Με
τις υπόλοιπες Ανατολικές διαλέκτους η ιωνική μοιράζεται τα παρακάτω γνωρίσματα:
1. -τι > -σι: Η Ανατολική διαλεκτική ομάδα
τρέπει το -τι των Δυτικών διαλέκτων σε -σι, π.χ. δίδωσι - δίδωτι
2. Χρήση του υποθετικού συνδέσμου ει αντί του αι
των Δυτικών διαλέκτων
3. Χρήση του δυνητικού μορίου αν αντί του κα των
Δυτικών διαλέκτων
4. Κατάληξη απαρεμφάτου σε -ναι (αντί για
-μενΙ-μειν που εμφανίζουν συνήθως οι Δυτικές διάλεκτοι)
5. Χρήση των άρθρων οι/αι, αντί των τοι/ται των
Δυτικών διαλέκτων
Πέρα όμως από αυτές τις γενικές ομοιότητες της
ιωνικής και των υπόλοιπων διαλέκτων της Ανατολικής Ομάδας, η ιωνική εμφανίζει
πολλά σημεία σύγκλισης με την αττική σε επίπεδο φωνητικής, φωνολογίας και
μορφολογίας, έτσι:
1. α> η: Η ιωνική και η αττική τρέπουν το
κληρονομημένο από την ινδοευρωπαϊκή α σε η. Ετσι, όπου άλλες διάλεκτοι έχουν α,
η ιωνική και η αττική έχουν η. Πρόκειται για το φαινόμενο που ονομάζεται από
τους γλωσσολόγους προσθίωση. Προσθίωση είναι η άρθρωση ενός φθόγγου σε
προσθιότερο σημείο του στόματος. Ετσι, το δωρικό δάμος στην ιωνική/ αττική
διάλεκτο καλείται δήμος, ενώ το δωρικό μάτηρ θα αποδίδεται ως μήτηρ.
2. Πρώιμη σίγηση του δίγαμμα (F): To F (ημίφωνο
που λόγω του σχήματός του ονομάστηκε δίγαμμα, δηλαδή διπλό γάμμα) στην ιωνική
και στην αττική διάλεκτο σταμάτησε να προφέρεται πολύ νωρίς, γύρω στα 800 π.Χ.
Αντίθετα, σε άλλες διαλέκτους απαντά σε επιγραφές ώς τον 4ο αιώνα π.Χ.
3. Προσθίωση του /u:/: αρχικά το υ προφερόταν ως
ου, αλλά ήδη πριν από τον 5ο αιώνα π.Χ. το υ ετράπη σε u στην αττική και στην
ιωνική (Μ. Ασίας και Εύβοιας). Ετσι στη Βοιωτία η λέξη τύχη προφερόταν ως
τούχα, ενώ στην αττική/ιωνική τύχη. (Επισημαίνεται ότι μόλις στα τέλη της 1ης
χιλιετίας μ.Χ. η προφορά του u συνέπεσε τελείως προς την προφορά του i).
4. Αντιμεταχώριση (δηλαδή αμοιβαία μετάθεση της
ποσότητας δύο επάλληλων φωνηέντων). Συνήθως πρόκειται για αντιστροφή του
μετρικού σχήματος από μακρό-βραχύ σε βραχύ-μακρό, όταν μετά το η ακολουθούν
βραχέα ο ή α. Δηλαδή τα συμπλέγματα ηο, ηα αντιστρέφονται σε εω, εα, π.χ.
νηός>νεώς, πόληος> πόλεως.
5. Μονοφθογγισμός των διφθόγγων, προπαντός της
κατάληξης.
Στήν Ιωνία και στην Αττική σταδιακά σταματούν να
προφέρουν το υποτακτικό στοιχείο της διφθόγγου (ι), δηλαδή ηι -η,ωι- ω, αι - α,
π.χ. τηι οικίαι > τη οικία (η συνήθεια να γράφεται το άφωνο αυτό ιώτα κάτω
από τη γραμμή, απαντά για πρώτη φορά σε βυζαντινά χειρόγραφα). Αντίθετα στην
Εύβοια και στις αποικίες της (αλλά και στη βοιωτική και στις βορειοδυτικές
διαλέκτους) μετατρέπεται σε βραχύ το πρώτο στοιχείο της διφθόγγου, δηλαδή ηι -
ει, ωι - οι, αι - αι, π.χ. τηι οικίαι>τει οικίει.
Τέλος, η ιωνική διάλεκτος ανέπτυξε ορισμένες
αποκλειστικές ιδιομορφίες:
1. Σε αντίθεση με την αττική τρέπει το α σε η
ακόμα και μετά από ε, ι ή ρ: π.χ. ιων. χώρη, αττ. χώρα, βλ. επίσης Ηράκλειτο
Απ. 6 ο ήλιος ... νέος εφ’ ημέρη εστίν.
2. Στην ιωνική διάλεκτο και προπαντός στα
συμπλέγματα ρF και oF εκτείνονται τα φωνήεντα πριν από το δίγαμμα, μετά τη
σίγη-σή του: έτσι ξένFος> ιων. ξεινος> αττ. ξένος, κορFος> ιων. κούρος
> αττ. κόρος.
2. Στην Ιωνία, σπανιότερα και στην Εύβοια και στις
αποικίες τους προτιμιόνται ασυναίρετες φωνηεντικές ακολουθίες όπως -εα, -εο
κ.ά., σε αντίθεση με την Αττική όπου συνηθίζεται η συναίρεση: π.χ. ιων. έτεα,
Καλλικράτεος, αττ. έτη· βλ. και Αρχίλοχο, απ. 1: Είμι δ’ εγώ θεράπων μεν
Ενυαλίοιο άνακτος/ και Μουσέων ε-ρατόν δώρον επιστάμενος.
3. Στην Ιωνία, αλλά και στις δωρικές πόλεις της Μ.
Ασίας φωνηεντικά συμπλέγματα όπως το -εο- δημιουργούν δίφθογγο: έτσι, ιων.
Θεύδωρος= αττ. Θεόδωρος.
4. Τόσο η αττική όσο και η ιωνική διάλεκτος
χαρακτηρίζονται από την πρώιμη σίγηση του h. Φαίνεται ότι η εξέλιξη αυτή
συντελέστηκε νωρίτερα στην ιωνική της Μ. Ασίας (και ακολούθως το h είχε πάψει
να χρησιμοποιείται για το δασύ πνεύμα), βλ. π.χ. Ιππώνακτα Απ. 104, στ.
48-9:... θύεσκε Πανδώρηι/ Ταργηλίοισιν..
5. Το συμφωνικό σύμπλεγμα -σο- της ιωνικής της Μ.
Ασίας αντιστοιχεί στο αττικό και ευβοϊκό -ττ-, π.χ. ιων. θάλασσα/ αττ. και ενβ.
θάλαττα.
6. Το συμφωνικό σύμπλεγμα -ρσ- της ιωνικής της Μ.
Ασίας αντιστοιχεί σε αττικό και ευβοϊκό -ρρ-: ιων. άρσην / αττ. και ευβ.:
άρ-ρψ.
Ελένη
Φασσά
υποψήφια διδάκτορας αρχαίας ιστορίας, στο
Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου