Η γενοκτονία των Ποντίων (Η επισφράγιση της γενοκτονίας )

«Σε σύνολο 500 και πλέον ελληνικών χωριών στον Πόντο, δεν βρήκαμε όχι πέντε χωριά, αλλά ούτε καν πέντε σπίτια». 

Ρεφέτ Τζανίτεζ μέλος της τουρκικής διοίκησης Πόντου, Ιούνιος 1922.

Θηριωδίες των Τούρκων

Ιανουάριος 1922, Λονδίνο, Βουλή των κοινοτήτων (House of Commons): Σε ομιλία του προς το βρετανικό Κοινοβούλιο ο πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ δηλώνει τα ακόλουθα: «...(στον Πόντο) δεκάδες χιλιάδες (Έλληνες) άνδρες, γυναίκες και παιδιά απελαύνονταν και πέθαιναν. Ήταν καθαρή ηθελημένη εξολόθρευση. «Εξολόθρευση» δεν είναι δικιά μου λέξη. Είναι η λέξη που χρησιμοποιεί η Αμερικανική Αποστολή».

Ιανουάριος 1922, Σμύρνη, Μικρά Ασία: Μαρτυρία της Εθελ Τόμπσον, μέλους ενός αμερικανικού φιλανθρωπικού οργανισμού που δραστηριοποείται σε όλη τη Μικρά Ασία, είναι αποκαλυπτική της ποντιακής τραγωδίας αλλά και της τουρκικής θηριωδίας: «Σειρές πεινασμένων Ελληνίδων σέρνονταν στους δρόμους, κουβαλώντας τα σκελετωμένα παιδιά τους στην πλάτη τους. Οι Τούρκοι χωροφύλακες τις έσπρωχναν με τα τουφέκια τους, τις υποχρέωναν να περπατούν ασταμάτητα χωρίς τροφή και νερό, μέχρι να πέσουν νεκρές. Φθάνοντας στο Χαρπούτ βρήκαμε την πόλη γεμάτη από λιμοκτονούντες Έλληνες, πραγματικά ανθρώπινα ερείπια. Μάθαμε ότι προέρχονταν από τη Σαμψούντα του Πόντου, είχαν περπατήσει για 800 χιλιόμετρα. Μας πληροφόρησαν ότι ο δρόμος από το Χαρπούτ μέχρι το Μπιτλίς ήταν διάσπαρτος με πτώματα Ελλήνων. Χιλιάδες χάθηκαν μέσα στα χιόνια. Θα ήταν πολύ πιο ανθρώπινο να τους αποτελειώσουν με μια σφαίρα, για να μην υποφέρουν».

3 Ιανουαρίου 1922, Μαλάτεια, Ανατολική Μικρά Ασία: Όπως και στη Γενοκτονία των Αρμενίων, έτσι και στη Γενοκτονία των Ποντίων, η Μαλάτεια αποτελεί προορισμό των καραβανιών του θανάτου, των εκτοπισμένων από τις πόλεις και τα χωριά του Πόντου. Στην πράξη, αποδεικνύεται ότι η Μαλάτεια δεν είναι ο τελικός προορισμός τους αλλά τα στρατόπεδα εξόντωσης στην κεντρική Μικρά Ασία. Οι εναπομείναντες 5.000 ψυχές οδηγούνται σε τμήματα και σταδιακά στα βουνά του Κουρδιστάν, μέσα στο χιόνι, και εξαφανίζονται για πάντα.

8 Μαΐου 1922, Foreign Office, Λονδίνο: Τηλεγράφημα του Βρετανού πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Ρούμπολντ προς το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών σχετικά με τη Γενοκτονία των Ποντίων: «Οι Τούρκοι εργάζονται επί προδεδιαγραμένου σχεδίου. Έλληνες του Πόντου οδηγούνται πεζοί από την Αμάσεια στην Καισάρεια και από κει ανατολικά προς το Χαρπούτ. Δεν έχουμε καμία αμφιβολία: θα πεθάνουν στα όρη. Οι Τούρκοι επιχειρούν

ολοκληρωτική εξολόθρευση πριν τον διακανονισμό για την ειρήνη στη Μικρά Ασία».

10 Μαΐου 1922, Foreign Office, λονδίνο, Μεγάλη Βρετανία: Νέο τηλεγράφημα Ρούμπολντ από την Κωνσταντινούπολη προς το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών «Δεν υπερβάλλουμε για τις αγριότητες που διαπράττουν οι κεμαλικοί. Αν η κοινή γνώμη είχε πληροφόρηση, θα υπήρχε υποστήριξη στο να πάρουμε μέτρα εναντίον των Τούρκων και προς υποστήριξη των Ελλήνων. Η κοινή γνώμη όμως παραμένει απαθής και η τουρκική προπαγάνδα για δήθεν ελληνικές ωμότητες περνάει ανεξέλεγκτη».

11 Μαΐου 1922, Foreign Office, λονδίνο, Μεγάλη Βρετανία: Τρίτο στη σειρά τηλεγράφημα του Ρούμπολντ από την Κωνσταντινούπολη με αποδέκτη το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών: «Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία: εξοντώνουν όλους τους Έλληνες. Έχουμε καθαρές αποδείξεις ότι οι Τούρκοι είναι ανάξιοι όσο ποτέ να κυβερνήσουν τους εαυτούς τους και άλλους. Είναι ανίκανοι να συμμορφωθούν με τις βασικές αρχές του πολιτισμού».

Διωγμοί 1915-1922

Μέσα Μαΐου 1922, Κωνσταντινούπολη/ Λονδίνο: Υπομνήματα του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης προς το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών και παράκληση όπως μεσολαβήσει η βρετανική κυβέρνηση για την προστασία του ελληνικού στοιχείου του Πόντου. Ανταπάντηση των Βρετανών ότι οι Έλληνες ήταν υπεύθυνοι για την τύχη τους και εξώθησαν τους Τούρκους σε ωμότητες επειδή οι πρώτοι είχαν αποσχιστική δράση - «δεν έπαυαν να επιδιώκουν ανεξαρτησία», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το βρετανικό υπόμνημα.

21 Μαΐου 1922, Αγκυρα, Τουρκία: Δήλωση Ισμέτ Ινονού προς την τουρκική Εθνοσυνέλευση σχετικά με τις πληροφορίες για εθνοκάθαρση των Ελλήνων του Πόντου: «...η σφαγή των γκιαούρηδων αποφασίστηκε διότι αυτοί δολοφόνησαν πολλούς Τούρκους και ατίμασαν χανούμισσες, έκαναν καταστροφές. Τότε έδωσε διαταγή το Κέντρον στον Τοπάλ Οσμάν Αγά να ξεκινήσει η σφαγή.».

20 Μαΐου 1922, Αθήνα, Ελλάδα: Οι γαλλικές Μυστικές Υπηρεσίες προωθούν απόρρητη έκθεση πράκτορα των αντίστοιχων αμερικανικών στην ελληνική κυβέρνηση σχετικά με την κατάσταση στον Πόντο, σύμφωνα με την οποία επιβεβαιώνεται ότι ο ελληνικός πληθυσμός της Τραπεζούντας, της Σαμψούντας και της Κερασούντας έχει είτε εξοντωθεί είτε εκτοπιστεί ή εκδιωχθεί από το τουρκικό έδαφος. Τα ελληνικά χωριά της Τραπεζούντας βομβαρδίστηκαν σφοδρώς από δυνάμεις του τουρκικού Πυροβολικού και καταστράφηκαν ολοσχερώς. Δεν έχει μείνει «λίθος επί λίθου».

25 Μαΐου 1922, Σαμψούντα, Πόντος: Το εύδρομο «Νάξος» του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού βομβαρδίζει την πλήρως ελεγχόμενη από τους Τούρκους πόλη σε αντίποινα για τις βιαιοπραγίες των Τούρκων εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού και προς ανύψωση του ηθικού των Ελλήνων.

15 Ιουνίου 1922, Αθήνα, Ελλάδα: Λήψη επείγοντος αιτήματος για παρέμβαση της ελληνικής κυβέρνησης στην τραγωδία του Ποντιακού Ελληνισμού με αποστολέα τον Δημήτριο Οικονομίδη, καθηγητή της Μεγάλης του Γένους Σχολής στην Κωνσταντινούπολη και ποντιακής καταγωγής. Το αίτημα προσυπογράφεται και από άλλα εξέχοντα μέλη της ελληνικής κοινότητας στην Κωνσταντινούπολη. Μεταξύ άλλων η επιστολή τους αναφέρει: «οι νεοτουρκικές οργανώσεις και οι χριστιανομάχοι χοτζάδες φανάτισαν το μουσουλμανικό λαό και ενθάρρυναν τις βιαιοπραγίες. Προς κατατρομοκράτηση του ελληνικού πληθυσμού δολοφονούν, ληστεύουν, εξορίζουν και εξισλαμίζουν. 
Προς αποδεκατισμό μας επιλέγουν σκόπιμα μέρες κακοκαιρίας και θύελλας, ώστε απροσδόκητα να εκτοπίζουν τον κόσμο. Σωρηδόν πέθαναν στις πορείες γέροντες, ασθενείς και μικρά παιδιά. Σπαραχτικές σκηνές εκτυλίσσονταν όταν αποχώριζαν βίαια παιδιά από τις μητέρες τους. Ελάχιστα άντεχαν τις δοκιμασίες αυτές, σε πορείες των 1.000 και 1.500 χιλιομέτρων. Πολλά τα παραδείγματα ηρωισμού και αυτοθυσίας στο βωμό της τιμής. Οι γυναίκες της Οινόης ρίχθηκαν με τα βρέφη τους στη θάλασσα, από απόκρημνο σημείο, όταν ήρθε η διαταγή εκτοπισμού τους. Έφθασε σε τέτοιο σημείο η θηριωδία των Τούρκων, που γέμισαν σε μια περίπτωση λέμβους με νήπια και ορφανά, τα οποία έπειτα δολοφόνησαν ως εξής: μεταξύ Κερασούντας και Πουλαντζάκης, κάτω από τη λοφοσειρά του Αγίου Βασιλείου, έχει απόκρημνους βράχους. Οι Τούρκοι πλησίαζαν εκεί με τις λέμβους και συνέτριβαν τα βρέφη και τα νήπια ένα προς ένα, εκσφενδονίζοντάς τα με μανία στους βράχους. Ύστερα, τα πετούσαν στη θάλασσα...». 
Όμως είναι πια πολύ αργά. Η γενοκτονία έχει ουσιαστικά ολοκληρωθεί ενώ η ελληνική κυβέρνηση είναι απορροφημέ-νη από τις δυσμενείς εξελίξεις στο μικρασιατικό μέτωπο.

21 Αυγούστου 1922, Άγκυρα, Τουρκία: Σε μία από τις πλέον θυελλώδεις συνεδριάσεις της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, λίγες αλλά γενναίες φωνές, προερχόμενες από Τούρκους βουλευτές περιφερειών του Πόντου, καταγγέλλουν την απάνθρωπη εξολόθρευση τόσων χιλιάδων ψυχών. Βουλευτής Κίρσεχιρ, Γιαγχιά Γκαλίπ: «Δεν ακούσαμε τίποτα για αντιμετώπιση του προβλήματος του Πόντου με εκτοπίσεις αθώων ανθρώπων. Με πρόφαση τον εκτοπισμό των Ποντίων κατέστρεψαν το βιος και τον πληθυσμό των χωριών. Θέλω όλοι να είναι μάρτυρες ότι εγώ δεν συμφωνώ με τον εκτοπισμό κανενός. Είναι τρομερό αυτό που έγινε. Θα το πληρώνουμε για χρόνια». 
Βουλευτής Μερσίνας, Σαλαχαντίν μπέη: «Μήπως η πραγματική μας επιθυμία είναι να μην απομείνει κανένας μη μουσουλμάνος, να εξοριστεί και να εξαφανιστεί μέχρι και ο τελευταίος; Σε μια τέτοια περίπτωση πώς θα μπορέσουμε να σταθούμε στον κόσμο; Γιατί θέτουμε μια πολιτική αφανισμού και καταστροφής; Κι ο αφανισμός, όμως, γίνεται με άλλους τρόπους, υπάρχουν διάφοροι τρόποι».
 Βουλευτής Σινώπης, Χακί Χαμή μπέης: «Το πρόσωπό μας θα μείνει κηλιδωμένο αιώνια εξαιτίας των εκτοπίσεων. Εάν οι εκτοπισμοί γίνονται προκειμένου να δολοφονηθούν ανθρώπινες ψυχές, τότε, κύριοι, αυτό είναι άκρως αποτρόπαιο. Μας κηλιδώνει ενώπιον του σύμπαντος, του κόσμου. Τα είδα με τα μάτια μου. Εχουν γίνει αθλιότητες, κύριοι».
(Όλοι οι παραπάνω βουλευτές παραπέμφθηκαν στη συνέχεια σε Εξεταστική Επιτροπή με την κατηγορία της προδοσίας).

24 Σεπτεμβρίου 1922, Κωνσταντινούπολη: Είσοδος του γαλλικού πλοίου «Ανατολή» στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Επιβάτες του είναι 800 γυναικόπαιδα που περισυνέλεξε από τα παράλια της Τραπεζούντας. Άλλοι Έλληνες του Πόντου, «τυχεροί μέσα στην ατυχία τους», σώζονται από τη βέβαιη εξόντωση, ταξιδεύοντας μέσα στη νύχτα με ακάτους ως τα παράλια της νότιας Ρωσίας.

14 Οκτωβρίου 1922, Μάντσεστερ, Μεγάλη Βρετανία: Δήλωση του Λόιντ Τζορτζ σχετικά με τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Πόντου: «Οι Τούρκοι εξόντωσαν εν ψυχρώ από το 1914 ως σήμερα 500.000 Έλληνες, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, χωρίς καμία πρόκληση. Ο τουρκικός στρατός έχει, εκτός από τον ενθουσιασμό της νίκης, αίμα στα χέρια του».

Πρόσφυγες μικρασιατικής καταστροφής

Eπίλογος

Η Γενοκτονία των Ποντίων αποτελεί μια αδιαμφισβήτητη ιστορική πραγματικότητα. Προστίθεται ως ένας ακόμη βαμμένος με αίμα κρίκος στην αλυσίδα των γενοκτονιών που επιτέλεσε το τουρκικό κράτος στο πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα, μαζί με τις γενοκτονίες των Αρμενίων, των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, των χριστιανών Αράβων της Τουρκίας, των Χαλδαίων και των Ασσύριων.
 350.000 ψυχές χάθηκαν στα χιόνια, στα αφιλόξενα βουνά της Ανατολίας, από τη φωτιά, τον μπαλτά, το μαχαίρι και όσους άλλους τρόπους μπορεί να μηχανευτεί η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης για να εξοντώσει το συνάνθρωπο. Δεν ήταν απλά το έργο άτακτων, ληστών και τσετών, αλλά το οργανωμένο σχέδιο του νεοτουρκικού και κεμαλικού κράτους που παρείχε κάλυψη σε αυτές τις συμμορίτικες ομάδες. Ο τουρκικός στρατός υποστήριξε υλικά τους τσέτες και συμμετείχε στις σφαγές. 
Η τουρκική δικαιοσύνη παρείχε νομότυπη κάλυψη στην εθνοκάθαρση μέσω των εκτάκτων Στρατοδικείων, κατ’ ευφημισμόν αποκαλούμενων «δικαστηρίων ανεξαρτησίας». Ο τουρκικός λαός είτε ανέχτηκε την απάνθρωπη πολιτική των ηγετών του είτε συμμετείχε στο πλιάτσικο και τη σφαγή. Οι Μεγάλες Δυνάμεις και η Ρωσία εθελοτυφλούσαν συστηματικά στο συντελούμενο φρικτό έγκλημα για χάρη των γεωπολιτικών και οικονομικών συμφερόντων τους. Τα ηγετικά μέλη της Ποντιακής Κοινότητας διέπραξαν μια σειρά από πολιτικά λάθη την περίοδο 1914-1922 με αποτέλεσμα να εκθέσουν σε κίνδυνο το λαό τους. Οι ελληνικές κυβερνήσεις της ίδιας περιόδου είτε κώφευσαν γιατί δεν ήθελαν να αναλάβουν το κόστος της προστασίας του Ποντιακού Ελληνισμού και τις παρακείμενες επιπλοκές της εισροής των προσφύγων είτε αδυνάτησαν να αντιληφθούν το μέγεθος του προβλήματος και τη σημασία που θα είχε για την προσπάθεια στο μικρασιατικό μέτωπο η ύπαρξη ενός ισχυρού ποντιακού αντάρτικου κινήματος και κράτους. Σε κάθε περίπτωση, παρέμειναν τραγικά αδρανείς. Όλοι οι παραπάνω είναι άμεσα ή έμμεσα ένοχοι για τη Γενοκτονία των Ποντίων αλλά και των Ελλήνων

της Μικράς Ασίας. Το έγκλημα αυτό δεν έχει σταματήσει. Συντελείται -έμμεσα- ως σήμερα. Η μη αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ποντίων από το τουρκικό κράτος, με την ανοχή ή αδράνεια μεγάλου μέρους της διεθνούς κοινότητας, αποτελεί μια συνεχή και βάναυση προσβολή στα εκατομμύρια των θυμάτων. Η αναγνώριση της γενοκτονίας από τους Τούρκους δεν είναι ένα εθνικιστικό αίτημα για την ικανοποίηση ενός σοβινιστικού εγωισμού. Είναι ένα αίτημα που έχει τις ρίζες του στην άγραφη, πανάρχαια και ισχυρή αρχή του κοινού περί δικαίου αισθήματος που θα επιτρέψει την ένταξη της Τουρκίας στα πολιτισμένα έθνη, θα καθαρίσει το αμαυρωμένο όνομά της. Πάνω απ’ όλα, όμως, θα δικαιώσει, έστω μετά θάνατον, τα αθώα θύματα της γενοκτονίας και θα ανακουφίσει τον πόνο που έχει μεταφερθεί στη συλλογική μνήμη των μεταγενέστερων γενεών των θυμάτων. Είναι η ελάχιστη πράξη δικαιοσύνης που τους οφείλεται από την Ιστορία.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ

Ιστορικός