Η ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων

Η ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Όπως οι πρόγονοί του, ο σημερινός Έλληνας είναι έντονα ατομικιστής. Οποιαδήποτε παρέμβαση στην προσωπική του ανεξαρτησία και την ελευθερία του να ρυθμίζει τη ζωή του όπως τη θέλει συναντάει μεγάλη αντίδραση εκ μέρους του.
 Ο κάθε Έλληνας έχει τις δικές του ιδέες για τα πάντα και δεν διστάζει να τις εκφράσει ή να πράξει ανάλογα μ’ αυτές. Θα ήταν πολύ δύσκολο να τον ελέγξει κανείς αν αυτό το διαλυτικό (εναλλακτικά διασπαστικό) χαρακτηριστικό δεν αντισταθμιζόταν από το εξίσου έντονο κοινωνικό ένστικτό του.

Είναι το πιο αγελαίο από τα ανθρώπινα πλάσματα και του είναι αδύνατο να ζήσει σε ένα μέρος όπου δεν θα μπορεί να συγκεντρωθεί το βράδυ με τους φίλους του. Οι καθημερινές συναθροίσεις στο τοπικό καφενείο είναι τόσο προσφιλείς όσο και οι εβδομαδιαίες συναθροίσεις των παλιών πουριτανών και, εν πολλοίς, για τους ίδιους λόγους. Εκεί μαθαίνονται τα καθημερινά νέα γίνεται το ντόπιο κουτσομπολιό, διεξάγονται οι έντονες πολιτικές συζητήσεις και τακτοποιούνται οι πολιτικές διαφορές.
Η ζωή σε μοναχικά αγροκτήματα, όπως αυτά της Αμερικής, είναι αδιανόητη για τον Έλληνα και θα του ήταν αφόρητη. Ο όρος «αγροτική κοινότητα» δεν σημαίνει στην Ελλάδα όπως στην Αμερική μια κοινότητα αποτελούμενη από απομακρυσμένα μεταξύ τους αγροκτήματα. Σημαίνει πρώτα απ’ όλα ένα χωριό όπου όλες οι οικογένειες αυτής της κοινότητας ζουν πλάι-πλάι. Τα αγροκτήματα βρίσκονται γύρω απ’ αυτό το χωριό. Τα αγροκτήματα αυτά σημαδεύονται με όρια και αποτελούν ιδιωτική ιδιοκτησία διαφόρων οικογενειών. Όταν είναι η εποχή του οργώματος η οικογένεια πηγαίνει ολόκληρη στο κτήμα το πρωί και γυρνάει στο σπίτι της  στο χωριό, όταν τελειώσει η δουλειά της ημέρας. Στις παλιές και ομαλά οργανωμένες περιοχές η απόσταση ανάμεσα στην κατοικία και το κτήμα της οικογενείας δεν είναι παρά λίγης ώρας δρόμος.
Αυτή η σαν του μελισσιού συνήθεια των ελληνικών οικογενειών συνέβαλε, όπως ήταν φυσικό, στη διαιώνιση των γεωργικών χωριών της Μικράς Ασίας όπου οι ίδιες οικογένειες ζούσαν και γνώριζαν η μια την άλλη από γενιά σε γενιά. Φυσικά, με το χρόνο πολλές απ’ αυτές τις οικογένειες μετατρέπονται σε μια ουσιαστικά οικογένεια μέσω των συνεχών μεταξύ τους γάμων. Εκτός απ’ αυτούς τους πανάρχαιους δεσμούς συμβίωσης και συγγένειας αίματος, υπήρχε επίσης ο ισχυρός δεσμός της θρησκείας μέσω της συνεχούς λατρείας στην τοπική εκκλησία. Όλες αυτές οι επιρροές συνέβαλλαν για ν’ απεργαστούν, σε κάθε χωριό σχεδόν, ακατάλυτους συναισθηματικούς δεσμούς που συνέδεαν τους κατοίκους μεταξύ τους.
Αυτοί οι ανθρώπινοι παράγοντες είχαν, όπως ήταν φυσικό, ισχυρή επίδραση στο πρόβλημα της αποκατάστασης των αγροτών προσφύγων στην Ελλάδα. Οι χωρικοί από ένα δεδομένο χωριό της Μικράς Ασίας προσπαθούσαν ενστικτωδώς να εγκατασταθούν όλοι στο ίδιο χωριό στην Ελλάδα. Αυτό το ένστικτο απλοποιούσε πολλές φορές τα πράγματα για τους πρόσφυγες. Μια τέτοια ανασυγκροτημένη ομάδα αγροτών, που εγκατασταινόταν για παράδειγμα στη Μακεδονία, φρόντιζε αυτομάτως για τα μέλη της σαν ένας πολιτικός και κοινωνικός οργανισμός. Η δημοκρατική τοπική αυτοδιοίκηση επινοήθηκε από τους Έλληνες πριν από πολλούς αιώνες ως μια φυσική έκφραση του φυλετικού τους χαρακτήρα και οι σημερινοί Έλληνες δεν έχουν αλλάξει από αυτή την άποψη.

Προσφυγόπουλα κατασκευάζουν πλίνθους για να χτιστούν τα νέα τους σπίτια
(Αρχείο Τ. Μαυρίδη N.G.M.)

Ένα ακόμα μεγαλύτερο πλεονέκτημα προήλθε απ ’ αυτό το ένστικτο της κοινότητας κατά τις πρώτες επείγουσες ημέρες της προσφυγιάς. Το πρώτο πράγμα που είχαν επειγόντως ανάγκη οι πρόσφυγες ήταν μια στέγη πάνω από τα κεφάλια τους. Αν παρουσιαζόταν ανάγκη να δοθεί σε κάθε οικογένεια μεμονωμένη κατοικία σε ξεχωριστό αγρόκτημα, το πρόβλημα της ανέγερσης παρόμοιων κατοικιών θα ήταν σχεδόν ανεπίλυτο. Καθώς όμως οι Έλληνες αγρότες επιμένουν να ζουν σε χωριά, το πρόβλημα που προέκυψε αφορούσε την κατασκευή σε οποιοδήποτε σημείο ενός αριθμού κατοικιών από 10 ως 500 στον ίδιο χώρο. Προφανώς αυτό ήταν πολύ πιο εύκολο να γίνει καθώς τα οικοδομικά υλικά και μηχανήματα θα συγκεντρώνονταν σ’ ένα σημείο και η δουλειά θα προχωρούσε σε κάθε κοινότητα ως ενιαίο έργο. Με το αμερικανικό σύστημα θα ήταν αδύνατο για τους Έλληνες να κάνουν αυτό που έκαναν, δηλαδή να προμηθεύσουν άνετα καταλύματα σε περίπου πενήντα χιλιάδες αγροτικές οικογένειες σε νέες αγροτικές κατοικίες.

Henry Morgenthau
Αμερικανός δικηγόρος και διπλωμάτης
Πρόεδρος της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων