ΠΡΟΛΟΓΙΣΜΑ στο βιβλίο του Α. Σπυράντη : "ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΗΣ ΣΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ"

Συζήτηση και συνομιλίες με τον Αντρέα Σπυράντη, τον Σανταίο γιατρό, είχαμε πολλές και συχνές για τη Σαντά.

Έβλεπες στις αναφορές του πόσο καλά και λεπτομερειακά γνώριζε, ιδιαίτερα τη ζωή στη Σαντά καθώς και τα ήθη και έθιμα των κατοίκων της.

Πολλές φορές λοιπόν τον παρακάλεσα αυτά που ξέρει και που είναι τόσο πολύτιμα για τη λαογραφία του τόπου μας, να τα γράψει. Όμως κοινωνικές υποχρεώσεις, οικογενειακές απασχολήσεις και ελάχιστη συνάφεια με τέτοιες συγγραφές, τον δυσκόλευαν να επιδοθεί στο γράψιμό τους.

Όμως, επιτέλους, τελευταία μια μέρα με αιφνιδίασε λέγοντάς μου πως τα χειρόγραφά του είναι έτοιμα.

Χάρηκα. Τα πήρα, τα διάβασα, τα χάρηκα και είδα πόσα περισσότερα ήξερε από όσα μου έλεγε προφορικά έως τότε.

Αμέσως, όπως είναι φυσικό, πρόλαβε το δεύτερο βήμα που έπρεπε να γίνει, η δημοσίευση, πράγμα που μας απασχόλησε πολύ.

Όσοι ασχολούνται με τη συγγραφή ξέρουν πως εκτός από το οικονομικό κόστος, είναι πολύ ευκολότερο να γράψεις ένα βιβλίο από του να το τυπώσεις και να κυκλοφορηθεί.

Και μπήκε ο Σπυράντης ο γιατρός στο χορό της εκτύπω­σης και κυκλοφόρησης του βιβλίου του.

Ευτυχώς βρέθηκαν οι εκδότες αδελφοί Κυριακίδη στη Θεσσαλονίκη, εκδότες με πείρα, με αγάπη στη δουλειά τους και στο Ποντιακό βιβλίο.

Βέβαια για τη Σαντά μέχρι σήμερα γράφτηκαν και κυκλοφόρησαν πολλά έργα. Κλασσικό και παλιότερο - πρωτοποριακό, θα ’λεγε κανείς, το έργο του Φίλιππου Χειμωνίδη για τη Σαντά.

Ύστερα τα τόσα κείμενα, ιδιαίτερα στο «Αρχείον Πόντου» του Μιλτιάδη Νυμφόπουλου και του Στάθη Αθανασιάδη (Γεροστάθη) που έδωσαν αργότερα την «Ιστορία της Σάντας» του Μ. Νυμφόπουλου και το σοβαρό τρίτομο έργο του Στάθη Αθα­νασιάδη για την Σαντά επίσης.

Εκτός βέβαια από τα έργα αυτά, πλήθος μονογραφίες και άλλων συγγραφέων, είναι κατάσπαρτες σ’ όλα τα ποντιακά περιοδικά και εφημερίδες, πράγμα που κάνει τη Σαντά ίσως την πιο πλήρως μελετημένη περιοχή του Πόντου.

Και θα ’λεγε κανείς «Τότε αφού τόσα πολλά έχουν γραφεί για τον τόπο αυτό, τι θα είχε να προσθέσει ο Σπυράντης;»

Κι όμως το γυμνασμένο μάτι του θετικού επιστήμονα, του γιατρού, του ανθρώπου που έζησε τη ζωή στη Σαντά και την έβλεπε από παιδί με ερευνητικό μάτι και δη θετικό εξεταστικό, μας δίνει ένα κείμενο με χαρίσματα, το λιτό δωρικό ύφος, την αποφυγή του περιττού και συναισθηματισμού, το ακριβολόγο και αντικειμενικό, που είναι το ύφος του βιβλίου και η αρετή του. Κάποια αντίρρηση θα υπήρχε για τη γλώσσα του βιβλίου ίσως, όμως τούτο είναι θέμα συνήθειας και εκπαιδεύσεως.

Χαίρεσαι να διαβάζεις το λιτό κείμενο, το πλήθος των πληροφοριών, το κριτικό μάτι, την αντικειμενικότητα των πε­ριγραφών μα και των σχετικών σε κάθε κεφάλαιο των άδολων και αφελών ανεκδότων.

Είθε να είχαμε κι άλλα τέτοια κείμενα στα οποία κάποτε θα γίνουν προσφυγές του μελλοντικού ερευνητή του παραδο­σιακού και λαογραφικού κόσμου των εκείθεν του Αιγαίου Αξέ­χαστων Πατρίδων.

Άξιζε λοιπόν και αξίζει ότι εκδόθηκαν τα κείμενα του Αντρέα Σπυράντη. Και μεγάλη η χαρά μου γιατί έτυχε σε μένα να τα προλογίσω.

Θα ζητούσα όμως τη συγκατάβασή σας, να προσθέσω κι άλλες λίγες λέξεις σχετικά με την κυκλοφορούσα ονομασία της περιοχής αυτής του Πόντου, της Σαντάς δηλαδή.

Σε πολλά, στα περισσότερα κείμενα, βρίσκεται η ονομα­σία του ηρωικού αυτού χωριού Σάντα με τόνο στη παραλήγου­σα. Το σωστό όμως είναι Σαντά με τον τόνο στη λήγουσα. Το Σάντα είναι τουρκικής προφοράς του ονόματος του χωριού. Αν προσέξει κανείς Ποντίους, Σανταίους και μη Σανταίους, στον προφορικό τους λόγο λένε Σαντά και όχι Σάντα. Παραδείγμα­τα: Επήγαμε σού Σαντά. Επίσης ξέρουμε ότι η πρόθεση σού, σής, σού μπροστά στο αρσενικό είναι σού π.χ. Σού Περιστεριώτα, το μοναστή ρ’ σήν Παναΐαν Σού-Μελά (η παναΐα-ο Μελάς) κ.λ.π.

Άρα σού Σαντά, προδηλοί ότι το Σαντά είναι αρσενικό ήτοι ο Σαντάς και εξ αυτού προκύπτει ότι το Σαντά προήλθε από κά­ποιον ονόματι Σαντά, ο Σαντάς. Τα άλλα περί σαντάλ, κ.λ.π. είναι γνώμες αδόκιμες (αναμφίβολα χρειάζεται το θέμα ειδική ευρύτερη επιστημονική μελέτη. Και θα ’ρθει ο καιρός της).

Κι αν κάπου στα τυπωμένα κείμενα του γράφοντος παρεισέφρυσε το Σάντα, σας διαβεβαιώνει ότι δεν είναι δική του γραφή αλλά λανθασμένη διορθωτική επέμβαση του εκάστοτε επιμε­λητή των κειμένων της εκάστοτε εφημερίδος ή περιοδικού λόγω αγνοίας.

Θα μου επιτρέψετε να ζητήσω συγνώμη για την τελευταία παρεμβολή μου περί Σαντάς, αλλά έπρεπε να γίνει η διόρθωση αυτή και δη με την ευκαιρία έκδοσης Σαντέϊκου κειμένου Σανταίου συγγραφέως.

Σίμος Λιανίδης.