Για την επίσκεψη του Μεταξά στις φυλακές, στις 13 Σεπτέμβρη 1922 και τις προτάσεις του στον κρατούμενο στις φυλακές Συγγρού γραμματέα του ΚΚΕ μας δίνει χαρακτηριστικές λεπτομέρειες ο ίδιος ο Γιάννης Κορδάτος στον 13ο τόμο της ιστορίας του, σελ. 579-580:
«Στις 13 Σεπτέμβρη το πρωί ο διευθυντής της εφημερίδας «Αθηναϊκή» Όμηρος Ευελπίδης, ήρθε στη φυλακή και με ζήτησε. Ειδοποιήθηκα από ένα φύλακα και κατέβηκα στο διευθυντήριο.
Ύστερα από τους τυπικούς χαιρετισμούς, ο Ευελπίδης μου είπε πως η κατάσταση στο μέτωπο είναι απελπιστική. Η συμφορά είναι μεγάλη και ότι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος κάλεσε την περασμένη νύκτα (12 Σεπτέμβρη) το Μεταξά στο Τατόι και τον παρακάλεσε ν’ αναλάβει το σχηματισμό νέας κυβέρνησης, γιατί οργανώνεται από το στρατό και το ναυτικό, που έχει συγκεντρωθεί στη Χίο, με αρχηγό τον Πλαστήρα, επαναστατικό, αντιδυναστικό κίνημα.
Ο Μεταξάς δέχτηκε με την προϋπόθεση να πάρουν μέρος στη νέα κυβέρνηση και οι κομμουνιστές, γιατί μόνο αυτοί μπορούν να αντιμετωπίσουν τον Πλαστήρα, επειδή μόνο σ’ αυτούς θα υπακούσουν οι στρατιώτες. Λοιπόν, πρόσθεσε, έρχομαι εκ μέρους του Μεταξά και σε παρακαλώ να δεχθείς. Σας δίδει δυο υπουργεία. Πάντως το ένα θα είναι το υπουργείο των Εσωτερικών, γιατί πρέπει υπεύθυνα να αντιμετωπίσετε τον Πλαστήρα.
Ύστερα από τους τυπικούς χαιρετισμούς, ο Ευελπίδης μου είπε πως η κατάσταση στο μέτωπο είναι απελπιστική. Η συμφορά είναι μεγάλη και ότι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος κάλεσε την περασμένη νύκτα (12 Σεπτέμβρη) το Μεταξά στο Τατόι και τον παρακάλεσε ν’ αναλάβει το σχηματισμό νέας κυβέρνησης, γιατί οργανώνεται από το στρατό και το ναυτικό, που έχει συγκεντρωθεί στη Χίο, με αρχηγό τον Πλαστήρα, επαναστατικό, αντιδυναστικό κίνημα.
Ο Μεταξάς δέχτηκε με την προϋπόθεση να πάρουν μέρος στη νέα κυβέρνηση και οι κομμουνιστές, γιατί μόνο αυτοί μπορούν να αντιμετωπίσουν τον Πλαστήρα, επειδή μόνο σ’ αυτούς θα υπακούσουν οι στρατιώτες. Λοιπόν, πρόσθεσε, έρχομαι εκ μέρους του Μεταξά και σε παρακαλώ να δεχθείς. Σας δίδει δυο υπουργεία. Πάντως το ένα θα είναι το υπουργείο των Εσωτερικών, γιατί πρέπει υπεύθυνα να αντιμετωπίσετε τον Πλαστήρα.
 |
| Μικρασία |
Απάντησα αμέσως ότι «δεν δέχομαι, όχι μόνον γιατί είναι ζήτημα αρχής για μας να μην πάρουμε μέρος σε καμιά αστική κυβέρνηση, αλλά και αν δεν υπήρχε αυτό το βασικό κώλυμα, πάλι δεν θα δεχόμουνα, γιατί με το Μεταξά δεν μπορεί να γίνει καμιά συνεργασία κι αυτό που μας ζητεί, αποβλέπει στο να σώσουμε τη δυναστεία. Εμείς όμως είμαστε κάτι παραπάνω από δημοκρατικοί».
Ο Ευελπίδης έφυγε, τονίζοντας:
«Συνεννοήσου και με τους άλλους συντρόφους σου επάνω και το μεσημέρι θάρθω να πάρω απάντηση». Όταν ανέβηκα στο κελί, όλοι συμφώνησαν πως εγκρίνουν την απάντησή μου. Αλλά επειδή η πρόταση αυτή δημιουργούσε ευθύνες, παρακάλεσα να συνταχτεί πραχτικό. Συντάχθηκε και υπογράφτηκε από όλους.
Το μεσημέρι, ή πιο σωστά στη μία η ώρα, ήρθε πάλι ο Ευελπίδης στις φυλακές Συγγρού. Αυτή τη φορά ήταν μαζί του και ο Μεταξάς. Ανταλλάξαμε χαιρετισμό και ο Μεταξάς συνοφρυωμένος και περίλυπος μου είπε: «Κύριε, εις την Μικράν Ασίαν έχει συντελεσθεί καταστροφή πρωτοφανής εις τα χρονικά της ελληνικής ιστορίας. Επικαλούμαι τον πατριωτισμόν σας και σας προτείνω να λάβετε μέρος εις την κυβέρνησιν που ενδεχομένως θα σχηματίσω εάν ευδοκήσει η Α.Μ. ο βασιλεύς Κωνσταντίνος. Αντιλαμβάνεσθε ότι εάν επικρατήσουν οι Πλαστηρικοί, δεν θα μείνει τίποτε όρθιον εις τον τόπον αυτόν. Πρώτους που θα πλήξουν και θα εξοντώσουν οι βενιζελικοί, θα είστε υμείς. Ο Βενιζέλος που θα εκτοπίση αμέσως τον Πλαστήραν θα είναι αμείλικτος εναντίον υμών, διότι είναι όργανον του αγγλογαλλικού συνασπισμού. Μη λησμονείτε ότι αυτός έστειλε σώμα στρατού εις την Ουκρανίαν διά να ενισχύση τους τσαρικούς και εξοντώση τους ομοϊδεάτας υμών.
Σκεφθήτε καλά τας ώρας που διέρχεται η Ελλάς και μη λησμονήτε ότι υπάρχουν ιστορικοί στιγμαί που αν δεν αντιληφθεί κανείς την σημασίαν των, διαπράττει λάθη ανεπανόρθωτα. Βλέπω ότι είσθε νέος. Σας περιτριγυρίζει η τύχη. Αρπάξατέ την και μην την αφήσετε να φύγει...»
Απάντησα στο Μεταξά τα εξής περίπου:
«Στρατηγέ μου, ευχαριστώ πολύ δια την τιμήν που μου εκάματε. Αναγνωρίζω ότι αι στιγμαί που διέρχεται η χώρα μας είναι κρίσιμες. Αλλά και ως άτομον και ως γραμματεύς του Σοσιαλεργατικού Κόμματος πιστεύω ότι ο ρόλος μας δεν είναι να σώσωμεν τον θρόνον και το αστικόν καθεστώς. Ασφαλώς θα επακολουθήσουν διωγμοί κατά του κόμματός μας. Τα αριστερά κόμματα εις όλον τον κόσμον αντιμετωπίζουν διωγμούς. Εξάλλου εδηλώσαμεν εις τον κ. Ευελπίδην ότι δεν δυνάμεθα να λάβωμεν μέρος εις την κυβέρνησιν σας, διότι μας το απαγορεύουν αι αρχαί μας. Η απόφασίς μας είναι οριστική». (Βλ. και Δαφνή: «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων» σ. 156).
Ο Μεταξάς στενοχωρημένος και ψυχρά με αποχαιρέτησε λέγοντας:
«Λυπούμαι πολύ, διότι αποκρούσατε την προσφερθείσαν συνεργασίαν. Εύχομαι να μη μετανοήσετε δι’ αυτό».
Ύστερα στάθηκε λίγο και πρόσθεσε: «Σας παρακαλώ πολύ να μην κοινολογηθή η συνάντησίς μας αυτή. Έχω τον λόγον της τιμής σας ότι θα κρατηθή μυστική;»
«Μάλιστα, στρατηγέ μου».
«Ήτο άκρως εμπιστευτικής φύσεως και εμπιστεύομαι εις τον λόγον της τιμής σας ότι θα μείνη μυστική».
«Στρατηγέ μου, να είσθε απολύτως ήσυχος».
«Χαίρετε», ήτο η τελευταία του λέξη.
Ύστερα από την άρνησή μας ο Μεταξάς «κατέθεσε την εντολήν».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου