ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ - ΤΟ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ»

Την έξαλλη και τυχοδιωκτική πολιτική του παλαιοκομματισμού και των υπολειμμάτων των κοτζαμπάσηδων, (που αντιτάχτηκαν στη μικρασιατική επιχείρηση όσο βρισκόταν ο Βενιζέλος στην εξουσία για να υπερθεματίσουν σε αγγλοδουλεία από τη στιγμή που πήραν την εξουσία στα χέρια τους) κατάγγειλαν εκτός των Φιλελευθέρων (οι οποίοι δεν είχαν το κουράγιο να εκφράσουν την πλήρη και ριζική αντίθεσή τους) οι προοδευτικοί δημοκρατικοί κύκλοι και οι κομμουνιστές. 

Αλέξανδρος  Παπαναστασίου 

Για τους τελευταίους το μικρασιατικό μέτωπο στάθηκε πεδίο έντονων ιδεολογικών και πολιτικών ζυμώσεων, ενώ οι δημοκρατικοί κύκλοι της Αθήνας και συγκεκριμένα η ομάδα των Κοινωνιολόγων υπό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου (Σπύρος Μελάς, Σπύρος Θεοδωρόπουλος, Θ. Πετιμεζάς, Περικλής Καραπάνος, Βιλαράς κ.ά.) υπέγραψαν και κυκλοφόρησαν το περίφημο «Δημοκρατικό Μανιφέστο», με ημερομηνία 12 Φεβρουαρίου 1922. Το τολμηρό εκείνο για την εποχή του δημοκρατικό κείμενο έκανε βαθύτατη αίσθηση στην ελληνική κοινή γνώμη. Το μεταφέρω εδώ ολόκληρο, γιατί ως κείμενο δημοκρατικής ευθύνης κακοπάθησε πολύ από τις κατά καιρούς λογοκρισίες και δημοσιεύτηκε κολοβωμένο στον τύπο της εποχής.

 «Η κρισιμότης εις την οποίαν έχουν περιέλθει τα εθνικά μας πράγματα και οι μεγάλοι κίνδυνοι προς τους οποίους φερόμεθα, επιβάλλουν περισσότερο από πάντοτε να είπωμεν γυμνήν, οσονδήποτε ωμή και αν είναι, την αλήθειαν. Και την αλήθειαν αυτήν όπως βλέπομεν, θεωρούμεν καθήκον μας να διακηρύξωμεν.

 Η Ελλάς πιστή εις τας παραδόσεις της και τας υποχρεώσεις της, εν πλήρει γνώσει των συμφερόντων και συναισθήσει των δικαιωμάτων της, καταπνίξασα έκθεσμον εσωτερικήν αντίδρασιν, εισήλθεν εις τον παγκόσμιον πόλεμον και ηγωνίσθη και αυτή ολοψύχως προς επικράτησιν του δικαίου, εξασφάλισιν της εθνικής ελευθερίας και παγίωσιν της ειρήνης εις την Ευρώπην. Και εμπιστευθείσα τα δίκαιά της εις τους Μεγάλους συμμάχους, τους παλαιούς προστάτας και φίλους της είδε τας προσδοκίας της δικαιουμένας, αφού διά των συνθηκών με την Βουλγαρίαν και την Τουρκίαν και των συναφών προς αυτάς διεθνών πράξεων, ανεγνωρίσθησαν κατά τον δυνατόν μέτρον αι εθνικαί μας διεκδικήσεις.

 Και ανέθεσαν μεν οι σύμμαχοι την εφαρμογήν της συνθήκης των Σεβρών εις την Ελλάδα, αλλά εξηκολούθουν οι ίδιοι τας εχθροπραξίας με τους Τούρκους.

 Το γεγονός τούτο, η εκ του κοινού αγώνος αλληλεγγύη, καθώς και το γενικόν συμμαχικόν συμφέρον προς σεβασμόν των συνθηκών, παρείχαν την βεβαίωσιν ότι η Ελλάς εις την προσπάθειάν της προς εφαρμογήν της συνθήκης των Σεβρών θα είχεν εκτός και της μικράς πολεμικής συνδρομής των Συμμάχων εν πάση περιπτώσει την υλικήν και κυρίως αμέριστον ηθικήν αρωγήν των. Αυτή δε και μόνη θα ήτο ικανή να προκαλέση εν περιπτώσει πείσμονος αντιστάσεως της Τουρκίας τας δυσμενεστέρας δι' αυτήν συνεπείας, αι οποίαι προηγγέλ-θησαν διά της μετ’ αυτής συνθήκης και οίτινες θα οδήγουν εις ολοκληρωτικήν απελευθέρωσιν και της Ελληνικής και των άλλων υπό τον τουρκικόν ζυγόν εθνοτήτων.

 Όμως τα πράγματα μετεβλήθησαν άρδην από της 22ας Νοεμβρίου 1920.

 Αι σύμμαχοι Μεγάλαι Δυνάμεις  βλέπουσαι κατά ποιον τρόπον επεδίωκαν τα κυβερνώντα κόμματα να λύσουν το δυναστικόν ζήτημα, εδήλωσαν επισήμως ότι:

 Δεν θέλουν να επέμβουν εις τα εσωτερικά πράγματα της Ελλάδος, αλλά είναι ηναγκασμέναι να δηλώσουν δημοσία ότι η παλινόρθωσις επί του θρόνου της Ελλάδος ενός ηγεμόνος του οποίου η όχι νομιμόφρων στάσις και διαγωγή απέναντι των συμμάχων κατά την διάρκειαν του πολέμου, εγένετο δι' αυτούς πηγή δυσχερειών και απωλειών σοβαρών, δεν θα ηδύνατο να θεωρηθεί παρ’ αυτών ειμή ως κύρωσις παρά της Ελλάδος των εχθρικών πράξεων του βασιλέως Κωνσταντίνου. Το γεγονός τούτο θα εδημιούργει μίαν κατάστασιν, νέαν, δυσμενή εις τας σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και των Συμμάχων και εις την περίπτωσιν αυτήν αι τρεις Κυβερνήσεις δηλούν ότι επιφυλάσσουν δι’ εαυτάς πλήρη ελευθερίαν δράσεως διά να κανονίσουν την κατάστασιν αυτήν. Την εξαιρετικήν σοβαρότητα της τοιαύτης δηλώσεως ανεξαρτήτως της βασιμότητος ή μη των κατά του βασιλέως ισχυρισμών των Συμμάχων έκρυψαν από τον λαόν τα κυβερνώντα κόμματα και διά της σκηνοθεσίας του δημοψηφίσματος της 22ας Νοεμβρίου 1920 έρριψαν εφ’ ολοκλήρου του Ελληνικού Έθνους την ευθύνην της παλινορθώσεως, του βασιλέως Κωνσταντίνου, υπέρ της οποίας κανείς πολιτικός, πονών την πατρίδα, δεν επιτρέπεται να ταχθεί μετά την κατά της Γερμανίας συμμαχικήν νίκην. Τοιουτοτρόπως εδημιουργήθη εις τον τόπον μας καθεστώς μη απολαύον της εμπιστοσύνης των Συμμάχων τοσούτον μάλλον καθόσον τα ίδια τα κόμματα διά της δουλικής των συμπεριφοράς από του 1915 κατόρθωσαν να παραστήσουν τον βασιλέα Κωνσταντίνον ως συγκεντρούντα εις τον τόπον την ισχυροτέραν και σταθερωτέραν πολιτικήν δύναμιν επιβαλλομένην εναντίον σαφώς εκπεφραζομένης διαφόρου λαϊκής θελήσεως.

Έκτοτε επισωρεύονται αι εθνικαί συμφοραί. Η Ελλάς εξέπεσεν από την επίζηλον θέσιν που είχεν εις το πλευρόν των συμμάχων. Κάθε οικονομική αρωγή εκ μέρους αυτών διεκόπη.

 Ο βασιλεύς επανελθών δεν ανεγνωρίσθη. Ανεγνωρίσθη όμως ο Κεμάλ και η Κυβέρνησις της Άγκυρας ως νόμιμος και ως κυρίως εκπροσωπούσα την Τουρκίαν. Η συνθήκη των Σεβρών εγκατελείφθη και όχι μόνο αφέθημεν κατάμονοι να επιβάλωμεν την ειρήνην εις τους Τούρκους αλλά και περιοριζόμεθα από τους συμμάχους εις την πολεμικήν μας δράσιν.

 Σύμμαχοι Δυνάμεις συνάπτουν συμφωνίας με τους Τούρκους, διευκολύνουν την στρατιωτικήν ενίσχυσιν και υποστηρίζουν τας πλέον παραλόγους αξιώσεις των.

 Επί πλέον η Βόρειος Ήπειρος ενώ είχε κατακυρωθεί εις την Ελλάδα διά διεθνούς πράξεως παραχωρείται από τας ιδίας συμμάχους Δυνάμεις εις την Αλβανίαν. Η διά την αποκατάστασιν των Δωδεκανήσων ανειλημένη υποχρέωσις αθετείται αδιαμαρτυρήτως. Τέλος, ακόμη και ύστερα από αιματηροτάτους και επιτυχείς αγώνας του στρατού μας όχι μόνον δεν γίνεται πλέον κανείς λόγος περί σεβασμού της μετά της Τουρκίας συνθήκης, αλλά και πανταχόθεν επιδιώκεται η απομάκρυνσίς μας από την Μ. Ασίαν υποστηρίζεται μεταξύ των Συμμάχων κατά παράβασιν της από αιώνος ισχυούσης αρχής διά τας απελευθερουμένας από την Τουρκίαν χώρας η αποκατάστασις πλήρως της τουρκικής κυριαρχίας και διοικήσεως εις τα απελευθερωθέντα τμήματα της Μ. Ασίας, εσχάτως δε και της Ανατολικής Θράκης, διά να χαθή κατόπιν με την σειράν της και η Μακεδονία. Παριστάνονται δε σήμερον αι κυρωθείσαι διά συνθήκης εθνικαί μας διεκδικήσεις ως κατακτητικοί από ίδια συμμαχικά στόματα, τα οποία προηγουμένως εκήρυτταν ότι η διατήρησις της Τουρκικής κατακτήσεως εις την Θράκην και την Δυτικήν Μ. Ασίαν αντίκειται εις το δίκαιον, εις την ιδέαν της εθνικής ελευθερίας και τον ανθρωπισμόν. Παντού όπου προηγουμένως ευρίσκαμεν θερμήν φιλικήν υποδοχήν και αμέριστον υποστήριξιν, συναντώμεν τώρα εις όλα μας τα ζητήματα δυσμένειαν και εχθρότητα.

 Εις τοιούτον δε σημείον έχουν περιέλθει τα πράγματα, ώστε ενώ από τεσσάρων μηνών η κυβέρνησις εκλιπαρεί την επέμβασιν των συμμάχων προς ειρήνευσιν συμμαχική συμφωνία προς τούτο έστω και πόρρωθεν ικανοποιούσα τας αξιώσεις μας και δυναμένη εν ταυτώ να επιβληθεί εις τους Τούρκους από τους συμμάχους, απεδείχθη αδύνατος.

 Μόνον με εντελή καταστροφήν των εθνικών μας δικαίων φαίνεται ότι θα ήτο κατορθωτή η συμμαχική συμφωνία.

 Κατ’ ακολουθίαν μοιραίως φερόμεθα εις εξακολούθησιν της πολεμικής καταστάσεως με παντελή ιδικήν μας απομόνωσιν, και έμμεσον και άμεσον ακόμη υποστήριξιν των Τούρκων εκ μέρους των παλαιών φίλων και προστατών της Ελλάδος των χθεσινών συμπολεμιστών και συμμάχων μας.

 Η τοιαύτη καταστροφή επήλθε και συνεχίζεται, διότι οι υπεύθυνοι κυθερνήται απέκρυψαν την αλήθειαν από τον λαόν, έταξαν υπεράνω της εθνικής σωτηρίας προσωπικά συμφέροντα της βασιλείας όπισθεν των οποίων καλύπτεται ευτελής κομματική ιδιοτέλεια.

 Αλλά είναι πλέον καιρός έστω και την υστάτην στιγμήν να συνέλθουν, να παύσουν τα ψεύδη, να επιβληθεί το πραγματικόν συμφέρον του Έθνους. Είναι καιρός να εξαρθώμεν όλοι υπεράνω κάθε κομματικής εμπαθείας και κομματικής βλέψεως.

 Είναι υπερτάτη ανάγκη κάθε προσωπικόν συμφέρον της βασιλείας να υποκύψη αγογγύστως εις το εθνικόν. Αι δημαγωγικαί προσωπολατρείαι και οι βυζαντινισμοί πρέπει να λείψουν. Πρόκειται περί της υποστάσεως του Έθνους, περί του στρατού μας του τόσον ηρωϊκώς θυσιαζομένου, περί της ζωής του εργαζομένου λαού του οποίου διαρκώς τα βάρη αυξάνουν. Η Ελλάς είναι δημιούργημα του πνεύματος των μόχθων και των αγώνων των τέκνων της. Δεν είναι βασιλικόν τιμάριον. Και δεν ημπορεί ποτέ να γίνει ανεκτόν να θυσιασθή και το ελάχιστον τμήμα της χάριν προσωπικών βασιλικών συμφερόντων.

 Παρ’ όλον τον πόθον προς επάνοδον εις τον ειρηνικόν  βίον δεν είναι δυνατόν να δεχθή η Ελλάς να επιβληθεί εκ νέου η Τουρκική διοίκησις εις τα αποσπασθέντα διά της συνθήκης των Σεβρών τμήματα της Μ. Ασίας. Από την εκ της Τουρκικής κατακτήσεως τέφραν εβλάστησεν εκεί και ανθεί Ελληνική ζωή παράγουσα πλούτον, κτίζουσα πόλεις, εξαπλώνουσα τα φώτα, δημιουργούσα πολιτισμόν, ζωή η οποία ενσαρκώνεται εις εκατομμύριον ανθρωπίνων υπάρξεων εχουσών την πλέον ισχυράν εθνικήν συνείδησιν και θέλησιν. Και όλα αυτά υπό την σκληράν πίεσιν και τον κατατρεγμόν του πλέον βαρβάρου κατακτητού. Ένεκα τούτου γίνεται φανερόν εις ποίας εθνότητος πεδίον δράσεως δια λόγους και γεωγραφικούς και φυλετικούς ανήκουν αναγκαίως τα μέρη εκείνα όπως άλλως τε και η ιστορία των το μαρτυρεί, ενώ ουδέν αποδεικνύουν τοπικαί μικραί αλλοεθνείς πλειοψηφίαι, αίτινες και εγενήθησαν από την πλέον καταστρεπτικήν κατά-κτησιν και διατηρούνται χάρις εις αυτήν.

 Την ελληνικήν λοιπόν αυτήν ζωήν δεν είναι δυνατόν να παραδώσωμεν εις τους Τούρκους πάλιν, μετά τριών ετών ελεύθερον βίον, ακόμη και δια λόγους μόνον φιλανθρωπίας.

 Οι Τούρκοι εστάθησαν ανίκανοι να δημιουργήσουν ιδικόν των ανώτερον πολιτισμόν ή να δεχθούν τον πολιτισμόν των εθνών που κατέκτησαν. Την επιβολήν των επ’ αυτών εστήριξαν διαρκώς εις την πλέον ωμήν βίαν, εις την παρεμπόδισιν της προκοπής των υποδούλων, των οποίων κάθε οικονομική, εθνική και πνευματική ανύψωσις επνίγετο και πνίγεται πάντοτε εις το αίμα και την αρπαγήν.

 Τι λοιπόν περιμένει τον Ελληνισμόν της Μ. Ασίας παραδιδόμενον εκ νέου εις τους Τούρκους το γνωρίζομεν. Και αν το παλαιόν μαρτυρολόγιον του Γένους κείται μακράν εις την μνήμην μας βοούν οι διωγμοί, αι σφαγαί, τα βασανιστήρια και αι αρπαγαί, αι από του 1913 κατά των ομοεθνών μας, διαπραττόμεναι συστηματικώς εις την Μ. Ασίαν και Θράκην κατ’ επιταγήν αυτού του κράτους όπως πάντοτε, καθώς και η επίσης τραγική τύχη των Αρμενίων. Δεν είμεθα απλοϊκοί τόσον δια να πιστεύομεν εις προστασίας μειοψηφιών, εμπιστευμένος εις οιασδήποτε αρχάς, εντός περιβάλλοντος τουρκικής διοικήσεως.

 Δια τους ιδίους λόγους εις τους οποίους προστίθεται και αύξησις των κινδύνων της ασφαλείας του Κράτους και της διατηρήσεως της ειρήνης, αμεσώτερον απειλουμένας από μεγαλυτέραν εκ νέου εξάπλωσιν των Τούρκων εις την Θράκην δεν είναι δυνατόν να δεχθή η Ελλάς ούτε συζήτησιν περί οιασδήποτε υποχωρήσεώς μας εις την Θράκην. Προς περιφρούρησιν των νομίμων αυτών εθνικών μας αξιώσεων έχομεν ανάγκην της αμερίστου συνδρομής των παλαιών προστατών φίλων και συμμάχων της Ελλάδος.

 Τίποτε δεν χωρίζει το Έθνος από αυτούς. Εάν ευρέθησαν εις το παρελθόν Κυβερνήσεις επιθληθείσαι εις τον τόπον εναντίον της λαϊκής θελήσεως, οίτινες ημπόδισαν επί τινα χρόνον την Ελλάδα να συνέχιση την πατροπαράδοτον πολιτικήν της, ο Ελληνισμός όμως μετά δύο πολέμους και μίαν εξαντλητικήν επιστράτευσιν έκαμε μίαν επανάστασιν δια να αναμειχθή εις τον πόλεμον παρά το πλευρόν των παλαιών του φίλων και έθεσεν όλας του τας δυνάμεις εις τον κοινόν υπέρ του δικαίου αγώνα, τον οποίον και συνεχίζει ακόμα με υπερτάτας θυσίας. Και αφού εκ μέρους των συμμάχων προβάλλεται δυσπιστία προς ημάς, ένεκα του τρόπου καθ’ ον το δυναστικόν ζήτημα και η αποκατάστασις της Ελλάδος, εις την συμμαχικήν της θέσιν κατ’ άλλον τρόπον απεδείχθη πλέον περιτράνως αδύνατος, επιβάλλεται να διαμορφωθεί τοιουτοτρόπως το δυναστικόν καθεστώς, ώστε να ανακτηθή πλήρως η εμπιστοσύνη των συμμάχων.

 Είναι ψεύδος ότι τούτο αποτελεί οπωσδήποτε επέμβασιν εις την διακυβέρνησιν του τόπου, μείωσιν της αυτοτελείας του. Εφ’ όσον το Έθνος έχει ανάγκην της συνδρομής των συμμάχων Δυνάμεων και είναι αποφασισμένον μαζί τους να βαδίζει εις το μέλλον, όπως και εις το παρελθόν, αυτό τούτο το Έθνος ορμώμενον από την επίγνωσιν των υπερτάτων συμφερόντων του ελευθέρως και αυτοπροαιρέτως θα εκδηλώση κατά τρόπον αποκλείοντα κάθε αμφισβήτησιν και δισταγμόν την τοιαύτην ειλικρινή του πρόθεσιν.

 Αν όμως παρ’ όλας τας επισωρευομένας συμφοράς εξακολουθήση η κυθέρνησις αδιαφορούσα δια την έκπτωσιν της Ελλάδος από την συμμαχικήν της θέσιν, να τάσση το προσωπικόν βασιλικόν συμφέρον υπεράνω της γενικής σωτηρίας θα γενικευθή η πεποίθησις ήτις ήρχισε να ριζοβολή αφ’ ότου προ ολίγων ετών εματαιώθη η θέλησις του Έθνους προς κανονισμόν της Εξωτερικής του πολιτικής, συμφώνως προς τας παραδόσεις τα αισθήματα και τα συμφέροντά του, ότι ο θεσμός της βασιλείας, τον οποίον εδέχθη και διατηρεί ο Ελληνικός λαός όπως τον έχει πρόμαχον των εθνικών συμφορών συντελεί όχι εις την συνοχήν, αλλά εις την διάσπασιν του Έθνους. Σύμφωνα δε με την πεποίθησιν αυτήν το βλέπομεν καθαρά θα ρυθμίση όπως είναι φυσικόν την δράσιν του το Έθνος άξιον και σεβασμού μεγαλυτέρου και τύχης καλυτέρας».

 Πρέπει να σημειωθεί ότι το «Δημοκρατικό Μανιφέστο» συντάχθηκε από τον ίδιο τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου και αποτελεί άμεση αντανάκλαση των ιδεών του. Τον Ιούνιο του 1922 δικάζονταν και καταδικάζονταν σε τριετή φυλάκιση ο Αλέξ. Παπαναστασίου και οι συνυπογράφοντες το «Δημοκρατικό Μανιφέστο». Η δίκη έγινε στο Κακουργιοδικείο Λαμίας. Ο κοτζαμπασισμός φίμωνε για άλλη μια φορά κάθε φιλελεύθερη φωνή.

 Στην μικρασιατική εκστρατεία αντιτάχθηκαν επίσης για εντελώς κομματικούς λόγους και οι ομάδες των αξιωματικών Βενιζελογενούς προέλευσης, που βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη, με το ελληνικό απόσπασμα της διασυμμαχικής κατοχής της τότε Τουρκικής πρωτεύουσας όπου είχαν σχηματίσει την επιτροπή «Εθνικής Αμύνης» με στόχο να πειστεί ο αρχιστράτηγος Παπούλας και οι αξιωματικοί να κηρύξουν αυτόνομη την κατεχόμενη περιοχή της Μικρασίας. Η σχετική πολιτική φιλολογία των Φιλελευθέρων γύρω στο θέμα καθώς και στα άρθρα των φιλικών τους εφημερίδων, που εκδίδονταν στην Κωνσταντινούπολη, ρίχνονταν στη γραμμή του μετώπου από τουρκικά αεροπλάνα, γεγονός που είχε σα συνέπεια να διαβρώνεται το ηθικό των νικών εκστρατευτικών μονάδων το οποίο, άλλωστε, δεν ήταν περίφημο.

.

Τάσου Βουρνά: Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΞΕΡΙΖΩΜΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ