Το μοιραίο γράμμα.

Μωάμεθ Β΄-  Mehmed II

"Άλλοι μας λένε, και μέσα σ' αυτούς και ο Σπαντονίνο.....πως ο ίδιος ο Μεχμέτ ΙΙ πρόσταξε να γραφτεί και να σταλεί η επιστολή, για να βρει ένα πρόσχημα προς εξόντωση της γενιάς των Κομνηνών".

Κ. Βαρζός. Βυζαντινά, τ. 12ος, σ. 282.


Περισσότερο από χρόνος είχε περάσει, από τη μέρα που εκεί στο Ντιαρμπέκρ είχαν μάθει τα θλιβερά νέα. Για όλους εκεί οι ξένοιαστες μέρες είχαν κάνει φτερά. Η θεία της Θεοδώρας δεν άντεξε, μαθαίνοντας το κακό που βρήκε τον αδερφό της και τ' ανήψια της........Όσο για τη ψυχική κατάσταση της Θεοδώρας, το πράγματα ήταν πολύ άσχημα. Ο χαμός της θείας, ήταν μεγάλο χτήπημα γι' αυτή. Μην έχοντας σχεδόν γνωρίσει τη μητέρα της - ήταν πολύ μικρή σαν την έχασε -είχε βρει κοντά της τη στοργή που τόσο της είχε λείψει. Κάθε χαρά, λύπη και απλή έγνοια ακόμα, την μοιραζόταν μαζί της. Κι η γηραιά Μεγάλη Κομνηνή πάντα θα 'βρίσκε τα κατάλληλα λόγια, να της διορθώσει τη διάθεση και να της ανορθώσει το ηθικό.
Η Θεοδώρα έκρυβε μέσα της, μεγάλη πίκρα. Το πάρσιμο της Τραπεζούντας κι ολα τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν, τα 'ρίχνε στην αδυναμία του Χασάν, να τηρήσει τις υποσχέσεις του. Άδικα ο πνευματικός της προσπαθούσε να της εξηγήσει πως ο Χασάν τότε, παρ' όλες τις νίκες του στην αρχή, στο τέλος δέχτηκε φοβερό χτύπημα από τον Μωάμεθ.
-Μην κατατρύχεσαι, της έλεγε, μ' όλα αυτά. Στον πόλεμο τίποτα δεν μπορεί να προβλέψει κανείς. Να του έχεις εμπιστοσύνη. Πάλι θα ορθοποδήσει και θα βοηθήσει να ξαναπάρουμε την Τραπεζούντα. Μην ξεχνάς πως όλοι στηριζόμαστε στη μεγάλη αγάπη που σου έχει. Σκέψου, αν αντιληφθεί κάτι τέτοιο ο Χασάν, θα το πάρει για μεγάλη προσβολή στις τίμιες προθέσεις του, που συντρίφτηκαν μπροστά στην ταχύτητα που έδρασε ο Δυνάστης και στην πλημμυρίδα του τουρκικού στρατού.
Για το θεό, κόρη μου, βγάλε από το μυαλό σου αυτές τις σκέψεις.
Παράλληλα όμως η Θεοδώρα κατατρεχόταν και για το θέμα της επιστολής, που είχε γράψει στο θείο της, αγνοώντας τη συμβουλή του Χασάν. Τι να είχε γίνει; Αποξεχνιόταν μόνον σαν ασχολούνταν με τα μητρικά της καθήκοντα. Ο Μασούντ ήταν πια ένα εξάχρονο αγόρι, που μάθαινε με καταπληκτική ταχύτητα. Ο πατέρας του, για να του δείξει τη χαρά του του χάρισε ένα περσικό αλογάκι κι ένας τουρκμάνος αξιωματούχος τον εκπαίδευσε στην ιππασία.

Μεϊντάν- Τραπεζούντα

Η Μάρθα, τεσσάρων χρόνων κοριτσάκι, αγαπούσε πολύ τα παραμύθια. Ευτυχώς η παραμάνα της καταγόταν από την Χαλδία κι ήταν μια μεγάλη παραμυθού. Όσο για τον Μιρζά, πλησίαζε τα δύο του χρόνια και ήταν το πιο ασύχαστο παιδί που γίνεται, μα και το πιο αξιαγάπητο.
Στο μεταξύ, οι φήμες-συγκεχυμένες στην αρχή - που κυκλοφορούσαν στη Δύση, έφταναν κατά διαστήματα μέχρι το Ντιαρμπέκρ, Όπως:
-Στη δυση σαν έγινε γνωστή η απάνθρωπη εξόντωση των Μεγάλων Κομνηνών έμειναν όλοι άφωνο!!
-Για όλα έφταιγε κάποιο γράμμα, που έλαβε ο Δαβίδ και έγινε αιτία, να πιστέψει ο "Κρατών" ότι συνωμοτούσε εναντίον του.
-Το γράμμα προερχόταν από συγγενικό και δυνατό πρόσωπο και ήταν η Θεοδώρα Μεγαλη-Κομνηνή, σύζυγος του Γιουσούν Χασάν του μεγάλου εχθρού του. 'Ηταν το πρόσχημα που ζητούσε για να εξοντώσει τη γενιά των Κομνηνών.
-Το γράμμα προς τον αυτοκράτορα Δαβίδ, με το οποίο του ζητούσε η ανηψιά του Μεγάλη Κομνηνή Θεοδώρα, σύζυγος του Γιουσούν Χασάν, ένα από τα εξαδέλφια της, ήταν πλαστό. 'Ηταν ο ίδιος ο Κατακτητής που έβαλε να γράψουν και να στείλουν από τη Ρώμη. Μ' αυτό ενημέρωναν τον Δαβίδ, πως μεγάλος σταυροφορικός στρατός θα ξεκινήσει από τη Δύση, για να χτυπήσει τον Μωάμεθ II.
-Ο λόγος για την πλαστή αυτή επιστολή, ήταν για να πάρει ο ''Κρατών" στα χέρια του τους θησαυρούς του Δαβίδ και ν' απαλλαγεί συγχρόνως από τη γενιά των Κομνηνών.
Με τις πρώτες φήμες οι άνθρωποι της ακολουθίας της Μεγάλης Κομνηνής είχαν πειστεί πως τελικά η πριγκίπισσά τους, παρά τις υποδείξεις του Χασάν, είχε γράψει και στείλει το γράμμα..... Όμως, σαν από συμφωνία απέφευγαν να μιλούν γι'αυτό. Είχαν, άλλωστε, κι οι ίδιοι συνηγορήσει για την αποστολή του, πριν φυσικά εκφράσει ο Χασάν τη γνώμη του. Πόση ανακούφιση λοιπόν, ένοιωσαν με τα τελευταία νέα. Τουλάχιστον δεν θα ήταν η πριγκίπισοά τους η αφορμή για το κακό που έγινε.
Η Θεοδώρα, για όλ' αυτά βασανιζόταν αφάνταστα. Αφού ο Κατακτητής είχε χρησιμοποιήσει πλαστό γράμμα, το δικό της τι έγινε; 0 Χασάν απασχολημένος με τον πόλεμο κατά του Τσέχαν, αραιό και για λίγο ερχόταν στο Ντιαρμπέκρ. Δεν θα μπορούσε όμως να πιστέψει ποτέ πως αγνοούσε όλες αυτές τις φήμες από την αρχή. Κι όμως, ποτέ δεν είπε λέξη. Γιατί;
Η Μεγάλη Κομνηνή βρισκόταν στο γραφείο της μόνη και βυθισμένη στις βασανιστικές της σκέψεις. Απ' αυτές την απέσπασε η Ευδοκία Υψηλάντη. Της ανακοίνωσε τον ερχομό ενός μοναχού από την Μονή της Σουμελά. Ήταν έμπιστος του ηγουμένου της Μονής κι έφτασε στο Ντιαρμπεκίρ με σκοπό να επικοινωνήσει με την Τραπεζούντια πριγκίπισσα, το ταχύτερο. Το ότι αποτάνθηκε πρώτα στην αρχόντισσα Υψηλάντη, ήταν φυσικό. Οι σχέσεις των Υψηλάντηδων με τους μοναχούς της Μονής Σουμελά, ήταν από παλιά γνωστές. Τόσο η Μεγάλη Κομνηνή, όσο κι η αρχόντισσα Υψηλάντη, το μόνο που σκέφτηκαν για τον μοναχό ήταν πως η Μονή θα χρειαζόταν κάποια ενίσχυση. Πόσο όμως είχαν πέσει έξω.

* " Στο μακρύτατο Χρυσόβουλο του 1775, ο Υψηλάντης μνημονεύει και την προγονική συγγένεια του με τους κτίτορες της Μονής, τους Μεγάλους Κομνηνούς της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος, κι αναφέρεται στους οικογενειακούς δεσμούς των Υψηλάντη με τους μοναχούς της Σουμελά.
Μέσα από τα ορεινότατα μονοπάτια, διασχίζοντας τα ψηλότερο βοσκοτόπια του Πόντου, πάνω από τη δασική ζωνη, δυό μέρες ποδαρόδρομο από τη Μονή του Σουμελά, βρίσκονται κρυμμένα στις πτυχές των βουνών τα χωριά Υψηλάντα και Ηουρουζάντα - τόπος καταγωγής των αρχόντων Υψηλάντη και Μουρούζη......"

Σε λίγο η Ευδοκία Υψηλάντη οδήγησε το μοναχό στη Θεοδώρα, κι η ίδια απομακρύνθηκε από το γραφείο. Η Μεγάλη Κομνηνή καλοσώρισε τον μοναχό, ζήτησε νέα για τη Μονή και τον ρώτησε για το σκοπό του ερχομού του. Μήπως η Μονή αντιμετώπιζε οικονομικές δυσκολίες; Του τόνισε πως οι Μεγάλοι Κομνηνοί, πάντα συνέτρεχαν τα Μοναστήρια και πολύ περισσότερο της Μονής του Σουμελά.
-Πριγκίπισσα μου, της είπε, η αποστολή είναι εμπιστευτική. Έρχομαι εκ μέρους του Αγίου Ηγουμένου, του οποίου είμαι γραμματέας. Σε παρακαλώ, να μου επιτρέψεις να σου τα εκθέσω όλα με τη σειρά.
Έκπληκτη, η Μεγάλη Κομνηνή του ένευσε πως ήταν έτοιμη να τον ακούσει κι εκείνος άρχισε έτσι:
-Πριγκίπισσα μου, πριν από μερικούς μήνες έφτασε στη Μονή μας ένας κατατρεγμένος άνθρωπος. Ήταν καλόγηρος, γύρω στα τριάντα χρόνια, μα βρισκόταν σε άθλια κατάσταση. Πριν δυο χρόνια, εκτελώντας μια πολύ εμπιστευτική αποστολή, εκεί κοντά στις εκβολές του Νέστου, κάπου κοντά στη Χρυσούπολη, τον συνέλαβαν πειρατές. Πέρασε για δυο χρόνια μεγάλες ταλαιπωρίες μα τελικά δραπέτευσε συνεχίζοντας το δρόμο του από μοναστήρι σε μοναστήρι, φυσικά για τον φόβο των Τούρκων.Έπρεπε με κάθε θυσία να φτάσει στις Σέρρες.
-Στις Σέρρες; τον διέκοψε η Μεγαλη-Κομνηνή ξαφνιασμένη.
-Μάλιστα, στην κοιλάδα του Στρυμόνα, κοντά στις Σέρρες, θα συναντούσε τον αυτοκράτορα Δαβίδ, μα αλοίμονο.....
Η Μεγαλη-Κομνηνή με ξαναμμένα μάγουλα απ'αυτό που άκουγε που μέσα της όλα φωτίστηκαν με μιας, έτσι όπως μια αστραπή φωτίζει τα σκοτάδια, ρώτησε μ' αγωνία:
-Και ποιό ήταν το όνομα αυτού του μοναχού;
-Δανιήλ. Δανιήλ ήταν το όνομά του και κατασυντετριμμένος, πριν προχωρήσει, έμαθε τα τραγικά νέα, πρόσθεσε στα γρήγορα και πήρε το δρόμο της  επιστροφής. Έτσι έφτασε στη Μονή μας...
-Λοιπόν; τον ξαναρώτησε με φανερή ανυπομονησία και αγωνία.
Πριν παραδώσει το πνεύμα, ο δυστυχισμένος άνθρωπος, με δάκρυα στα μάτια, θερμοπαρακάλεσε τον άγιο Ηγούμενο, να σας στείλει αυτό το γράμμα μ' έμπιστο άνθρωπο.
Ο μοναχός με γρήγορες κινήσεις, ανασήκωσε το κάτω μέρος του ράσου του και ξέρραψε το στρίφωμα. Έβγαλε έναν κιτρινισμένο φάκελο και της τον παρέδωσε.
Η Θεοδώρα τον πήρε στα χέρια της με λαχτάρα. Για σιγουριά, τον άνοιξε και διάβασε στα γρήγορα το γράμμα που είχε γράψει και για το οποίο τόσο βασανιζόταν. Επιτέλους, ξαναβρισκόταν και πάλι στα χέρια της!
-Πραγματικά άξιζε την εμπιστοσύνη μου, είπε τέλος κι απόσωσε με θλίψη: Κρίμα, που χάθηκε, θα τον κρατούσα για πάντα κοντά μου.
Ο μοναχός της Μονής Σουμελά, ύστερα από φιλοξενία ολίγων ημερών, αναχώρησε με πολλά δώρα για τη Μονή και μια σεβαστή χρηματική επιχορήγηση. Επίσης, με μια επιστολή της Θεοδώρας προς τον Ηγούμενο, με τις θερμές της ευχαριστίες. Από τη μέρα εκείνη επανήλθε η καλή της διάθεση. Απαλλάχτηκε από τις φρικτές τύψεις που τη βασάνιζαν. Όχι, δεν είχε δώσει αυτή, το πρόσχημα που ζητούσε ο Δυνάστης, για ν'αφανίσει τη γενιά των Μεγάλων Κομνηνών!..

Απόσπασμα απο το βιβλίο της Αυγής Παπάκου με τίτλο: 

ΘΕΟΔΩΡΑ Η ΘΡΥΛΙΚΗ  ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΑ  ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ

Μαριάνα Κορομηλά: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ, σ. 226