Για τη δράση των ανταρτών, ο Μιλτιάδης Νυμφόπουλος γράφει:

 «Η Ιστορία της  Σαντάς δεν μπορεί να μην επαινέσει την μεγάλη αντίσταση των Κουρτιδαίων  και  Τσιραπάντων ενάντια στην τουρκική αυθαιρεσία και αγριότητα, αντίδραση που δόξασε  και  εξύψωσε τη Σαντά μα και δεν μπορεί να μην καυτηριάσει τις πολλές και σοβαρές παρεκτροπές, τις οποίες έκαμαν οι Κουρτιδαίοι κατά του πληθυσμού της Σαντάς προ του εκτοπισμού του και τις οποίες δεν μπορούν να ξεχάσουν  και να  συγχωρήσουν οι  περισσότεροι Σανταίοι.

 Οι Τσιριπάντ’ φέρθηκαν καλύτερα στις δύσκολες εκείνες περι­στάσεις, δεν έκαναν τις παρεκτροπές που έκαμαν οι Κουρτιδαίοι, ήσαν καλά οργανωμένοι, μα η ομάδα τους εφόσον ήταν ολιγάριθμη δεν μπορούσε να  επιδράσει στην εξέλιξη της Σαντάς. 

 Αλλά ποιες ήσαν οι πολλές και σοβαρές παρεκτροπές που δεν κατονομάζει  ο Νυμφόπουλος;

Οι αντάρτες όλων των εποχών ήσαν άνθρωποι, μ' όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες  και τα ταπεινά πάθη και όταν μεν οι περιστάσεις είναι ομαλές (στην ειρήνη), οι άνθρωποι σπρώχνουν τα ελαττώματα τους στο υποσυνεί­δητο και δεν τα φανερώνουν, τα κρύβουν.  Όταν όμως οι περιστάσεις είναι ανώμαλες, όπως συμβαίνει στον πόλεμο, τότε τα  ελαττώματα βγαίνουν στην επιφάνεια,  εκδηλώνονται και μάλιστα θεριεύουν. Γι’ αυτό οι πράξεις των ανταρτών όλων των εποχών είναι ίδιες.

Για τους φιράρ (αντάρτες) του παλαιού καιρού ο Φ. Χειμωνίδης λέει ότι κατάντησαν να ληστεύουν και να σκοτώνουν και τους ίδιους τους Σανταίους, χρειάστηκε ένας  Μουρτεζές για να επαναφέρει στη Σαν­τά την ησυχία και τάξη.

Ο  μεγαλύτερος ιστορικός μας των νεότερων χρόνων Παπαρρηγόπουλος, γράφει τα εξής  αποκαρδιωτικά για τους Κλέφτες, τους οποίους τα  σχολικά μας βιβλία παριστάνουν  σαν ιδανικούς πατριώτες και για τους  οποίους μας δίδαξαν στο σχολείο τόσα τραγούδια  και μάλιστα:

Κ.  Παπαρρηγόπουλος

Παιδιά σαν θέτε  λεβεντιά  και κλέφτες να γενήτε. . .

«Οι κλέφται, γράφει ο Παπαρρηγόπουλος,  ετέρποντο   να  καθυποβάλλουν  εις πληρωμήν λύτρων τους καλογήρους, προς τους οποίους ουδέποτε έδει­ξαν  συμπάθειαν, καθώς και προς τους παπάδες, οσάκις συνέπιπτε να  είναι  προεστώτες. Εφορολόγουν τα χωρία και αυτάς τας πόλεις. Δεν διήγον ό­μως άπαντα τον βίον των περί πολέμους και αρπαγάς και λαφυραγωγίας. Οι Κλέφτες εφόνευον όσους ηδύναντο μουσουλμάνους, μη φειδόμενοι  ενίοτε,  σπανιώτατα και αυτών των χριστιανών. Ελαφυραγώγουν τους πρώτους, εν ανάγκη δε και  τους δευτέρους. Ίσως εμάχοντο κατά των Τούρκων ελαυνόμενοι  μάλλον υπό  σφοδροτάτου  αυτοματισμού, παρά έχοντες υψηλότερον το αίσθημα τής πατρίδος».

Αυτά που λέει για τους Κλέφτες, προσθέτοντας και την τρομοκρατία, αυτά  έκαναν  και οι αντάρτες της Σαντάς. Πολύ λυπηρά βέβαια, αλλά η Ι­στορία είναι πιστή εικόνα των πράξεων των ανθρώπων με τις αρετές και τις κακίες, τις ευτυχίες και τις δυστυχίες και καθήκον έχει να επαινεί τα καλά και  να  κατακρίνει τα κακά.