«Η ΑΡΓΑΤΙΑ» ΕΝΑΣ ΘΕΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ

Η αργατία γεννιέται σαν ιδέα και διαμορφώνεται σαν θεσμός στην αγροτική ζωή των Ποντίων από την ανάγκη των πραγμάτων. Λειτουργεί με διάφορους τρόπους, ανάλογα με τους επιδιωκόμενους κάθε φορά σκοπούς.

Τα σιτοχώραφα, που βρίσκονται σε χαμηλότερες τοποθεσίες, ωριμάζουν νωρίτερα. Το αντίθετο συμβαίνει με εκείνα που βρίσκονται σε ψηλότοπους. Από τη φύση των πραγμάτων προκύπτει η ανάγκη να γίνει ο θερισμός πρώτα στα χαμηλά και έπειτα στα ψηλά, προκύπτει η ανάγκη για συνεργασία των αγροτών. Να θερίσουν όλοι μαζί το χωράφι του Α, έπειτα του Β και κ.ο.κ.

Αν ένας αγρότης έχει μόνο ένα βόδι, συνεργάζεται μ' έναν άλλον, που έχει και κείνος ένα βόδι ή δανείζει ο ένας προς τον άλλον το βόδι του ή οργώνουν από κοινού τα χωράφια τους. Στην Ακαρνανία ο τρόπος αυτός της συνεργασίας των αγροτών ονομάζεται «σύζευγα». Στην Κρήτη οι αγρότες αυτοί ονομάζονται «συζευντάδες». 'Οταν δύο Πόντιοι αγρότες οργώνουν έτσι τα χωράφια τους, λέγεται γι' αυτούς χαρακτηριστικά: Ατείν λάμνε τα χωράφαι τουν συντροφακά.

Η νοικοκυρά θα κάνει την εβριστέν, το ξερόν τη μακαρίναν. Χρειάζεται πολλά χέρια. Προσέρχονται λοιπόν οι γειτόνισσες και την βοηθούν. Άλλη πλάθει το ζυμάρι και κάνει τα κούντια (μπαλάκια από ζυμάρι). Τρεις-τέσσερις γυναίκες κάνουν τη περαιτέρω επεξεργασία τους με την χλαγούν, δηλαδή ανοίγοντάς τα σε φύλλα, ανοίγνε λαβάσια. Άλλη τα ψήνει πάνω σε πυρωμένο καμπύλο σίδερο, ξαμμένον σατζ και άλλο πρόσωπο τα κόβει με ειδικό μαχαίρι. Σήμερα οι ανάγκες της μιας νοικοκυράς και μετά από μερικές μέρες οι ίδιες ανάγκες της άλλης νοικοκυράς με την ίδια πάντοτε συμπαράσταση. Συνεργασία επίσης γίνεται στον αλωνισμό των σταχυών, που γίνεται με βουκάνες (τουκάνια). Ο αλωνισμός γίνεται έτσι πιο γρήγορα και αποτελεσματικά.

Για να χτιστεί μια εκκλησία, ένας δρόμος μια γέφυρα, προσφέρουν όλοι μαζί την προσωπική τους εργασία χωρίς αμοιβή. Οι καλοί γειτόνοι βοηθούν τη χήρα γειτόνισσά τους, πηγαίνονιας όλοι μαζί, συνήθως μια Κυριακή, για να θερίσουν το χωράφι της.

Χτίζει ένας αγρότης το μαντρί για τα ζώα. Μοχθεί μόνος του, Δυσκολεύεται. Ξαφνικά βλέπουν το γεγονός οι γείτονες. Μαζεύονται 3-4 άνθρωποι και του προσφέρουν βοήθεια. Αλωνίζει ο γείτονας και ξαφνικά πιάνει βροχή. Το αλώνισμα κινδυνεύει να χαθεί. Τρέχουν οι γείτονες και τον βοηθούν να το μαζέψει, κουμουλέζν ατό. Και αν κανείς έχει φοβερό θυμό με τον κινδυνεύοντα αυτόν γείτονα, πάλι θα τρέξει να τον βοηθήσει, παραμερίζοντας το θυμό, εξηγώντας σε όποιον απορεί για τη γενναιοψυχία του ότι: έτρεξα να γουρταρεύω το ψωμίν τη παιδί ατ. Εκείνα κρίμαν εν. Τα παιδίατ ντο εποίκαν με; Με τ’ εκείνον η χολήμ (ο θυμός μου) ξαν χολή.

 Στις περιπτώσεις αυτές έχουμε έκτακτη συγκρότηση αργατίας. Καλεί η δημογεροντία ενός χωριού τους κατοίκους του, να συγκροτήσουν όλοι μαζί μια μεγάλη αργατία, για να χτίσουν μια γέφυρα. Καλεί ο παπάς του χωριού μέσα στην εκκλησία τους χριστιανούς να πάνε όσοι μπορούν την ερχόμενη Κυριακή στο χωράφι της τάδε χήρας. Με το κάλεσμα αυτό προσέρχονται οι χωρικοί σε ανιδιοτελή προσφορά. Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει συνειδητοποίηση του κοινού συμφέροντος: Πρεπ να πάμε. Το γεφύρ πρεπ να χτίεται. Ατό ναι τεμόν εν, ναι τεσόν (δικό σου). Ολότες πράμαν  εν.

Το έθιμο της αργατίας, είναι γνωστό και σε άλλες περιοχές της χώρας μας, όπου λειτουργεί με τους ίδιους όρους. Στη Σάμο κάνουν «σ' ναλλαξά». Στα Κύθηρα ονομάζεται «αντικάματος», στην Κύπρο «προς αντίσηκα», όπου μάλιστα η μεταχεί-ρηση και τιμωρία του παραβάτη του εθίμου είναι πανομοιότυπη με εκείνη που επιβάλλεται στον Πόντο. 

Εκτός από το βασικό όρο αργατία, στον Πόντο το έθιμο έχει και άλλες ονομασίες, π.χ. αλλαχτόν, δηλαδή ανταλλασσόμενη εργασία, σειρά, δηλαδή ομαδική εργασία προσφερόμενη στα μέλη της ομάδας με τη σειρά. Ας εφτάμε τα δουλείας με τη σειράν. Δουλεύω με σειράν. 

Ο Θεόν τοι πολλούς ευλόησεν. Ατός άμον αλατζάν πρόγατον πάντα ασό κοπάδ χώραι πάει.

 Μοναχός που πάει, τρώει ατόν ο λύκον. 

Ντώστεν ράχαν και ζήστεν. Με τα πολλούς η δουλεία κ’ ε'χ νεγκασίαν (κούραση). Με τοι πολλούς το φαΐν νόστιμον εν.

Σε μερικά χωριά της Β. Ελλάδας, όπου κατοικούν Πόντιοι, η αργατία εξακολουθεί να εφαρμόζεται σαν έθιμο στην αγροτική ζωή τους, πολύ σπάνια εμφανίζονται παραβάτες του εθίμου.

Με την αργατίαν η δουλεία ίνεται τραγωδία. Η ποντιακή μούσα διαλαλεί τη χαρά αυτή με τους στίχους:

Τούμπουλ, τούμπουλ σα ραχία,

 ση πασάμ την αργατίαν, 

ση πασάμ την αργατίαν, 

χα κ’ εγώ κι Αναστασία, 

τούμπουλ,  τούμπουλ σα ραχία, 

ολ εντάμαν ση δουλείαν. 

Να καθιερωθεί καθολικά η εβδομάδα των πέντε εργασίμων ημερών. Η μουσική νότα προβάλλει σαν έντονο και επίμονο μήνυμα:

 Δευτέρα, Τριτ, Τετράδ και Πεφτ, Παρασκευή δουλεύω,

την Σάββαν όλαι τρώγατα, την Κερεκήν γυρεύω,

ή την Σάββαν και την Κερεκήν τραγωδώ και χορεύω.

ΣΤΑΘΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗΣ (Γεροστάθης)

Εκπαιδευτικός- Λαογράφος Σαντάς

Αρχείο Πόντου 38, 

1984, 177-186