ΟΙ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Μέρος 2ο

Μέρος των συμφωνιών ήταν η εκλογή των βουλευτών Κωνσταντινουπόλεως Κ. Κωνσταντινίδη και Π. Κοσμίδη, τους οποίους υπέδειξε ο Πατριάρχης  Ιωακείμ Γ' (21), ενώ ο Π. Καρολίδης, καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έχοντας χάσει την Οθωμανική του υπηκοότητα, εξελέγη βουλευτής Σμύρνης. Σε έξι, ωστόσο, περιφέρειες (Ιωάννινα, Κοζάνη, Λήμνο, Μυτιλήνη, Χίο και Ρόδο) δεν βγήκαν παρά μόνο Έλληνες βουλευτές, γιατί η μεγάλη πλειοψηφία τους ήταν ελληνική(22).

Μυτιλήνη 1910

Διατηρώντας μυστική την οργάνωσή του, το Κομιτάτο κυβερνούσε τη χώρα διαμέσου της Βουλής, αποφεύγοντας να διορίσει μέλη του σε κυβερνητικές θέσεις. Κατά τον πρώτο χρόνο της Βουλής, χωρίς να έχει ικανοποιήσει τις προσδοκίες όσων είχαν υποστηρίξει το Κίνημα του Ιουλίου 1908, το Κομιτάτο βρέθηκε αντιμέτωπο με μια ολοένα αυξανόμενη εξωκοινοβουλευτική αντιπολίτευση με συμμάχους παραδοσιακά συντηρητικές θρησκευτικές ομάδες της μουσουλμανικής οθωμανικής κοινωνίας.

Τους πρώτους μήνες του 1909 οι αντιπολιτευτικές ομάδες συσπειρώθηκαν κυρίως γύρω από τη φιλελεύθερη Ένωση (Osmanli Ahrar Firkasi)(23) και τη Μωαμεθανική Ένωση (Ittihadi Muhammedi)(24).

Στις 31 Μαρτίου 1909, οι οπαδοί του παλαιού καθεστώτος, με την υποστήριξη του Αβδούλ Χαμίτ, έκαναν πραξικόπημα στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό την ανατροπή του Κομιτάτου. Εναντίον των στασιαστών στην πρωτεύουσα βάδισε από τη Μακεδονία ο Στρατός Δράσης (Hareket Ordusu), που αποκατέστησε το Κομιτάτο στην εξουσία(25). Μετά την καταστολή του κινήματος, οι Νεότουρκοι εξεθρόνισαν τον Αβδούλ Χαμίτ και στο θρόνο ανήλθε ο Μεχμέτ Ρεσάτ, ο οποίος υπετάγη πλήρως στο Κομιτάτο. Την πραγματική διοίκηση ανέλαβε ο αρχηγός του Τρίτου Σώματος Στρατού, που είχε ηγηθεί του Στρατού Δράσης. Κύριοι πλέον της καταστάσεως, οι Νεότουρκοι(26) άρχισαν να παίρνουν μέτρα για να εδραιώσουν την εξουσία τους και να επιβάλουν το συγκεντρωτικό κράτος που επεδίωκαν.

Μετά την αναμφισβήτητη πλέον επικράτησή τους, οι Νεότουρκοι κατέστησαν σαφείς τις προθέσεις τους απέναντι στις μη-μουσουλμανικές μειονότητες. Τότε άρχισε να εκδηλώνεται για πρώτη φορά η αντίφαση μεταξύ της αρχής της ισοπολιτείας και της λειτουργίας του πολυεθνικού κράτους. Κατά την περίοδο που ακολούθησε, οι Νεότουρκοι προσπάθησαν να μεταβάλουν τις μη-μουσουλμανικές μειονότητες σε νομιμόφρονες  Οθωμανούς. Η πολιτική αυτή, όπως παρατηρούσε το 1910 ο τότε Βρετανός πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη   Sir Gerald Lowther, ισοδυναμούσε «με τη σύνθλιψη των μη τουρκικών στοιχείων στην τουρκική χοάνη»(27).

Το έργο του «εξοθωμανισμου» προώθησαν οι Νεότουρκοι με μια σειρά από μέτρα και μεταρρυθμίσεις που επέβαλαν μεταξύ 1908-1912.

Η ηγεσία του κόμματος "Επιτροπή Ένωση & Πρόοδος"

Ανάμεσά στους στόχους του Κομιτάτου ήταν ο περιορισμός των Προνομίων του   Οικουμενικού Πατριαρχείου, που ήταν ασυμβίβαστα με την αρχή του ενιαίου κράτους που επεδίωκαν να επιβάλουν οι Νεότουρκοι. Στο βαθμό που δεν ήταν σε θέση να προσβάλουν κατά μέτωπο τα Προνόμια, επιχείρησαν να τα αποδυναμώσουν έμμεσα, με μέτρα που περιόριζαν τις δικαιοδοσίες της Εκκλησίας.

Την άνοιξη του 1909 η Βουλή απέρριψε πρόταση των Ελλήνων βουλευτών να μη διαταραχθεί το εκπαιδευτικό σύστημα πού ίσχυε ως την ανακήρυξη του Συντάγματος. Η εκπαίδευση τέθηκε υπό κρατική επιτήρηση. Σιγά σιγά άρχισαν να λαμβάνονται τα μέτρα που θα διαμόρφωναν ένα ενιαίο για όλους τους Οθωμανούς υπηκόους εκπαιδευτικό  σύστημα(28).

 Την ίδια περίοδο ψηφίστηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο περί στρατολογίας των Χριστιανών (29), με το όποιο επιβαλλόταν η υποχρεωτική στράτευσή τους. Για την επιβολή του νόμου συνηγόρησαν, μεταξύ άλλων, και οι Έλληνες βουλευτές Μπούσιος, Χωναίος, Νάλης, Κοσμίδης(30). Οι 'Έλληνες βουλευτές θεώρησαν ότι το μέτρο τούτο προσέφερε τη  δυνατότητα της αποκατάστασης πραγματικής ισότητας και   την ευκαιρία  να προβάλουν   την αξίωση της γενικότερης συμμετοχής στην οργανική ζωή του κράτους(31).

 Οι υπεραμυνόμενοι, όμως, του μέτρου της στράτευσης των Χριστιανών βουλευτές, παρέλειψαν να ρυθμίσουν τις τεχνικές λεπτομέρειες της στράτευσης πριν από την ψήφιση του νομοσχεδίου(32). Όταν το 1910 άρχισε η στράτευση των πρώτων Χριστιανών μέσα στο κλίμα της εθνικιστικής έξαρσης που ακολούθησε, το μέτρο μεταβλήθηκε σε μέσο πίεσης εναντίον των Χριστιανών(33).

 Νέα, στο μεταξύ, επιπλοκή του Κρητικού, τον Ιούλιο του 1909, συνέβαλε στη δημιουργία σοβαρής έντασης στις σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων. Το Κομιτάτο έβαλε σ’ εφαρμογή το μέτρο του εμπορικού αποκλεισμού των ελληνικών πλοίων και προϊόντων.   Το μέτρο εξελίχθηκε σε προσπάθεια καταστροφής των Ελλήνων εμπόρων, παραγωγών   και μεταφορικών επιχειρήσεων που ήλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος του εισαγωγικού-εξαγωγικού εμπορίου και τις θαλάσσιες μεταφορές. Το Κομιτάτο, πού συντόνιζε   και επέβλεπε τον αποκλεισμό, προσπάθησε να τους οδηγήσει σε πτώχευση(34). Το μέτρο κράτησε, με λιγότερη ή περισσότερη κατά περιόδους ένταση, μέχρι τον Οκτώβριο του 1911, όταν η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας. Συνοδεύτηκε με απολύσεις Ελλήνων που υπηρετούσαν σε δημόσιες θέσεις.

 Τον Ελληνισμό της Μακεδονίας έπληξε κυρίως το μέτρο του αφοπλισμού που άρχισε   το καλοκαίρι του 1909 και εξελίχθηκε σε μέτρο εξόντωσης των αγροτικών πληθυσμών της περιοχής. Βάσει των νόμων «Περί Συλλόγων» και «Περί Συμμοριών», που ψήφισε η Βουλή τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο του 1909, διώχθηκαν οι Σύλλογοι των εθνοτήτων   στη Μακεδονία, ενώ ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων υπηκόων και προξενικών υπαλλήλων   απελάθηκαν (35).

Κατερίνα  Μπούρα

   

21. Τους δύο βουλευτές υποστήριξε ως δικούς του το Κομιτάτο,Αμάλθεια, 28.11.1908.

22. Χαμουδόπουλος ο.π., σ. 11. Την υποψηφιότητα του Καρολίδη υποστήριξε και το Ελληνικό 'Υπουργείο ’Εξωτερικών.

23. Η Φιλελεύθερη Ένωση ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1908, αλλά απέτυχε στις εκλογές. Ahmad, ό.π., σ. 28.

24. Ahmad, ό.π., σ. 40.

25. Ahmad, ό.π., σ. 36-46. Τότε σκοτώθηκε και ο λοχαγός Ρωμύλος Σπαθάρης που ήταν από τους λίγους Έλληνες που υπηρετούσαν στον Τουρκικό Στρατό. Χαμουδόπουλος, ό.π., σ. 34.

26. Για πρώτη φορά στελέχη του Κομιτάτου ανέλαβαν κυβερνητικές θέσεις όπως το Υπουργείο Εσωτερικών και Οικονομικών, που ανέλαβαν αντίστοιχα ο Ταλαάτ και ο Τζαβίτ.

27. Βλ. Β. Lewis, The Emergence of modern Turkey, Λονδίνο 1968, σ. 218-9. Επίσης Βερέμης, «Ιδεολογικές Προϋποθέσεις», ό.π., σ. 12.

28. Αμάλθεια, 30.5.1909.

29. Οι μη-μουσουλμάνοι υπήκοοι απαλλάσσονταν από τη στρατιωτική θητεία πληρώνοντας φόρο.

30. Για το πρακτικό της συζήτησης στη Βουλή βλ.Εμμανουηλίδη, ό.π., σ. 151-4. Ο Εμμανουηλίδης υποστηρίζει ότι στο ζήτημα της υποχρεωτικής στράτευσης η κυβέρνηση υποχώρησε στο αίτημα των Χριστιανών βουλευτών (ο.π.). Στην Αμάλθεια της 4.5.1909 είχε, πάντως, δημοσιευθεί περί συνομιλίας μεταξύ Σεβκέτ Πασά και Πατριάρχη περί στρατολογίας.

31. Αμάλθεια, 4.5.1909 και 22.5.1909. Ο Πατριάρχης είχε, μάλιστα, ζητήσει το σχηματισμό ξεχωριστών ταγμάτων για τους Χριστιανούς, Boura, ο. π., σ. 24. Ο Πατριάρχης ’Ιωακείμ Γ' είχε δεχθεί με επιφύλαξη το μέτρο της στρατολογίας των Χριστιανών.

32. Εμμανουηλίδης, ο. π., σ. 151-2.

33. Τότε άρχισε η διαρροή προς την Ελλάδα μεγάλου μέρους όσων ήταν σε στρατεύσιμη ηλικία. ΥΠΕΞ ΑΑΚ ΙΕ Μάιος-Ιούνιος 1910/1285 (Χίος), ΑΑΚ ΙΕ Ιανουάριος 1910/ 376 (Σμύρνη).

34. Dogu Ergil, «Α Reassessment: The Young Turks, their Politics and AntiColonial Struggle», Balkan Studies, σ. 62.

Βλ. επίσης Χαμουδόπουλος, ο. π., σ. 35-6.

35. Βλ. Υπόμνημα των Ελλήνων βουλευτών ΥΠΕΞ ΑΑΚ 1910/2701.