Παρωνύμια είναι τα πρόσθετα εκείνα ονόματα που ο λαός δίνει σε κάποια πρόσωπα, κυρίως για λόγους σκωπτικούς, ειρωνείας και προκατάληψης. Δεν αποκλείεται όμως και η περίπτωση προσφυγής στη χρήση τους για λόγους ευκολότερης συνεννόησης ή ταυτοποίησης, όταν υπάρχουν ομωνυμίες.
Συχνά το παρωνύμι (παρατσούκλι) βγαίνει και από την εμφάνιση ή τα άλλα χαρακτηριστικά των ανθρώπων όπως ύψος, χρώμα ματιών, σωματική αναπηρία, τύπος μαλλιών κλπ. Οι Πόντιοι έκαναν πολύ μεγάλη χρήση του. Το έλεγαν παρωνύμι, ή επινώμι ή προσονείδι (προσονειδάζω = βγάζω παρατσούκλι). Ήταν τόσο διαδομένο, που και μετά τη συστηματοποίηση της γραφής του επωνύμου, αυτό εξακολουθούσε να αποτελεί ένα από τα βασικά οικογενειακά διακριτικά.
Τα παρωνύμια επιβιώνουν ακόμα και σήμερα, παρότι πέρασαν 90 και παραπάνω χρόνια από την εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα.
Αντλούμε τα στοιχεία αυτούσια (με την ίδια ορθογραφία και στην πτώση που ευρίσκονται τα ονόματα) από τον Κώδικα του I. Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Αργυρούπολης, όπως αυτά δημοσιεύτηκαν το 1961 στον τόμο 24 του Αρχείου του Πόντου.
Το προσονείδι έπεται του βαπτιστικού αμέσως ή με την παρεμβολή των προσδιοριστικών: ο επικαλούμενος, ο λεγόμενος, ο επικεκλημένος, ο καλούμενος, ο επονομαζόμενος, ή με τη φράση (το) επινώμι... π. χ. Γεώργιος Κομέσις (Κομέσις = βούβαλος (δηλ. μεγαλόσωμος), Κέλ' ή Κιάλτς = κασιδιάρης, Κιοσές = σπανός. Σωτήριος το επινώμι Κέλ’, Χατζηγεώργιος επινώμι Χαχλέας Γεωργίου Σκρίβου το επινώμι Τέτελη Αθανασίου του επιλεγομένου Ζουρνού. Παύλος, ο επικαλούμενος Κιοσές, Ευθύμιος ο λεγόμενος Κάιν. Βασίλειος ο λεγόμενος Τσίρπιλας, Ιωάννης, ο καλούμενος Τσαγκόης
Στο Κουλίκ διασώζονταν τα παρωνύμια Τέτελη, Τσιρπίλτς, Τσαγκόης και Κάιν. Αργότερα στο Μελίσσι Γιαννιτσών τα 3 πρώτα.
*Με το όνομα Φωκάς, βέβαια, υπάρχουν και άγιοι στον Πόντο, όπως ο Άγιος Φωκάς ο ιερομάρτυρας και ο Άγιος Φωκάς ο Κηπουρός, Σινωπείς και oι δύο. Και αν λάβουμε υπόψη μας ότι μαρτύρησαν τον 2° και τον 4° αντίστοιχα αιώνα, μπορούμε να πιθανολογήσουμε ότι
Συχνά το παρωνύμι (παρατσούκλι) βγαίνει και από την εμφάνιση ή τα άλλα χαρακτηριστικά των ανθρώπων όπως ύψος, χρώμα ματιών, σωματική αναπηρία, τύπος μαλλιών κλπ. Οι Πόντιοι έκαναν πολύ μεγάλη χρήση του. Το έλεγαν παρωνύμι, ή επινώμι ή προσονείδι (προσονειδάζω = βγάζω παρατσούκλι). Ήταν τόσο διαδομένο, που και μετά τη συστηματοποίηση της γραφής του επωνύμου, αυτό εξακολουθούσε να αποτελεί ένα από τα βασικά οικογενειακά διακριτικά.
Αντλούμε τα στοιχεία αυτούσια (με την ίδια ορθογραφία και στην πτώση που ευρίσκονται τα ονόματα) από τον Κώδικα του I. Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Αργυρούπολης, όπως αυτά δημοσιεύτηκαν το 1961 στον τόμο 24 του Αρχείου του Πόντου.
Το προσονείδι έπεται του βαπτιστικού αμέσως ή με την παρεμβολή των προσδιοριστικών: ο επικαλούμενος, ο λεγόμενος, ο επικεκλημένος, ο καλούμενος, ο επονομαζόμενος, ή με τη φράση (το) επινώμι... π. χ. Γεώργιος Κομέσις (Κομέσις = βούβαλος (δηλ. μεγαλόσωμος), Κέλ' ή Κιάλτς = κασιδιάρης, Κιοσές = σπανός. Σωτήριος το επινώμι Κέλ’, Χατζηγεώργιος επινώμι Χαχλέας Γεωργίου Σκρίβου το επινώμι Τέτελη Αθανασίου του επιλεγομένου Ζουρνού. Παύλος, ο επικαλούμενος Κιοσές, Ευθύμιος ο λεγόμενος Κάιν. Βασίλειος ο λεγόμενος Τσίρπιλας, Ιωάννης, ο καλούμενος Τσαγκόης
Στο Κουλίκ διασώζονταν τα παρωνύμια Τέτελη, Τσιρπίλτς, Τσαγκόης και Κάιν. Αργότερα στο Μελίσσι Γιαννιτσών τα 3 πρώτα.
*Με το όνομα Φωκάς, βέβαια, υπάρχουν και άγιοι στον Πόντο, όπως ο Άγιος Φωκάς ο ιερομάρτυρας και ο Άγιος Φωκάς ο Κηπουρός, Σινωπείς και oι δύο. Και αν λάβουμε υπόψη μας ότι μαρτύρησαν τον 2° και τον 4° αντίστοιχα αιώνα, μπορούμε να πιθανολογήσουμε ότι
προς τιμήν τους το όνομα Φωκάς, ως βαφτιστικό όνομα και επώνυμο, διαδόθηκε από τη Σινώπη και στα άλλα μέρη του Πόντου, και έγινε κατά κανόνα δηλωτικό ποντιακής ή κωνσταντινοπολίτικης καταγωγής του προσώπου που το φέρει, άσχετα με τον τόπο γέννησής του.
Η τιμή του Αγίου Φωκά του Ιερομάρτυρα, ήταν πολύ μεγάλη στην Πόλη. Αρκετοί έφεραν το όνομά του, ενώ μέχρι και σήμερα λειτουργεί ναός του Αγ. Φωκά στο Μεσοχώρι Κωνσταντινούπολης.
Γνωστοί από την ιστορία και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες και πολέμαρχοι με το όνομα Φωκάς, εκ των οποίων σημαντικότερος ο Νικηφόρος Φωκάς.
Στη Χαλδία (επαρχία Μούζενας της Αρδασσας), υπήρχε χωριό με το όνομα Άγιος Φωκάς, πιο γνωστό ως «Αε-Φωκάς».
**Αβραάμ, ένα ακόμα όνομα που χρησιμοποιείται αποκλειστικά σχεδόν από Πόντιους.
*** Αρκετοί συγγενείς της μητέρας μου (και από τα 2 γένη, Παμπουκίδης και Φελέκης) είχαν αρχαιοελληνικά ονόματα, όπως Ηρακλής, Δημοσθένης, Ευριπίδης, Ιφιγένεια, Τερψιχόρη, Πολυξένη, Πολύμνια, Αθηνά, Κλεόβουλος, Πολύβιος, Κλεάνθης, Πλούταρχος, Ουρανία, Ανδρομάχη, Αριστοκλής, Αντιγόνη. Επίσης και το όνομα Βύρων προς τιμήν του Λόρδου Μπάιρον.
Κώστας Νικολαΐδης
Οικονομολόγος- Συγγραφέας
Τεκμηρίωση:
1) Άνθιμος Παπαδόπουλος α) Επώνυμα Χαλδίας κατά τον ΙΗ’ αιώνα (Α.Π. τόμος 8, σελ. 3-17 Αθήνα 1938), β) Μεσαιωνικά Επώνυμα εις -πουλλος Περιοδικό Αθηνά της ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ τόμ. 43, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1931
2) Δημοσθένης Οικονομίδης_α) Επώνυμα Ποντιακά (Α.Π., τόμ. 6ος, Αθήνα 1935 σελ. 206-227) β) Αναίρεσις δημοσιεύματος Θεμιστοκλή Παστιάδη (ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ, τεύχος 13, σελ. 10-12, Μάρτιος 1937).
3) Θεμιστοκλής Παστιάδης 'Ελεγχος επωνύμων τινών εις τα «Επώνυμα Ποντιακά» του Δ. Η. Οικονομίδη (ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ, τεύχος 12 σελ. 12-13, Φεβρουάριος 1937).
4) Κατάλογοι συνδρομητών σε διάφορα έντυπα.
5) Κώδικες Ιερών Ναών Αγ. Γεωργίου και Κοιμήσεως Θεοτόκου Αργυρουπόλεως.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου