Η παράδοση για τον μήνα Οκτώβρη.

Ο Οκτώβρης, στα ποντιακά πήρε το όνομα Τρυγομηνάς ή Τρογομηνάς,γιατί κατά τη διάρκειά του γινόταν ο τρύγος, η συγκομιδή των στα­φυλιών και των ροδάφινων ή ροδάφ'νων, που δεν υπήρχαν στην Ελλάδα, μέχρι τη στιγμή που έφε­ραν από τον Πόντο και φύτεψαν στη Νέα Σάντα Κιλκίς μερικά δενδρύλλια τα αδέλφια Παντελής και Κώστας Φραγκουλίδης.

Ντεβέ Καρά στη Νέα Σάντα

 Παρ' όλα αυτά, υπήρχαν περιοχές του Πόντου, όπως π. χ. στα Σούρμενα, όπου λεγόταν Οκτώβρης και Τρυγομηνάς ή Τρωζομηνάς λεγόταν ο Νοέμβρης.

Στο σεληνιακό αττικό ημερολόγιο ήταν ο τέταρ­τος μήνας και λεγόταν Μαιμακτηριών, από το όνο­μα του Δία του Μαιμάκτου, προς τιμήν του οποίου γίνονταν θυσίες για να βρέξει και να μπορέσουν να σπείρουν.

Στο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος μήνας, γιαυτό πήρε και το όνομα Οκτώβρης (από τον αριθμό οκτώ). Επειδή ο μήνας Οκτώβρης ή Τρυγομηνάς είναι περισσότερο συνδεμένος με τη σπορά των δημητριακών (σιτάρι, κριθάρι κ. τ. λ., αλλά και κουκιά, κυρίως οι Θρακιώτες), οι Ρωμαί­οι τον έλεγαν Σεμεντίλιους, από τη λέξη σεμέν, που σημαίνει σπόρος.

 Σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας, όπως στην Ήπειρο, λέγεται Σπαρτός. Η διαδικασία της σποράς αρχίζει τον Σεπτέμβρη, με τα πρώτα οργώματα και τη διαλογή του σπόρου, και λόγω των κλιματικών αλλαγών και των λίγων βροχοπτώσεων του φθινοπώρου, τελειώνει τον Δεκέμβρη, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα.

Παλαιότερα συνήθιζαν οι γε­ωργοί να πηγαίνουν τον σπόρο στην εκκλησία στις 14 Σεπτέμβρη, εορτή της ύψωσης του Σταυρού, για να ευλογηθεί.

Σε όλο τον ελληνισμό, η μεγαλύτερη γιορτή του Οκτώβρη ήταν και είναι του Αγίου Δημητρίου, γι’ αυτό, σε αρκετά μέρη, όπου έζησαν και ζουν Έλ­ληνες, ο Οκτώβρης λέγεται και Αγιοδημήτρης ή Αγιοδημητριάτης.

Στις 26 Οκτώβρη, του Αγίου Δημητρίου, στον Πόντο γίνονταν συμφωνίες για δουλειές :

«Ας σον φετισ'νόν τον Άε Δημήτρην ους τ' Aε Δημητρί' τ' άλλ' τη χρονΐας».

Στις 26 Οκτώβρη, επίσης, αρχίζει ο χειμώνας για τους κτηνοτρόφους και τους γεωργούς και στις 23 Απρίλη, του Αγίου Γεωργίου, αρχίζει το καλοκαί­ρι.

Εντούτοις, ο Οκτώβρης είναι και ο μήνας του μικρού καλοκαιριού, γι’ αυτό οι Έλληνες λένε «Αϊδημητράκη μου μικρό καλοκαιράκι μου».

Στον Πόντο, όπου ο χειμώνας ήταν βαρύς, οι αγρό­τες έπρεπε να τελειώσουν τη σπορά των δημητριακών μέσα στον Οκτώβρη, γιατί μετά άρχιζαν τα χιόνια και οι δυνατές βροχές. Αν δεν έβρεχε τον Οκτώβρη, σύμφωνα με ένα παλιό έθιμο, τα παιδιά έβρεχαν την καταμάγια (το χοντρό πανί με το οποίο καθάριζαν τον φούρνο από τις στάχτες για να φουρ­νίσουν το ψωμί), και γυρνούσαν στους δρόμους και τις αυλές των σπιτιών, χτυπώντας την καταμάγια και φω­νάζοντας:

«Ντο θέλτς; Θέλω ας σον Θεόν βροχήν», ή κραυγάζοντας ακαταλαβίστικα. Και περίμεναν να στείλει ο Θεός βροχή.

Τον ίδιο μήνα έπρεπε να έχει τελειώσει ο τρύγος και να γίνουν το ρακί και το κρασί και οι νοικοκυ­ρές να ετοιμάσουν τους καβουρμάδες, δηλαδή να ψήσουν κομμάτια κρέατος με πολύ λίπος, τα οποία τα έβαζαν, κατόπιν, σε τενεκέδες ή σε κιούπκια, για να τα χρησιμοποιήσουν για την παρασκευή διαφό­ρων φαγητών, κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Μέχρι και τον Οκτώβρη γίνονταν, από διάφορα φρούτα, και τα τσίρα και τα παστίλας. Τα τσίρα είναι απο­ξηραμένα δαμάσκηνα, μήλα και άλλα, με τα οποία έφτιαχναν τον χειμώνα τις κομπόστες (χοσάφα), ενώ τα παστίλας τις έφτιαχναν με ζουμί από σταφύλι, το οποίο έβραζαν μαζί με αλεύρι και τον πολτό που σχηματιζόταν, τον έβαζαν στον ήλιο να στεγνώσει. Το μίγμα έπαιρνε μια καφέ απόχρωση και γινόταν σκληρό. Για να το φάνε, το έκοβαν με το μαχαίρι.

Η ποντιακή παράδοση λέει για τον μήνα Οκτώβρη — Τρυγομηνά:

* Έρθεν ο Τρυγομηνάς, εύκαιρον τ' αμπάρτς, πει­νάς.

* Ο Τρυγομηνάς ζενίντς, φέρ' κρύον νερόν και πίντς.

* Ο Τρυγομηνάς συρίζ' και τον κρύον πα κρεμίζ'.

* Σον Τρυγομηνάν τρυγίεις, έναν σπέρτς δέκα θερί'εις.

* Τον Τρυγομηνάν κουθούρα κουβαλούνε τα γαϊδούρα.

* Ο Τρυγομηνάς φέρ' ξύλα και μαραίν' και ρούζ' τα φύλλα.

*Τα μοθοπωριζ'νά τ' απίδα πολλά νόστιμα είναι.

* Ψηλά ραχία πράσινα, φιλώ και χαιρετώ σας, μοθοπωρί' μη θλίφκουστουν, χειμωγκονί' μη κλαίτε.

* Μοθοπωρί' αιχτράσματα, χόρας ομόσματα.

* Από μοθοπωρέας κατηβαίνε τα ζα ας σον παρχάριν.

* Τη Αϊ-Δημητρί' τον μήναν, μη φογάσαι ξάι την πείναν.

 Καίτη Μελή-Παπαπαναγιώτου

Δημοσιογράφος-Οικονομολόγος