέας είναι κίτρινα, ενώ του ροδόδεντρου έχουν  χρώμα τριανταφυλλί, πορφυρίζον, μαβί.

5) Τα άνθη της αζαλέας και τα νέα φύλλα της έχουν κολλητική ουσία, όχι όμως και του ροδόδεντρου που είναι γυαλιστερά.

6) Τα άνθη της αζαλέας έχουν διαπεραστική μυρουδιά και μάλιστα στο ζεστό καιρό προκαλούν το φτάρνισμα, ενώ του ροδόδεντρου έχουν λεπτή μυρουδιά.

Όπως δε πολύ σωστά είπε και ο Σανταίος μελισσοκόμος Ιω. Τσιρίδης, αν και τα άνθη του ροδόδεντρου ήσαν τοξικά, τότε ο λαός μας όπως έπλασε το «ετσιφινώθαν τα ζά», έτσι θα έπλαθε και «εκομαρώθαν».

Στάθης Αθανασιάδης (Γεροστάθης)

Εκπαιδευτικός

Λαογράφος Σαντάς

Και ο Πόντιος καθηγητής Ελευθέριος Κούσης στο Φιλολογικό Λεξικό του γράφει: Τζιφύν, θάμνος τις αυτοφυής εν Πόντω ευωδέστατος (!) μετά κίτρινων ανθέων, εν τη Βοτανική azalea pontica. Τα  φύλλα: του φυτού, ομοιάζουσι  πολύ προς τα της κομάρου, η δε ανθοδεσία προς την της ακακίας, της εν δημώδει λεγομένη Μπρισιμιού ( ! )

*Ιδρυτής της "Μελισσοκομικής Ελλάδος" και του "Σπιτιού της Σαντάς"