Η καστροφραγμένη πολιτεία της Θεσσαλονίκης με τα ανηφορικά καλντερίμια, τους τουρκομαχαλάδες με τα καφασωτά, τις εβραιοσυνοικίες, και το χριστιανικό στοιχείο στριμωγμένο στην Καμάρα και το Προδρόμι με τις εκκλησίες του καταχωνιασμένες για να μην χτνπούν στο μάτι του Τούρκου κατακτητή, μετά τη σταδιακή διάνοιξη των ανατολικών τειχών, θα επεκταθεί προς αυτή την πλευρά μια ολόκληρη συνοικία.
Η σημερινή Βασιλίσσης Όλγας - επί τουρκοκρατίας, δηλαδή πριν από το 1912 - λεγόταν οδός Γιαλκάρ ή συνοικία της Καλαμαριάς, όπως την αναφέρει ο Κάρολος Ντηλ (σ. σ. Charles Diehl, 1859 - 1944, Γάλλος βυζαντινολόγος, συνδεμένος με τη Θεσσαλονίκη). Επικράτησε να λέγεται Συνοικία των Εξοχών ή των Πύργων. Αυτή η περιοχή έβαλε τη σφραγίδα ενός ανώτερου πολιτισμού με τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της Μπελ Επόκ (Belle Epoque, ωραία εποχή) και της Αρτ Νουβό (Art Nouveau, σύγχρονη τέχνη). Πλούσιοι Εβραίοι, Έλληνες προύχοντες και Τούρκοι αξιωματούχοι, είναι οι κάτοικοι αυτών των αρχοντικών.
Έξω από την πόρτα της Καλαμαριά
Ήδη, ό,τι βρίσκεται γύρω από την Πύλη Καλαμαριάς και την ομώνυμη πλατεία, ονομαζόταν Συνοικία Καλαμαριάς. Έτσι, κάθε νέο κτίσαα Ίου .Ξεφυτρώνει, η τοποθεσία έξω από την πόρτα της Καλαμαριάς, με τη νέα επέκταση της πόλης προς τ ανατολικά, η αρχική της ονομασία θα προσλαμβάνει δίπλα και τον τυπικό προσδιορισμό της Καλαμαριάς.
Η περιοχή από την πλατεία της Καλαμαριάς κι αργότερα πλατεία Σιντριβανιου, η νοτιοανατολική πλευρά εκτός των τειχών, εξελίσσεται έτσι σιγά σιγά στη Συνοικία των Πύργων ή της Καλαμαριάς, που φθάνει μέχρι το Ντεπώ και λίγο παραπάνω.
Φρούριο της Καλαμαριας, ο Λευκός Πύργος.
Είναι χαρακτηριστικό πως απο την εποχή ακόμη που ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη το 1668 και άφησε αξιόλογες μαρτυρίες γι’ αυτήν με εκείνο το γλαφυρό ύφος των Χιλίων και μιας νύχτας, στο Οδοιπορικό του ονομάζει τον Λευκό Πύργο Φρούριο και Πύργο της Καλαμαριάς και του προσδίδει τον «Έπαινο του λέοντος των φρουρίων, δηλαδή του φρουρίου της Καλαμαριάς...».
«Έχει 20 τηλεβόλα κοσμήματα του κόσμου ... Και όλα τα τηλεβόλα της Καλαμαριάς στρέφονται προς τη θάλασσα, για να προστατεύσουν τον λιμένα ... το ύψος του ερύματος (σ. σ. προφύλαγμα, οχυρό) αυτού της Καλαμαριάς από το έδαφος είναι 50 πήχεις ... (ένας τουρκικός πήχυς ή πήχης είχε περίπου 65 εκατοστά του μέτρου. Στην Ελλάδα καταργήθηκε το 1959) Η ειρκτή (σ. σ. φυλακή) της πόλης βρίσκεται μέσα στον Πύργο της Καλαμαριάς. Όλοι οι εγκληματίες - Θεός φυλάξοι! - βρίσκονται στις φυλακές αυτές...».
Και αλλού γράφει ο Εβλιγιά Τσελεμπή: «Είναι δύσκολο να βηματίσει κάποιος έξω από αυτόν τον Πύργο της Καλαμαριάς, κατά μήκος της παραλίας, γιατί το μέρος το χτυπά η θάλασσα».
Και ο Άγιος Γεώργιος (Ροτόντα) της Καλαμαριάς
Το ίδιο και ο περιηγητής Πολ Λουκάς (Paul Lukas) το 1714 ονομάζει τη Ροτόντα Ο Άγιος Γεώργιος της Καλαμαριάς, όταν αναφέρεται στην παράδοση για τον καβαλάρη, που ανάγκασε τους Τούρκους άρπαγες των κιόνων του παλαιού Αγίου Γεωργίου να τους ξαναφέρουν στη θέση τους.
Επίσης η Σχολή Καλογραιών του Αγίου Βικεντίου του Παύλου, που είχε πρωτοεγκατασταθεί στην πλατεία Καλαμαριάς (Σιντριβάνι) το 1835, πήρε τη γαλλοποιημένη ονομασία Ecole de Calamaria, γνωστή ως σήμερα ως Σχολή Καλαμαρί.
Συναγωγή της Καλαμαριάς στη σημερινή οδό Θεαγ. Χαρίση
Και στον εβραϊκό συνοικισμό, στα ανατολικά της Θεσσαλονίκης, που ιδρύθηκε μετά την πυρκαγιά του 1890, η Συναγωγή των Ισραηλιτών, στην οδό Χάβρα - σημερινή Θεαγένους Χαρίση - λεγόταν Συναγωγή της Καλαμαριάς.
Επίσης, κατά την πυρκαγιά του 1917 στη Θεσσαλονίκη, οι πυροπαθείς εγκαθίστανται προσωρινώς μέσα σε σκηνές, σε επτά σημεία καταυλισμού (Τριανδρία, Λεμπέτ, κ. α.), όλα έξω από την πόλη. Ένας από τους καταυλισμούς και η Καλαμαριά σε απόσταση ενός χιλιομέτρου, ανατολικώς.
Στο συσσίτιο της Καλαμαριάς μοιράζονταν και 1.480 μερίδες ψωμιού. Είναι, βεβαίως, πολύ μικρή η απόσταση του ενός χιλιομέτρου για να ταυτιστεί ο καταυλισμός του 1917 με τον σημερινό Δήμο Καλαμαριάς. Η απόσταση αυτή συμπίπτει εκεί προς το τέρμα της συνοικίας
Καλαμαριάς ή των Πύργων.
Η όμορφη περιοχή των Εξοχών ή της Καλαμαριάς
Έτσι ήταν από τα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, η πολυεθνική συνοικία των πλουσίων Εβραίων, Ελλήνων, Τούρκων, η μουσειακή συνοικία της Καλαμαριάς. Εμάς που τη γνωρίσαμε, μας κυριεύει γι' αυτήν μια επίμονη και μόνιμη νοσταλγία. Το θέαμα των εκατό παλατιών, με περίτεχνα σχήματα, στη σειρά, πνιγμένα με σπάνια άνθη και αναρριχητικά φυτά. Νερά που χοροπηδούν σε σιντριβάνια με χρυσόψαρα. Μικρά ρομαντικά πέτρινα μονοπάτια στους κήπους. Καναρίνια μελωδικά και ευωδιές. Αυτοκρατορικές μαρμάρινες σκάλες στην είσοδο, σιδεριές καλλιτεχνικές για φράκτες, και το οικόσημο στην αρχοντική ξυλόγλυπτη πόρτα. Και το πίσω μέρος των Πύργων - από την πλευρά της θάλασσας - να συνορεύει με τον γαλάζιο τότε Θερμαϊκό και τα καραβάκια να αρμενίζουν σχεδόν έξω από την αυλή τους. Και μπρος στον δρόμο το τραμ, και η σκαλομαρία (σε ένα σημείο, όπου ενώνονταν τα δύο οχήματα του τραμ με ένα ειδικό σίδερο, αρκετά φαρδύ, μπορούσαν να ταξιδεύουν πατώντας πάνω σε αυτό οι τζαμπατζήδες). Τα παϊτόνια, που τα έσερναν άτια γυαλιστερά, με όρθιες χέτες και γαλάζιες χάντρες στα λουριά, γύρω από τον λαιμό τους (για να μην τα ματιάζουν και για στολίδι).
Ένας παράδεισος, που μας κυνηγά και που ως σήμερα σαγηνεύει και μόνον η θύμησή του. Και ακόμη υπάρχουν ενθυμήματα από τις γραφικές εικόνες αυτού του δρόμου, που προκαλούν την ευθυμία.
Αγγελική Στεργίου
Ποιήτρια και Πεζογράφος
Η σημερινή Βασιλίσσης Όλγας - επί τουρκοκρατίας, δηλαδή πριν από το 1912 - λεγόταν οδός Γιαλκάρ ή συνοικία της Καλαμαριάς, όπως την αναφέρει ο Κάρολος Ντηλ (σ. σ. Charles Diehl, 1859 - 1944, Γάλλος βυζαντινολόγος, συνδεμένος με τη Θεσσαλονίκη). Επικράτησε να λέγεται Συνοικία των Εξοχών ή των Πύργων. Αυτή η περιοχή έβαλε τη σφραγίδα ενός ανώτερου πολιτισμού με τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της Μπελ Επόκ (Belle Epoque, ωραία εποχή) και της Αρτ Νουβό (Art Nouveau, σύγχρονη τέχνη). Πλούσιοι Εβραίοι, Έλληνες προύχοντες και Τούρκοι αξιωματούχοι, είναι οι κάτοικοι αυτών των αρχοντικών.
Έξω από την πόρτα της Καλαμαριά
Ήδη, ό,τι βρίσκεται γύρω από την Πύλη Καλαμαριάς και την ομώνυμη πλατεία, ονομαζόταν Συνοικία Καλαμαριάς. Έτσι, κάθε νέο κτίσαα Ίου .Ξεφυτρώνει, η τοποθεσία έξω από την πόρτα της Καλαμαριάς, με τη νέα επέκταση της πόλης προς τ ανατολικά, η αρχική της ονομασία θα προσλαμβάνει δίπλα και τον τυπικό προσδιορισμό της Καλαμαριάς.
Η περιοχή από την πλατεία της Καλαμαριάς κι αργότερα πλατεία Σιντριβανιου, η νοτιοανατολική πλευρά εκτός των τειχών, εξελίσσεται έτσι σιγά σιγά στη Συνοικία των Πύργων ή της Καλαμαριάς, που φθάνει μέχρι το Ντεπώ και λίγο παραπάνω.
 |
| Λευκός Πύργος ( Η περιοχή του Λευκού Πύργου βρισκόταν στα όρια της Καλαμαριάς) |
Φρούριο της Καλαμαριας, ο Λευκός Πύργος.
Είναι χαρακτηριστικό πως απο την εποχή ακόμη που ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη το 1668 και άφησε αξιόλογες μαρτυρίες γι’ αυτήν με εκείνο το γλαφυρό ύφος των Χιλίων και μιας νύχτας, στο Οδοιπορικό του ονομάζει τον Λευκό Πύργο Φρούριο και Πύργο της Καλαμαριάς και του προσδίδει τον «Έπαινο του λέοντος των φρουρίων, δηλαδή του φρουρίου της Καλαμαριάς...».
«Έχει 20 τηλεβόλα κοσμήματα του κόσμου ... Και όλα τα τηλεβόλα της Καλαμαριάς στρέφονται προς τη θάλασσα, για να προστατεύσουν τον λιμένα ... το ύψος του ερύματος (σ. σ. προφύλαγμα, οχυρό) αυτού της Καλαμαριάς από το έδαφος είναι 50 πήχεις ... (ένας τουρκικός πήχυς ή πήχης είχε περίπου 65 εκατοστά του μέτρου. Στην Ελλάδα καταργήθηκε το 1959) Η ειρκτή (σ. σ. φυλακή) της πόλης βρίσκεται μέσα στον Πύργο της Καλαμαριάς. Όλοι οι εγκληματίες - Θεός φυλάξοι! - βρίσκονται στις φυλακές αυτές...».
Και αλλού γράφει ο Εβλιγιά Τσελεμπή: «Είναι δύσκολο να βηματίσει κάποιος έξω από αυτόν τον Πύργο της Καλαμαριάς, κατά μήκος της παραλίας, γιατί το μέρος το χτυπά η θάλασσα».
Και ο Άγιος Γεώργιος (Ροτόντα) της Καλαμαριάς
Το ίδιο και ο περιηγητής Πολ Λουκάς (Paul Lukas) το 1714 ονομάζει τη Ροτόντα Ο Άγιος Γεώργιος της Καλαμαριάς, όταν αναφέρεται στην παράδοση για τον καβαλάρη, που ανάγκασε τους Τούρκους άρπαγες των κιόνων του παλαιού Αγίου Γεωργίου να τους ξαναφέρουν στη θέση τους.
Επίσης η Σχολή Καλογραιών του Αγίου Βικεντίου του Παύλου, που είχε πρωτοεγκατασταθεί στην πλατεία Καλαμαριάς (Σιντριβάνι) το 1835, πήρε τη γαλλοποιημένη ονομασία Ecole de Calamaria, γνωστή ως σήμερα ως Σχολή Καλαμαρί.
Συναγωγή της Καλαμαριάς στη σημερινή οδό Θεαγ. Χαρίση
Και στον εβραϊκό συνοικισμό, στα ανατολικά της Θεσσαλονίκης, που ιδρύθηκε μετά την πυρκαγιά του 1890, η Συναγωγή των Ισραηλιτών, στην οδό Χάβρα - σημερινή Θεαγένους Χαρίση - λεγόταν Συναγωγή της Καλαμαριάς.
Επίσης, κατά την πυρκαγιά του 1917 στη Θεσσαλονίκη, οι πυροπαθείς εγκαθίστανται προσωρινώς μέσα σε σκηνές, σε επτά σημεία καταυλισμού (Τριανδρία, Λεμπέτ, κ. α.), όλα έξω από την πόλη. Ένας από τους καταυλισμούς και η Καλαμαριά σε απόσταση ενός χιλιομέτρου, ανατολικώς.
Στο συσσίτιο της Καλαμαριάς μοιράζονταν και 1.480 μερίδες ψωμιού. Είναι, βεβαίως, πολύ μικρή η απόσταση του ενός χιλιομέτρου για να ταυτιστεί ο καταυλισμός του 1917 με τον σημερινό Δήμο Καλαμαριάς. Η απόσταση αυτή συμπίπτει εκεί προς το τέρμα της συνοικίας
Καλαμαριάς ή των Πύργων.
 |
| Λεωφόρος Νίκης, στις αρχές του 1900. |
Η όμορφη περιοχή των Εξοχών ή της Καλαμαριάς
Έτσι ήταν από τα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, η πολυεθνική συνοικία των πλουσίων Εβραίων, Ελλήνων, Τούρκων, η μουσειακή συνοικία της Καλαμαριάς. Εμάς που τη γνωρίσαμε, μας κυριεύει γι' αυτήν μια επίμονη και μόνιμη νοσταλγία. Το θέαμα των εκατό παλατιών, με περίτεχνα σχήματα, στη σειρά, πνιγμένα με σπάνια άνθη και αναρριχητικά φυτά. Νερά που χοροπηδούν σε σιντριβάνια με χρυσόψαρα. Μικρά ρομαντικά πέτρινα μονοπάτια στους κήπους. Καναρίνια μελωδικά και ευωδιές. Αυτοκρατορικές μαρμάρινες σκάλες στην είσοδο, σιδεριές καλλιτεχνικές για φράκτες, και το οικόσημο στην αρχοντική ξυλόγλυπτη πόρτα. Και το πίσω μέρος των Πύργων - από την πλευρά της θάλασσας - να συνορεύει με τον γαλάζιο τότε Θερμαϊκό και τα καραβάκια να αρμενίζουν σχεδόν έξω από την αυλή τους. Και μπρος στον δρόμο το τραμ, και η σκαλομαρία (σε ένα σημείο, όπου ενώνονταν τα δύο οχήματα του τραμ με ένα ειδικό σίδερο, αρκετά φαρδύ, μπορούσαν να ταξιδεύουν πατώντας πάνω σε αυτό οι τζαμπατζήδες). Τα παϊτόνια, που τα έσερναν άτια γυαλιστερά, με όρθιες χέτες και γαλάζιες χάντρες στα λουριά, γύρω από τον λαιμό τους (για να μην τα ματιάζουν και για στολίδι).
Ένας παράδεισος, που μας κυνηγά και που ως σήμερα σαγηνεύει και μόνον η θύμησή του. Και ακόμη υπάρχουν ενθυμήματα από τις γραφικές εικόνες αυτού του δρόμου, που προκαλούν την ευθυμία.
Ποιήτρια και Πεζογράφος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου