Κριτικές παρατηρήσεις για τη ματαίωση της Δημοκρατίας του Πόντου.

Το έτος 1461 το κράτος του Πόντου, ύστερα από ζωή τριών περίπου αιώνων (1204-1461) διαλύεται και η πρωτεύουσά του Τραπεζούντα παραδίνεται με συνθηκολόγηση στο σουλτάνο. Ύστερα από τέσσερις και μισό αιώνες η αναβίωση του ελληνικού κράτους του Πόντου βρίσκεται προ των θυρών.
Όμως την τελευταία στιγμή ματαιώνεται η ίδρυση της πρώτης αυτής κρατικής εστίας του ελληνισμού μετά τη διάλυση των αρχαίων ελληνικών κρατών-πόλεων, από ένα σύνδρομο συγκυριών και γεγονότων μεταξύ των οποίων είναι και οι εξής λόγοι:
Κι αρχίζουμε με την παράθεση στοιχείων που συντέλεσαν κατά τις απόψεις μας στη ματαίωση ίδρυσης της Δημοκρατίας του Πόντου. Και πρώτα πρώτα πρέπει να τονιστεί ότι:
1. Ο ελληνισμός του Πόντου ίδρυσε το πρώτο ενιαίο ελληνικό κράτος ύστερα από τα κράτη - πόλεις της αρχαιότητας (1204-1461). Διατήρησε την υπόστασή του για τρεις περίπου αιώνες και έπεσε το 1461.

2. Για την ίδρυση του νέου κράτους του Πόντου στη σύγχρονη εποχή, δεν υπήρχαν ή μάλλον δε δημιουργήθηκαν τα απαραίτητα για κάθε κρατική υπόσταση, στοιχεία, όπως λ.χ. της εδαφικότητας. Όταν στα χρόνια 1916-1918 δημιουργήθηκε το στοιχείο της εδαφικότητας, επιδείχθηκε ιστορικός δισταγμός από την τότε ηγεσία του ελληνισμού. Εξάλλου η εξουσία της προσωρινής κυβέρνησης του Μητροπολίτη Χρύσανθου ήταν δοτή και όχι πηγαία από το λαό.
3. Μετά τις πολιτικές αλλαγές του Νοεμβρίου 1920 η νέα κυβέρνηση των λαϊκών, δεν είχε σχέδια για την υπόθεση του Πόντου. Εξάλλου η επάνοδος του Κωνσταντίνου, δηλωμένου εχθρού της Αντάντ, είχε σαν αποτέλεσμα τον αναπροσανατολισμό των συμμάχων. Έτσι αναγνώρισαν το νέο status της Άγκυρας, de facto και de jure.
4. Τα στελέχη του κόμματος Ιττιχάτ (σχεδόν όλα) προσχώρησαν στο κεμαλικό κίνημα του τουρκισμού μετά την επικράτησή του (1919-1921).
5. Οι συμπαγείς όγκοι των ελληνικών πληθυσμών που έφταναν στο 1.500.000

κατοίκους, καθώς και σε 500.000 εξισλαμισμένους, διαιρέθηκαν σε τρεις μεγάλες ομάδες. Στους Έλληνες του Πόντου, της διασποράς στις χώρες της τσαρικής Ρωσίας, και εκείνους της Ελλάδος.

6. Οι εθνικές συνελεύσεις του ποντιακού ελληνισμού έγιναν σχεδόν όλες έξω από τα όρια του Πόντου, όπως π.χ. Παρίσι, Βατούμ κλπ. και όχι στην κοιτίδα του ποντιακού ελληνισμού στον Πόντο.

7. Τα λόγια του Γλαντστόουν “πως οι Τούρκοι πρέπει να μαζέψουν τα μπαγκάζια τους και να του δίνουν από την Ευρώπη” έγιναν πραγματικότητα. Αποτέλεσμα της συρρίκνωσης αυτής ήταν οι Τούρκοι να στραφούν ως προς την εθνική τους συγκρότηση, στον ασιατικό χώρο και μόνο. Τα συνθήματά τους ήταν: “Η Τουρκία στους Τούρκους”. “Όλοι οι Τούρκοι είναι ένας στρατός”. “Εδαφική ενότητα, ενιαία γλώσσα, πίστη και ενότητα εθνικών πόθων”.

8. Τα συνέδρια του Σιβάζ και του Ερζερούμ το έτος 1919 συγκέντρωσαν όλους τους ηγέτες της Ασίας και της Αφρικής δημιουργώντας απειλητικά μηνύματα στους δυτικούς.

Φρούντζε

9. Με την επικράτηση των μπολσεβίκων, ο ελληνισμός που ζούσε στη νότια Ρωσία, αποκόπηκε από τον κύριο κορμό των Ελλήνων του Πόντου. Ο Λένιν, ο Τσιτσέριν, ο Φρούντζε, ο Ρακόφσκυ κ.ά. τάχθηκαν εξολοκλήρου αλληλέγγυοι και έγιναν οι πιστότεροι σύμμαχοι και προμηθευτές πολεμικού υλικού του κεμαλικού κινήματος. Πάνω από 10.000.000 χρυσά ρούβλια και αμέτρητο πολεμικό υλικό, καθώς και πολιτική και ηθική στήριξη ήταν οι πράξεις των σοβιέτ. (100.000 όπλα με χίλιες σφαίρες για το καθένα, 600 πολυβόλα, 3.500 αυτόματα, 20 βαριά πεδινά πυροβόλα, 12 ελαφρά πυροβόλα, 84 πεδινά πυροβόλα, 120 πεδινά πυροβόλα κ.ά.).

10. Η ανατροπή της αρμενικής κυβέρνησης από τους μπολσεβίκους είχε σαν αποτέλεσμα τη μη συνέχιση ή μάλλον τη διακοπή των προσπαθειών για τη λεγάμενη ποντοαρμενική δημοκρατία.

11. Η εμφάνιση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στην Ουκρανία, συνετέλεσε στην επίδειξη δυσαρέσκειας και εχθρότητας από τους ρωσικούς πληθυσμούς και της εξουσίας, στις εκδηλώσεις ενθουσιασμού των Ελλήνων της Ρωσίας που υποδέχονταν τα ελληνικά στρατεύματα.

12. Η φυγή των ρωσικών στρατευμάτων από την Τραπεζούντα, με την επανάσταση του 1917, ήταν το πιο σημαντικό γεγονός, επειδή τα σοβιέτ αναδείχθηκαν ο πιο αδυσώπητος εχθρός της Αντάντ και ο πιο πιστός σύμμαχος της νέας Τουρκίας.

13. Με την πολιτική της Τουρκίας τα έτη 1914-18 δηλ. με τη γενική επιστράτευση όλων των μωαμεθανών πολιτών ηλικίας 18-40 ετών (μετά τη μάχη του Σαρη Καμίς με 90.000 απώλειες) έγινε διαχωρισμός των χριστιανών, δηλ. των αλλοθρήσκων και αλλογενών στρατιωτών που στάλθηκαν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως (Αμελέ Ταπουρού) όπου 250.000 Αρμένιοι και 200.000 Έλληνες πέρασαν από αυτά. Οι αλλοεθνείς και αλλόθρησκοι στερήθηκαν από τους φυσικούς προστάτες τους και τους μαχητές τους. Στερήθηκαν και τη μύηση τους στην τέχνη του πολέμου. Από τους Αρμένιους, δε σώθηκε σχεδόν κανένας από όσους στάλθηκαν στα Αμελέ Ταπουρού, ενώ από τους Έλληνες αρκετοί. Τα στρατόπεδα αυτά είναι τα κύρια κέντρα γενοκτονίας των Αρμενίων και των Ελλήνων.

14. Η ένοπλη αντίσταση του ελληνισμού του Πόντου με ένα ένοπλο, γενναίο, ηρωικό και πολυάριθμο τμήμα, που έφθανε στις 20.000 και πλέον, ενώ κατά το Μουσταφά Κεμάλ στους 30.000 άνδρες, αλλά και η ουδέτερη στάση του ελλαδικού ελληνισμού και του συμμαχικού παράγοντα απέναντι στην ένοπλη δύναμη του ποντιακού ελληνισμού, αλλά και η εχθρική στάση των μπολσεβίκων που χαρακτήριζαν τους Έλληνες αντάρτες του απελευθερωτικού στρατού ως παντίτ (συμμορίες) συνετέλεσαν στην αρνητική έκβαση της ανεξαρτησίας του Πόντου. 

Η εποποιία των ανταρτικών ελληνικών σωμάτων αγνοήθηκε βάναυσα και ανεπίτρεπτα. Φυσικά, ο πατέρας των Τούρκων Γαζή Μουσταφά Κεμάλ δε θέλει να αναφέρεται στους αγώνες του ελληνισμού για την ανεξαρτησία του. Γνώριζε πολύ καλά ρ Μουσταφά Κεμάλ την κίνηση των Ελλήνων για τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους στον Πόντο. Ο ίδιος στην ομιλία του των εξ ημερών στη μεγάλη τουρκική εθνοσυνέλευση στην Άγκυρα, ομολογεί την αδυναμία του να νικήσει ο στρατός του τα ανταρτικά απελευθερωτικά κινήματα του Πόντου.

Κεμαλ Μουσταφά

 Και δεν δίστασε ο υπερήφανος αυτός Μέγας Γαζής Κεμαλ Μουσταφά όταν κήρυττε στην Άγκυρα την έναρξη της πρώτης μετά τη θριαμβευτική νίκη του, μεγάλης εθνοσυνέλευσής του, όπου εξαίροντας τα κατορθώματα του στρατού του, να πει ενώπιον της εθνοσυνέλευσης αυτής με πικρία: “Μόνον δια της ανακωχής και της συνθηκολογήσεως ην συνήψαμε με τους Έλληνας αντάρτας του Πόντου και της ανταλλαγής των πληθυσμών, απηλλάγη το τουρκικόν ημών έθνος της οδυνηρής πληγής των ανταρτών τούτων τους οποίους ο ένδοξος ημών ηρωικός στρατός δεν ηδυνήθη να νικήσει και υποτάξη”. 
Τέλος η ήπια ή αλλιώς η μέτρια και παθητική στάση ενός τμήματος του ίδιου του ποντιακού ελληνισμού και κυρίως της Τραπεζούντας, απέναντι στο κίνημα της ανεξαρτησίας, είχε ανάλογο μερίδιο στην έκβαση του όλου προβλήματος.

Αχιλλέας Στεφ. Ανθεμίδης
Διδάκτορας Νoμικής 
 Πανεπιστημίου του Gottingen