Ιδιορρυθμίες της Ποντιακής διαλέκτου.

Η ποντιακή διάλεκτος, απλωνόταν από την  Ινέπολη (Δυτικός Πόντος) μέχρι τη Χόπα (όπου η Αρχαία Αθήνα και τα σημερινά σύνορα της Ρωσίας, Ανατολικός Πόντος), Σύμφωνα με το γλωσσολόγο Γ. Χατζηδάκη, τον Πόντιο Δημοσθένη Οικονομίδη και άλλους, η ποντιακή διάλεκτος είναι παιδί της αρχαίας ιωνικής διαλέκτου, επειδή μιλιόταν σε χώρους που ίδρυσε η Μίλητος (Σινώπη - Τραπεζούντα -Κερασούντα, Κοτύωρα κλπ.).  

Μαθήτριες της Αδελφότητας Κυριών Τραπεζούντας «Η Μέριμνα» με μέλη  του Συμβουλίου, 1904

Αποθησαύρισε και διατηρεί μεγάλο πλήθος αρχαίων λέξεων όπως λέγονταν παλαιά και  διατηρεί  πολλούς αναλογικούς σχηματισμούς (ο κρύος - ο ψύχος, το βράδυ - η βραδή). Το 1/3 των λέξεων μιας γλώσσας παρατήρησαν οι γλωσσολόγοι ότι είναι ξενικές. Και η ποντιακή διάλεκτος έχει τον κορμό της ιωνικής, με πρόσθετα στοιχεία της νεοαττικής (των Ελληνιστικών χρόνων - των μετά τον  Αλέξανδρο). 

 Αργότερα πήρε από τη λατινική, ως υποτελής στους Ρωμαίους, λέξεις στρατιωτικές: φοσίζω -φουρκίζω - κουμουλιάζω - φουμίζω κλπ., ύστερα τουρκο-αραβοπερσικές, με την υποταγή μας στους Τούρκους  και έπειτα δέχθηκε και την επίδραση της ρωσικής (σε λέξεις κυρίως της κουζίνας).

Αρκετές και ποικίλες είναι οι ιδιορρυθμίες της. Διατηρεί το βραχύ ε αντί του μακρού η (η νύφε - νύφη, το πεγάδ πηγάδι, ο χέρος - χήρος, η χέρα - χήρα) όπου το χ προφέρεται σαν γαλλικό ch (χαίρουμαι - chaiρουμαι). Το αρνητικό μόριο δεν συναντάται, όχι στην άρνηση, αλλά σαν αντωνυμία (δεν είπες; είπες κάτι τι;). Η λέξη τιδέν = ουδέν. 

Το αρνητικό μόριο όχι έχει ως ου - ούχ - ουκ - κι - (κι θέλω - 'κ' έξέρω). Το ν ως ευφωνικό διατηρείται στο τέλος της λέξης: Καρφίν - παιδίν - ψωμίν, όπως στην κυπριακή και της Χίου.

Δείγματα ορθοέπειας. Ο λόγος του τρανού και η βούκα του μικρού, τη κοιμηστέα το φαΐν φύλαξον και τη φουμιστέα φά.  Η φράση τάξε με αποδίδεται: έρθα να στιχαριάζω-σε (να σου αραδιάσω σαν σε στίχους - να σε χαροποιήσω). 

Το λόγο σ' με το μέλ' έκοψα. Δέβα σο καλόν, ρίζα - μ', το ποδάρι - σ' να μη κρούει σο λιθάρ (επί χειρών αρούσι σε, μήποτε προσκόψης προς λίθον τον πόδα σου - ψαλμός 90ός).

Δείγματα ακριβολογίας. Για τη γυναίκα όταν παντρεύεται λέμε σωστά παντρεύτηκε, δηλ. μπήκε κάτω από τον άντρα, και "ανοηταίνουμε" λέγοντας ότι και ο άντρας παντρεύεται. Το σωστό μας το διδάσκει η ποντιακή διάλεκτος: ο άντρας γυναικίζει (= παίρνει γυναίκα), ενώ η γυναίκα αντρίζει (=παίρνει άντρα).

Δεν υπάρχει ελληνική λέξη να αντικαταστήσει τη λέξη κουνιάδος; Ας την πάρουμε από την ποντιακή διάλεκτο: αντράδελφος.

Πάρτε τις λέξεις: γαλενίζω = ηρεμώ, φέρνω τη γαλήνη, κλαινίζω = κάνω έναν να κλαίει, χαρεντίζω = δίνω χαρά σε κάποια, και κοιτάξτε τι ομορφιά αναδύουν!

Με πληροφορίες από την  ομιλία του Ισαάκ Λαυρεντίδη (βουλευτή Σερρών και Αντιπροέδρου της Βουλής) στην αίθουσα της Εταιρείας των "Φίλων του Λαού"  στις 16.03.1982