Μορφολογία, νερά, κλίμα στον Πόντο.

 Ο Πόντος βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Μικρασίας. Στα βόρεια του βρέχεται από τον Εύξεινο Πόντο (Μαύρη Θάλασσα), στα ανατολικά συνορεύει με την χώρα των Κόλχων (Κολχίδα), τη σημερινή Λαζική, στα δυτικά ορίζεται από την Παφλαγονία και στα νότια από την Καππαδοκία.

Η ονομασία Πόντος επικράτησε από την ε­ποχή του Μεγαλέξανδρου και δώθε, ενώ προη­γούμενα αποτελούσε μέρος της Καππαδοκίας και λεγόταν «Καππαδοκία η προς Πόντω». Πόντος λεγόταν και το βασίλειο του Μιθριδάτη του Ευπάτορα (120-63 π.Χ.).

Ο Πόντος χωρίζεται οριζόντια σε δυο μέρη από την οροσειρά του Παρυάδρη (ή Παρχάρ, τουρκικά Μπαχλάρ-νταγ), που είναι συνέχεια της οροσειράς του Καυκάσου. Έτσι, έχουμε τον Παραλιακό Πόντο και τον Μεσογειακό.

Πολλοί ποταμοί, εξάλλου, τέμνουν κάθετα τα ποντιακά βουνά και σχηματίζουν βαθιές χα­ράδρες και κοιλάδες. Οι κυριότεροι από αυ­τούς, απ’ τα δυτικά προς τα ανατολικά, είναι ο Άλυς (Κιζίλ-ιρμάκ), ο μεγαλύτερος ποταμός της Μικρασίας, ο Ίρις (Γεσίλ-ιρμάκ), ο Λύκος (Κουρτ-Ιρμάκ), ο Θερμοίδων (Τέρμε-τσάι), που πηγάζει από το Αμαζόνιον όρος (Μαζόν-νταγ) και είναι γνωστός από τον μύθο των Αμαζόνων, οι οποίες ζούσαν στην κοιλάδα του, στην πόλη Θεμίσκυρα, ο Μελάνθιος (Μελέτ-ιρμάκ), ο Κάνις ή Χαρσιώτης που διαρρέει την Αργυρού­πολη και περνάει δίπλα από την Τρίπολη, ό­που και εκβάλλει, ο ποταμός του Αγίου Ευγε­νίου, δυτικά της Τραπεζούντας (που τουρκικά λέγεται Άι-Γενεσίν-ντερεσί και κατά τους Φράγκους θαλασσοπόρους San Uigenj), και ο Πυξίτης, που με το αρχαίο τούτο όνομα τον αναφέρει ακόμα και στα 1404 ο Clavijo, ο πρέσβης της Ισπανίας στην αυλή του Ταμερλάνου, στη Σαμαρκάνδη, ενώ οι Τούρκοι σήμερα τον ο­νομάζουν Ντεϊρμέν-ντερέ, δηλαδή Μυλοπόταμο, γιατί στις όχθες του υπάρχουν πολλοί νε­ρόμυλοι. Στα νεότερα χρόνια, οι Έλληνες της περιοχής τον ονόμαζαν Δαφνοπόταμο και στο ποτάμι τούτο τοποθετούσαν τη δράση της πα­ραλογής «τη Τρίχας το γεφύριν», το μεσαιωνι­κό, ίσως και ακριτικό τούτο τραγούδι, που έχει τον ίδιο σχεδόν μύθο με το «Γεφύρι της Άρτας».

Κάνις ή Χαρσιώτης

 Ο Πυξίτης πηγάζει από το βουνό Κολάτ, που βρίσκεται δυο μέρες δρόμο νότια από την Τρα­πεζούντα, διαρρέει την κοιλάδα που βρίσκε­ται κάτω από το μοναστήρι της Παναγίας Σου­μελά, δέχεται κοντά στο Δικαίσιμο (τουρκικά Τζεβιζλίκ) τα νερά του παραπόταμου της Μα­τσούκας, που ρέουν στην κοιλάδα του μονα­στηριού Βαζελών, και εκβάλλει κοντά στο λι­μάνι της Τραπεζούντας, τη Δαφνούντα.

 Ανα τολικότερα από τον Πυξίτη υπάρχουν οι πα­ρακάτω ποταμοί: της Γημωράς ή Δρώνας (τουρκικά Γεμουρά-ντερεσί), ο Ύσσος ποτα­μός (Καρά-ντερέ) που εκβάλλει κοντά στα Σούρμενα, ο Όφις ποταμός, ο Ψυχρός ποτα­μός (Μπαλτατζή-ντερέ), ο Καλός ποταμός ή Καλοπόταμος, ο Ρίζιος (Ρίζε-ντερεσί) που εκβάλλει κοντά στο λιμάνι της Ριζούντας, και ο Πρύτανης (Φουρτούνα-ντερεσί) που εκβάλ­λει κοντά στην ποντιακή κωμόπολη Αθήνα (τουρκικά Άτινα).

Το κλίμα του παραλιακού τμήματος του Πόντου είναι υγρό και ομιχλώδες, και έχει πλουσιότατη βλάστηση, ενώ του μεσογειακού, νότια από τον Παρυάδρη, είναι ηπειρωτικό. Τη ζέστη στα παραλιακά μέρη τη μαλακώνουν οι δροσεροί άνεμοι που έρχονται από την α­πέναντι ακτή του Εύξεινου Πόντου, την Κρι­μαία, και προκαλούν συχνά ομίχλες και βρο­χές. Αρχαίοι και νεότεροι γεωγράφοι και πε­ριηγητές εκθειάζουν το μοναδικό τούτο κλίμα του τόπου, που το θεωρούν σαν το καλύτερο του κόσμου.

Εξάλλου, στον Πόντο είναι αξιόλογος και ο πλούτος, όχι μόνο του εδάφους, με την οργιώ­δη βλάστηση, αλλά και του υπεδάφους, με τα άφθονα κοιτάσματα σε άνθρακα, χαλκό και α­σήμι.

Χρήστος  Σαμουηλίδης