1870:«Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντος

Κάθε πόλη και ιστορία, κάθε χωριό και κάποια θύμιση απ’ την Αρχαία ή Βυζα­ντινή Ελλάδα - ονόματα ελληνικά ολούθε. Ο Σάββας Ιωαννίδης σημειώνει στο βιβλίο του «Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντος», στα 1870:

«Ουδεμία άλλη χώρα ελληνική υπάρχει ήτις διετήρησε τας αρχαίας και ελλη­νικάς αυτής ονομασίας. Ούτε και αυτή η Ελλάς όσον και αν επανέφερε τας αρ­χαίας ονομασίας, πάλιν δύναται να έχη όσας αύτη ακόμη διετήρησε και τούτο ου μικράν ευχαρίστησιν παρέχει. Ομοίως δε ετέραν ευχαρίστησιν, ότι όπου τις εις ταύτα τα μέρη και αν διευθυνθή πανταχού ευρίσκει μόνον Έλληνας οίτινες είτε εκ παραδόσεως είτε εκ φιλοστόργου περιεργείας δύνανται το κατά δύναμη να φωτίζωσι φιλοτίμως τους τα τοιαύτα ερευνώντας, ενώ αν ερωτήση τις αλλοεθνή τινά ούτε γνώσιν των περί αυτόν έχει.

»... Η δε Τραπεζούς κειμένη μεταξύ ένθεν και ένθεν ωραίων και κατάφυτων λόφων και κοιλάδων και έχουσα έμπροσθεν μεν το εκτεταμένον Ποντικόν πέλα­γος, όπισθεν δε τα κατά μικρόν υψούμενα όρη, καθίσταται μία των ωραιοτέρων του Ευξείνου Πόντου πόλις. Και των μεν μωαμεθανών κατοίκων της οι ευγενείς είναι υπάλληλοι και ολίγιστοι έμποροι, οι δε λοιποί εις βάναυσα και διάφορα επι­τηδεύματα και την γεωργίαν, αλλά ταύτην κακώς έχουσαν. Οι δε Έλληνες το πλείστον είναι έμποροι και ενασχολούμενοι εις τας διαφόρους τέχνας και ολίγιστοι ναυτικοί και γεωργοί.
 Υπάρχουν δε εν Τραπεζούντι τέσσαρα αλληλοδιδακτικά σχολεία δημόσια, δύο παρθεναγωγεία και η ελληνική σχολή ήτις εξ αμνημονεύτων χρόνων «Φροντιστήριον» καλείται, και άλλα τινά ιδιωτικά σχολεία...».