Οι αντιλήψεις του Ε. Βενιζέλου περί ταξικών κομμάτων

Για τις αντιλήψεις του Βενιζέλου γύρω από την κοινωνική προβληματική της εποχής του και τις επιπτώσεις της στον ελληνικό χώρο ο ιστορικός Γιάννης   Κουχτσόγλου  (Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1957, βιβλίο 4ο, σ. 376 ) έχει επιχειρήσει μια επιτυχή και πολύ χρήσιμη συναγωγή των Ιδεών του Κρητικού πολιτικού, η οποία δίνει ανάγλυφα το μέτρο της συντηρητικότητας του.

 Γράφει, λοιπόν, ο Κουχτσόγλου:

«Ιδού αι  αντιλήψεις του περί ταξικών κομμάτων (λόγος του στην Γερουσία 4 Μάρτη 1931):

«Νομίζω ότι η κοινωνική μας σύνθεσις δεν είναι ακόμη τοιαύτη ώστε να δικαιολογή την δημιουργίαν όχι  απλώς  Αγροτικού κόμματος, αλλ’ ούτε Εργατικού και εν γένει κομμάτων τάξεων... 

Εις την σημερινήν εξέλιξιν την κοινωνικήν της Ελλάδος συμφέρον είναι να παραμείνωμεν - δεν ξέρω δια πόσον καιρόν ακόμη - εις την ύπαρξίν εθνικών κομμάτων. Και εθνικά κόμματα εννοώ τα κόμματα τα οποία περιλαμβάνουν πολλάς τάξεις συνδεομένας με κάποιαν γενικήν κατεύθυνσιν. Αλλ’ εάν πρόκειται να δημιουργηθή  ένα Αγροτικόν κόμμα αληθινόν και σοβαρόν και όχι επαναστατικόν, αλλ’ ας το είπωμεν με την λέξιν «αστικόν», διότι κατ’ εξοχήν αστική τάξις είναι η γεωργική, καλόν είναι να δημιουργηθή...

Μιάν φοράν είχα μπροστά μου τους  αντιπροσώπους της εργατικής τάξεως και μου έλεγαν ότι «ξέρετε, σκεπτόμεθα να κάμωμεν ένα κόμμα εργατικόν» και μου ζήτησαν την γνώμην μου. Τους είπα τα ίδια πράγματα, τα οποία λέγω και εις τους  αγροτικούς, ότι νομίζω  ότι είναι πρόωρον ακόμη. Δεν εφθάσαμεν ακόμη εις τοιαύτην εξέλιξιν και πιστεύω ότι τα συμφέροντα της  εργατικής τάξεως προστατεύονται αποτελεσματικώτερον από τα σήμερον  υπάρχοντα πολιτικά κόμματα, τα  οποία δεν στηρίζονται επί του αγώνος των τάξεων διότι ένα πολιτικόν κόμμα τέτοιο, εθνικόν, γενικόν, ημπορεί να υποστηρίξη αποτελεσματικώτερον τα συμφέροντα της  εργατικής τάξεως παρά ένα ειδικόν εργατικόν κόμμα, το οποίον είναι φυσικόν να ευρίσκεται εις αντίθεσιν προς τα γενικά αστικά κόμματα και επομένως να είναι δυσκολωτέρα η συναίνεσις των  αστικών κομμάτων εις παραδοχήν μέτρων τα οποία είναι ευεργετικά δια την  εργατικήν τάξιν. Το ίδιον θα έλεγον σήμερον και δια την αγροτικήν τάξιν...

Φρονώ  ότι η ημέρα, κατά την  οποίαν θα εφθάναμεν να  οργανώσωμεν έτσι έστω και ένα μόνον νομοθετικόν σώμα επάνω εις τας  οργανώσεις τας  επαγγελματικάς( δια να έχωμεν την λεγομένην επαγγελματικήν  αντιπροσωπείαν), και επομένως εις τον  αγώνα τον ταξικόν, θα ήτο ημέρα δυστυχής δια την Ελλάδα. Αυτό θα ήτο το πρώτον βήμα δια να καταλυθή βραδύτερον και  η βουλή, ή εκλεγομένη δια της καθολικής ψηφοφορίας, ή να συγκροτηθή και εκείνη επί τή βάσει των Ιδίων Αρχών της επαγγελματικής Αντιπροσωπείας, δια να  ημπορεί  να προβή αρμονικώς εις τας  εργασίας της...Ετσι θα  υποβιβάσωμεν τους πολιτικούς αγώνας και  θα τους  εξαγριώσωμεν, διότι μόνον το  υλικόν συμφέρον είναι τότε  εκείνο το  οποίον θα είναι το κινούν  ελατήριον».