Οι ακρίτες μπουρτζόβλαχοι / Ακρίτες και απελάτες

Οι ακρίτες μπουρτζόβλαχοι

Κατά τη διάρκεια της ρωμαιοκρατίας στην Ελλάδα (146 π. Χ. έως 324 μ. Χ.), οι Ρωμαίοι εμπιστεύτηκαν τη φύλαξη των άκρων (συνόρων) της απέραντης αυτοκρατορίας τους, στην περιοχή της Πίνδου, στους Έλληνες Βλάχους που κατοικούσαν την περιοχή με τα κοπάδια τους. 

Τους ονόμασαν με τη σύνθετο επίθετο Μπουρτζόβλαχοι. Το επίθετο προέρχεται από τις λέξεις «μπουρτζι» που σημαίνει φρούριο και που προέρχεται από τη λέξη «μπουργκους-μπουργκ» που είναι η απόδοση στα λατινικά παραφθαρμένης της ελληνικής λέξης «πύργος», και «Βλάχος». Οι Μπουρτζόβλαχοι, επομένως, ήταν οι ακρίτες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Άρα, το «μπουρτζόβλαχος» δεν είναι βρισιά, όπως νομίζουν μερικοί, αλλά τιμητικός τίτλος. Δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει κάποιος γνωστός με το όνομά του ακρίτας Μπουρτζόβλαχος.

Ακρίτες και απελάτες

Και οι απελάτες ήταν ένα είδος φυλάκων των συνόρων της αυτοκρατορίας, που κατάγονταν από διάφορες φυλές.

Ο καταδικασμένος σε θάνατο Νίκος Μπελογιάννης (εκτελέστηκε τελικά, το 1952, όταν κυβέρνηση ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας, επειδή το ήθελαν οι Αμερικανοί, ο βασιλιάς Παύλος, η βασίλισσα Φρειδερίκη και η Δεξιά, που κυβερνούσαν από τα παρασκήνια), στο κελί της απομόνωσης έγραψε τα εξής ενδιαφέροντα για τους απελάτες:

«Το Μωσαϊκό των Ακριτών πλουτίστηκε σύντομα και με ομάδες άλλων, πιο μακρυνών λαών. Ο στρατηγός Στηλίχων διάλεξε 12 χιλιάδες Γότθους πολεμιστές απ' αυτούς που είχε αιχμαλωτίσει, και τους έστειλε κι' αυτούς στη Βιθυνία της Μικρασίας, να φυλάνε τις συνοριακές κλεισούρες.

 Επίσης στρατολογήθηκαν Βαράγγοι (σ. σ. φυλή της Σκανδιναβίας, όπως και οι Βίκινγκς)), που κατέβηκαν από τις σκανδιναυϊκές χώρες, Λαζοί, Αρμένηδες, Κούρδοι και Σλάβοι. Ο Βυζαντινός χρονογράφος Θεοφάνης αναφέρει ότι από τον καιρό του Ηρακλείου στρατολογήθησαν ως Ακρίτες ακόμη και Άραβες μισθοφόροι, για να φυλάνε τα σύνορα απ' τους Άραβες! Όλοι αυτοί μαζί, αποτελούσαν ένα γερό μαχητικό τείχος, που πάνω τους έσπαζαν και εκφυλίζονταν οι επιδρομές των Σαρακηνών, γιατί οι ακρίτες υπερασπίζονταν με μεγάλη παλικαριά τα χώματά τους. 

Οι Σαρακηνοί τελικά εγκαταστάθηκαν μόνιμα απέναντί τους, σέβονταν τη χριστιανική θρησκεία και συχνά δημιουργούσαν φιλικές σχέσεις με τους Ακρίτες.

Μέσα στις ακριτικές περιοχές ζούσαν και δρούσαν και οι απελάτες. Αν παρομοιάσει κανείς τους ακρίτες με τους αρματολούς της τουρκοκρατίας, τότε οι απελάτες είναι κάτι παρόμοιο με τους κλέφτες. Δεν πειθαρχούσαν ούτε στο Βυζάντιο, ούτε στους αρχηγούς των ακριτών ούτε και στους Σαρακηνούς. 

Ζούσαν τελείως ανεξάρτητοι, συγκροτημένοι σε δικά τους σώματα, πολεμώντας οποιονδήποτε ήθελε να τους υποτάξει και κάνοντας επιδρομές στα απέραντα χτήματα των Βυζαντινών φεουδαρχών της Μικρασίας. Γι' αυτό, συχνά, χτυπιόντανε και με τους ακρίτες, αλλά συχνά και οι ακρίτες γίνονταν απελάτες. 

Οι Βυζαντινοί άρχοντες και οι λόγιοι τους μισούσαν και στη γλώσσα τους η λέξη απελάτης σήμαινε ληστής, όπως και οι κοτζαμπάσηδες ονόμασαν τους αγωνιστές της λευτεριάς κλέφτες – και έπεται συνέχεια».

Πάνος  Καϊσίδης

Δημοσιογράφος- Συγγραφέας