ΟΙ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Μέρος 4ο

 Ελέγχοντας απόλυτα την κατάσταση, το Κομιτάτο μετέφερε την έδρα του από τη  Θεσσαλονίκη στην Κωνσταντινούπολη. Η εκλογική, όμως, τακτική του και η πολιτική   απέναντι  στην αντιπολίτευση δημιούργησε στο μεταξύ πρόσφορο έδαφος για    εξωκοινοβουλευτική συνωμοτική δραστηριότητα(55).

Halaskar Zabitan

 Και ενώ οι επαρχίες —ιδιαίτερα η Μακεδονία— βρίσκονταν   σε καθεστώς   αναταραχής,   για μιαν ακόμα φορά νέοι   αξιωματικοί κατέφυγαν στα βουνά της Μακεδονίας,   τον Μάιο-Ιούνιο 1912, και μια ομάδα ονομαζόμενη «Σωτήρες  Αξιωματικοί» (Halaskar Zabitan)   σχηματίστηκε      στην  Κωνσταντινούπολη υποστηριζόμενη από τις ανταρτικές ομάδες   στη Μακεδονία (56). Υποχωρώντας στις   απαιτήσεις των αξιωματικών αυτών, η κυβέρνηση του Κομιτάτου κατέρρευσε τον Ιούλιο του 1912. Η διάλυση της ελεγχόμενης από το    Κομιτάτο Βουλής, στις 5   Αυγούστου 1912,   εκτόπισε τους Νεότουρκους    στο περιθώριο της πολιτικής ζωής.

 Το ξέσπασμα των Βαλκανικών πολέμων δημιούργησε νέα δεδομένα που επηρέασαν τις κοινοτικές σχέσεις: οι Τούρκοι απομονώθηκαν αισθητά μετά την απώλεια των Βαλκανικών κτήσεων. Η αναλογία τους, όμως, σε σχέση με τους Χριστιανικούς πληθυσμούς αυξήθηκε  στη Μικρά Ασία, ιδιαίτερα μετά από την εισροή πολυάριθμων Τούρκων προσφύγων   από τις Ευρωπαϊκές περιοχές(57). Επιπλέον, ο πόλεμος έδωσε νέα ώθηση στην ανάπτυξη του τουρκικού εθνικιστικού πνεύματος.

 Δεν άργησε και η ανακατάληψη της εξουσίας από το Νεοτουρκικό Κομιτάτο με  πραξικόπημα  που έγινε στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 1913. Λίγους μήνες αργότερα, η δολοφονία του Μαχμούτ Σεβκέτ Πασά (στις 11 Ιουνίου 1913) αποτέλεσε την αφορμή για την επιβολή δικτατορίας από το Κομιτάτο. Από τον Ιούνιο 1913 μέχρι την ανακωχή του Μούδρου, τον Οκτώβριο του 1918, την Τουρκία κυβέρνησε   ουσιαστικά η τριανδρία που αποτελείτο από τους Ενβέρ, Ταλαάτ και Τζεμάλ.(58)   Τα κόμματα της αντιπολίτευσης βρέθηκαν υπό διωγμό και οι αρχηγοί τους εξορίσθηκαν. Ο Πολιτικός Σύνδεσμος είχε πιστέψει ότι η πτώση του Κομιτάτου ήταν οριστική και    είχε   πολιτευθεί ανάλογα. Όταν οι Νεότουρκοι επανήλθαν πανίσχυροι μετά έξι μήνες, ο Π.Σ. συμμερίστηκε την τύχη της αντιπολίτευσης(59).

Παύλος  Καρολίδης

 Οι Έλληνες βουλευτές Γ. Μπούσιος και Π.   Κοσμίδης απελάθηκαν και κατέφυγαν   στην   Ελλάδα(60). Όμοια στην Ελλάδα κατέφυγε ο βουλευτής Σμύρνης Π. Καρολίδης(61).   Την ίδια εποχή, με το θάνατο του Οικουμενικού  Πατριάρχη Ιωακείμ Γ' (13 Νοεμβρίου 1913), εξέλιπε ο φυσικός ηγέτης του αλύτρωτου Ελληνισμού, που με το κύρος του επιβαλλόταν όμοια σε Τούρκους και Έλληνες. Στον πατριαρχικό θρόνο τον διαδέχθηκε ο αντίπαλός του Γερμανός Ε'. Περιβεβλημένος με την αίγλη του ηγέτη του αντι-Ιωακειμισμού, στερείτο εν τούτοις της δημοτικότητας και επιβολής του Ιωακείμ Γ' (62).

 Οι Νεότουρκοι προκήρυξαν νέες εκλογές οι οποίες πραγματοποιήθηκαν τους τελευταίους μήνες του 1913. Το Κομιτάτο, που είχε στο μεταξύ μετασχηματιστεί σε πολιτικό κόμμα, ήταν η μόνη οργανωμένη πολιτική ομάδα που έλαβε μέρος σ’ αυτές(63).

 Το Κομιτάτο έκανε νέες προτάσεις για εκλογική  σύμπραξη, τις οποίες ο Γερμανός ο Ε' δέχθηκε(64). Απερρίφθη, όμως, το αίτημα της ποσοστιαίας εκπροσώπησης στη Βουλή που προέβαλε η ελληνική πλευρά. Μετά από πολλές διαπραγματεύσεις   και με τον όρο ότι οι    ελληνικές υποψηφιότητες θα ελέγχονταν από το ίδιο το Κομιτάτο, οι Νεότουρκοι συμφώνησαν να δεχθούν ως ένα βαθμό την αρχή της αναλογίας στον αριθμό των   ελληνικών εδρών. Βασικό αίτημα των Ελλήνων ήταν η εκλογή τριών βουλευτών από την  Κωνσταντινούπολη (65).

 Με την κήρυξη των Βαλκανικών πολέμων, κατέρρευσε το ιδανικό της ανατολικής    ομοσπονδίας με ισχυρή ελληνική παρουσία. Η θέση των Ελλήνων επιδεινώθηκε   ακόμη  περισσότερο με την είσοδο της Τουρκίας στον πόλεμο με το μέρος της Γερμανίας, τον    Οκτώβριο του 1914. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, το Κομιτάτο συμπλήρωσε   και    επιτάχυνε τη διαδικασία του μετασχηματισμού της πολυεθνικής αυτοκρατορίας  σε   εθνικό τουρκικό κράτος, που είχε βάλει σε ενέργεια η νεοτουρκική επανάσταση του 1908.

 Με το νέο εκπαιδευτικό νόμο του 1915, η τουρκική κυβέρνηση έθεσε υπό οριστικό έλεγχο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στην Τουρκία. Η υποχρεωτική διδασκαλία της Οθωμανικής γλώσσας και ιστορίας στόχευε στη δημιουργία εσωτερικής ενότητας  που συμπληρωνόταν με τη διαδοχική εξασθένιση των προνομίων του Οικουμενικού  Πατριαρχείου. Η υπόσταση του Πατριαρχείου μειώθηκε ουσιαστικά   με την κατάργηση (1916) της συλλογικής εκπροσώπησης των διαφόρων εθνικό-θρησκευτικών κοινοτήτων(66). Αποφασισμένοι να καταστρέψουν τους θεσμούς που στήριζαν το θεοκρατικό Οθωμανικό Κράτος, οι Νεότουρκοι καθιέρωσαν υποχρεωτικά   τον πολιτικό γάμο, ανεξάρτητα   από  θρησκευτικές πεποιθήσεις(67).   Εξ άλλου, με την έναρξη του πολέμου το μέτρο της υποχρεωτικής στράτευσης των μη-μουσουλμάνων μετατράπηκε σε μέσο μαζικής   εξόντωσης των Χριστιανών στα περιβόητα «τάγματα εργασίας» (68).

 Όταν η Ελλάδα κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία, το 1917, η κυβέρνηση της   Κωνσταντινούπολης έλαβε δρακόντεια πλέον μέτρα εναντίον των Ελλήνων. Θεωρώντας τους ελληνικούς πληθυσμούς όργανα της Αντάντ και της Ελληνικής κυβέρνησης, οι Τούρκοι άρχισαν την απομάκρυνση των ελληνικών πληθυσμών από τις «στρατηγικά ευαίσθητες» περιοχές της αυτοκρατορίας, ενώ κήρυξαν, ταυτόχρονα, αυστηρό οικονομικό   αποκλεισμό εναντίον των Ελλήνων εμπόρων στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη.

 Οι Έλληνες βουλευτές της περιόδου 1914-1918 αναγκάσθηκαν να παραμείνουν θεατές   στη συνεχή καταπάτηση των Πατριαρχικών προνομίων και στους ανθελληνικούς διωγμούς κατά τη διάρκεια του πολέμου.

 Μόνο μετά την ανακωχή του 1918, οι βουλευτές Εμμανουηλίδης, Μεϊμάρογλου   και    Δημητριάδης μίλησαν στη Βουλή δίνοντας  λεπτομέρειες για τα    δεινοπαθήματα   των Χριστιανών.    Οι 16 Έλληνες βουλευτές απαιτούσαν   την καταδίκη   των    υπεύθυνων για τις σφαγές των Αρμενίων και των Ελλήνων (69).

 Στο μεταξύ, με τη στρατιωτική κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το 1918, έληξε και η σταδιοδρομία του Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος. Την τύχη της   ετοιμοθάνατης αυτοκρατορίας ανέλαβαν και πάλι οι Φιλελεύθεροι. Το Κομιτάτο διαλύθηκε και οι ηγέτες του διέφυγαν στο εξωτερικό(70).

 Στις νέες εκλογές, που πραγματοποιήθηκαν τους τελευταίους μήνες του 1919, την  πλειοψηφία κέρδισαν οι Κεμαλικοί(71). Οι Έλληνες, απορροφημένοι από τις προσπάθειες του Ελ. Βενιζέλου για την ενσωμάτωση του μικρασιατικού ελληνισμού μετά τη διάλυση της αυτοκρατορίας, δεν ενδιαφέρθηκαν να λάβουν μέρος στις εκλογές: η απόφαση του Φαναρίου για αποχή των Ελλήνων από τις γενικές εκλογές του 1919 (72) καθώς και από όλες τις πολιτικές δραστηριότητες, οριοθετούν και την τυπική κατάργηση της πολιτικής υπόστασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου(73).

1910: Μούδρος Λήμνου

 Με την ανακωχή του Μούδρου, τον Οκτώβριο του 1918, η Οθωμανική αυτοκρατορία,   και μαζί μ’ αυτήν το Κομιτάτο Ένωση και Πρόοδος, πέρασαν στην ιστορία. Ο ανταγωνισμός μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας που άρχισε το 1912 κορυφώθηκε   την  περίοδο 1919-1922. Η τελική επικράτηση των εθνικιστών της Ανατολίας δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την επιβολή του τουρκικού στοιχείου στη Μ. Ασία στο νέο τουρκικό κράτος πού ήταν κι αυτό κράτος-διάδοχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.   Οι κεμαλικές μεταρρυθμίσεις, που στη συνέχεια επιτελέστηκαν στην Τουρκική Δημοκρατία και αποτέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία της σύγχρονης Τουρκίας, δεν ήταν παρά ή ολοκλήρωση του έργου των νεοτουρκικών κυβερνήσεων της περιόδου 1908-1918.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΠΟΥΡΑ

55. Ahmad, ό.π., σ. 106.

56. Lewis, ό.π., σ. 224.

57. Βλ. A. A. Pallis. «Racial Migration in the Balkans During the Years 19121914», Geographical Journal, 66/4 (1925), σ. 315-31.

58. Lewis, ό.π., σ. 225-7.

59. Τα μέλη της O.K. άρχισαν τότε να εγκαταλείπουν την Κωνσταντινούπολη, άλλοι από ανάγκη, άλλοι για λόγους πρόνοιας. Ο I. Δραγούμης (είχε από καιρό εγκαταλείψει την Πόλη εξαιτίας μετάθεσής του στη Ρώμη) και  ΑΘ. Σουλιώτης-Νικολαΐδης βρέθηκαν στο Βαλκανικό μέτωπο. Η δράση της O.K. συνεχίσθηκε και μετά την αποχώρηση του Σουλιώτη, μέχρι το 1914, είχε όμως αρχίσει να περιορίζεται σημαντικά.

60. Τότε καταργήθηκε οριστικά η έκδοση της Πολιτικής Επιθεωρήσεως στην Πόλη. Με το ίδιο όνομα, την επιθεώρηση επανεξέδωσαν στην Αθήνα το 1916 ό Μπούσιος με τον Ίωνα Δραγούμη.

61. Μετά την έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων κατέφυγε (το 1913) στη Γερμανία και κατόπιν επανήλθε στην ’Αθήνα, όπου επαναδιορίστηκε στην έδρα του στο Πανεπιστήμιο (1915). Το 1923 πρωτοστάτησε στην πολιτική κίνηση για την επάνοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Ελλάδα.

62. Δάμτσας, ό.π., σ. 62, 64.

63. Ahmad, ό.π., σ. 144.

64. Εμμανουηλίδης, ό.π., σ. 303 και Χαμουδόπουλος, ό.π., σ. 48. Οι υποψήφιοι υπεδείχθησαν με απόφαση των δύο σωμάτων, κατόπιν προτάσεως των οικείων Μητροπολιτών για τις επαρχίες.

65. Ahmad, ό.π., σ. 155. Εξελέγησαν, πράγματι, τρεις Έλληνες βουλευτές από την πρωτεύουσα

66. ‘Ο όρος millet (έθνος) αντικαταστάθηκε με τη λέξη cemaat (κοινότητα) Για τις μεταρρυθμίσεις της περιόδου αυτής βλ. A. Alexandris, The Greek Minority in Istanbul and Greek-Turkish Relations, 1918-1974, Αθήνα 1983, σ. 36.

67. Ο.π.

68. G. Horton, The Blight of Asia, Νέα Υόρκη 1926, σ. 99.

69. Εμμανουηλίδης, ό.π., σ. 336-91.

70. Το Κομιτάτο διαλύθηκε μετά την τελευταία κομματική συνεδρίαση της 14-19 ’Οκτωβρίου 1918.

71. Lewis, ό.π.,σ. 250. Οι εθνικιστές δεν συμμετείχαν επίσημα σαν πολιτικό κόμμα.

72. Αυτές υπήρξαν οι τελευταίες εκλογές στην αυτοκρατορία. Ή Βουλή συνήλθε στις 12 Ιανουαρίου 1920 και διαλύθηκε επίσημα μερικούς μήνες αργότερα, στις 11 ’Απριλίου. Μετά από 12 ήμερες συνήλθε στην ’Άγκυρα ή Μεγάλη Τουρκική ’Εθνοσυνέλευση. Βουλευτές ελληνικής καταγωγής στην Τουρκική πλέον Βουλή εμφανίζονται στη μεταξύ 1935 και 1961 περίοδο. Αυτοί είναι οι Μιχ. Τάπτας, Μιχ. Καγιόγλου, Νικ. Φακατσέλης, Βασ.

Κώνος, Αχ. Μόσχος, Αλέξ. Χατζόπουλος, Άγγ. Ιωαννίδης και Λάσκαρης Καλούδης. Βλ. ’Αλεξανδρή, «Οι 'Έλληνες», ό.π., σ. 403. Για τις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου αυτής βλ. επίσης F. Frey, Political elites in Turkey.

73. Alexandris, The Greek Minority, σ. 57.