Ο Γιουνιέν Γιαβερντάς - για τον οποίο δεν δόθηκε καμία άλλη πληροφορία στο πρόγραμμα του συνεδρίου - είπε ότι οι πρόσφυγες φτάνουν στην Ελλάδα κατά δεκάδες χιλιάδες. Καταδιωκόμενοι από τους Τούρκους, επί Μεχμέτ του 2ου και επί Ατατούρκ, κατόπιν εξόριστοι από τους Σοβιετικούς επί Στάλιν, οι Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης, άλλοτε εγκατεστημένοι στις όχθες της Μαύρης Θάλασσας, στον πρώην Εύξεινο Πόντο, πραγματοποιούν σήμερα το όνειρό τους για επανάκτηση της προγονικής γης, και κατ ’ επέκταση, να γίνουν Ευρωπαίοι πολίτες. Αλλά και αυτή η καινούργια αποδήμηση έχει τις δυσκολίες της.
Αυτή η μερίδα των Ελλήνων, που είναι γνωστοί ως «Πόντιοι» αποτελούν μία από τις πιο παλιές εθνικές ομάδες, η οποία κατάφερε να διασώσει τον ελληνικό της πολιτισμό και να επιβιώσει μέσα στους αιώνες, έξω από τα σύνορα της Ελλάδας.
Η ιστορία τους αρχίζει οχτώ αιώνες πριν, την εποχή που ο αποικισμός εξάπλωνε τον ελληνικό πολιτισμό σε όλα τα μέρη της Μεσογείου, από την Ιβηρία έως την Κριμαία και τη Λιβύη. Οι κάτοικοι της ιωνικής πόλης Μίλητος (Μιλέτ) ανέπτυξαν στις χθες του Εύξεινου Πόντου ισχυρές και ακμάζουσες πόλεις, πλούσιες από το θαλάσσιο εμπόριο, όπως η Σινώπη, η Σαμψούντα, η Τραπεζούντα, η Οδησσός και η Σεβαστούπολη (Χέρσον).
Το 520 π. X. οι Πέρσες κατέκτησαν την περιοχή και την έκαναν σατραπεία. Στο τέλος του 4ου αιώνα, ο σατράπης Μιθριδάτης ιδρύει το βασίλειο του Πόντου. Μετά από πολλές επαναστάσεις, το βασίλειο πέφτει στα χέρια των Ρωμαίων, το 64 μ. X. Η περιοχή ενσωματώθηκε στη βυζαντινή αυτοκρατορία και επηρεάστηκε από τον χριστιανισμό. Την εποχή των σταυροφοριών, το 1204, η Τραπεζούντα γίνεται η πρωτεύουσα μιας ανεξάρτητης ελληνιστικής αυτοκρατορίας, η οποία θα συνεχίσει να ακμάζει μέχρι την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς.
Το ότι μπόρεσε να διατηρηθεί οχτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης οφείλεται στους οικογενειακούς δεσμούς που δημιουργήθηκαν ανάμεσα στους Κομνηνούς και στον πασά της Περσίας και Μεσοποταμίας Ουζούν Χασάν, αρχηγό των «ασπροπροβατάδων», ο οποίος παντρεύτηκε την κόρη του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Δαβίδ του Κομνηνού. Αλλά στις 15 Αυγούστου του 1461 έπεσε η Τραπεζούντα και καταδιώξεις και εξορίες διασπείρουν την κοινότητα των Ποντίων. Αναγκάζονται να προσηλυτιστούν στο ισλάμ ή αλλιώς δολοφονούνται. Κάποιες ομάδες διαφεύγουν στα νότια της Ρωσίας ή της Γεωργίας. Τον 19ο αιώνα, οι πόλεμοι μεταξύ των Ρώσων και των Οθωμανών τους αναγκάζουν να εξοριστούν και να εγκατασταθούν στις περιοχές Καρς, Τσάλκα, Σταυροπόλ, Σοχούμ, Βατούμ.
Στις μέρες μας υπάρχει στην Ανατολή μια κοινότητα Ελλήνων μουσουλμάνων ποντιόφωνων στην περιοχή της Τόνια, ανάμεσα στην Τραπεζούντα και τη Γκουμασάνη. Κάθε χρόνο, στα τέλη Αυγούστου, γιορτάζουν τη «γιορτή του αγίου αφέντη» (παναΐρ) πάνω στη Χάσκα, στα 2.000 μέτρα ύψος, προς τιμήν ενός από τους «τρελούς του Θεού» (αμπντάλ), οι οποίοι, τον 18ο αιώνα, αλλαξοπίστησαν τον τοπικό πληθυσμό.
Τον 20ό αιώνα, οι Τούρκοι της δημοκρατίας που ιδρύθηκε από τον Ατατούρκ δεν είναι περισσότερο ανεκτικοί από τους Οθωμανούς του Μεχμέτ του 2ου, αλλά κρατάνε απέναντι στους Έλληνες την ίδια στάση, όπως και στους Αρμένιους και Κούρδους. Εκτιμάται ότι το 1915 έως το 1923, σε έναν πληθυσμό 750.000 ατόμων δολοφονήθηκαν οι 350.000. Γύρω στα 150.000 άτομα βρίσκουν καταφύγιο στον Καύκασο, τη Γεωργία, καθώς και στις βόρειες και ανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας, στην Ουκρανία και την Κριμαία. Άλλοι, οι πολυαριθμότεροι, που βρίσκονται στη Σμύρνη, προσπαθούν να φτάσουν στην Ελλάδα.
Οι Πόντιοι, που εγκαταστάθηκαν στη Σοβιετική Ένωση, συμμετέχουν και αυτοί στον ενθουσιασμό της οκτωβριανής επανάστασης. Τα πρώτα χρόνια, η ΕΣΣΔ προστατεύει τα δικαιώματα (πολιτιστικά) των μειονοτήτων.
Το Σύνταγμα του 1926 αναγνωρίζει την ελληνική ποντιακή γλώσσα ως επίσημη γλώσσα. Οι λόγιοι εισάγουν το 21ο γράμμα, βασισμένοι στο αρχαίο ιωνικό αλφάβητο. Αυτή η γλώσσα χρησιμοποιήθηκε στις εφημερίδες, τις εκδόσεις, το θέατρο. Δημιουργήθηκαν τρία αυτόνομα σε αποφάσεις και διοικητικό σύστημα ελληνικά κέντρα. Οι Πόντιοι εργάζονται στο εμπόριο, στις βιομηχανίες καπνού και γενικά παίρνουν ενεργό μέρος στην ανάπτυξη των πόλεων.
Το 1937, το σταλινικό καθεστώς κλείνει τις εκκλησίες, τα σχολεία, τις εφημερίδες και τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους. Εξορίζονται μαζικά από το 1937 στη Σιβηρία, μετά το 1949, στο Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν με διαταγή του Μπέρια. Πενήντα χιλιάδες εξόριστοι πέθαναν από το κρύο, την πείνα και τις κακές συνθήκες.
Την εποχή του ψυχρού πολέμου, οι Έλληνες του Πόντου ζουν τελείως απομονωμένοι ανάμεσα σε εχθρικούς μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Χωρίς επαφή με τη μητέρα πατρίδα ή τις άλλες κοινότητες της διασποράς, χάνουν λίγο λίγο την ταυτότητά τους. Μέχρι την περεστρόικα του Γκορμπατσόφ και το άνοιγμα των συνόρων το 1988. Με την αναγέννηση του εθνικού τους αισθήματος, οι ελληνικές κοινότητες διακηρύσσουν μια διοικητική και πολιτιστική αυτονομία, στην οποία οι σοβιετικές αρχές είναι έτοιμες να συμφωνήσουν, για να αποτρέψουν μια μαζική έξοδο. Ένας από τους φυσικούς τόπους ανάπτυξης για τον οποίο γίνονται προσπάθειες διατήρησης των Ελλήνων, βοηθώντας τους μέσα στο πλαίσιο μιας ελληνο - σοβιετικής συμφωνίας, είναι ο Καύκασος στη μακρινή κεντρική Ασία.
Πολλοί προτιμούν να φύγουν για τη μητέρα πατρίδα, όπου υπάρχουν χωρισμένες οικογένειες εδώ και 25, περίπου, αιώνες. Οι Έλληνες της κεντρικής Ασίας είναι οι πρώτοι που φεύγουν. Ακολουθούν οι Έλληνες της Γεωργίας. Το 1987 και 1988 είναι μερικές εκατοντάδες, το 1989 γύρω στις 5.000, περισσότεροι από 17.000 το 1990, 100.000 ίσως από τώρα (Μάιος 1992) έως το τέλος του έτους. Τα τελευταία χρόνια κατέφθαναν περίπου δύο χιλιάδες άτομα τον μήνα, με πλοία ή με τρένα, με όλη την οικογένεια και με βιαστικά δεμένα πακέτα. Κάποιοι είχαν την τύχη να φιλοξενηθούν προσωρινά από συγγενείς ή φίλους που μετανάστευσαν στην Ελλάδα τα έτη 1920 -.950. Αλλά η πλειοψηφία ζει κάτω από συνθήκες, το λιγότερο δραματικές, σε σχέση με αυτές της εξόδου του 1922.
Γιουνέν Γιαβερντάς
Από την εισήγηση του στο Γ΄Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού
Θεσσαλονίκη
Μαϊος 1992
Αυτή η μερίδα των Ελλήνων, που είναι γνωστοί ως «Πόντιοι» αποτελούν μία από τις πιο παλιές εθνικές ομάδες, η οποία κατάφερε να διασώσει τον ελληνικό της πολιτισμό και να επιβιώσει μέσα στους αιώνες, έξω από τα σύνορα της Ελλάδας.
Η ιστορία τους αρχίζει οχτώ αιώνες πριν, την εποχή που ο αποικισμός εξάπλωνε τον ελληνικό πολιτισμό σε όλα τα μέρη της Μεσογείου, από την Ιβηρία έως την Κριμαία και τη Λιβύη. Οι κάτοικοι της ιωνικής πόλης Μίλητος (Μιλέτ) ανέπτυξαν στις χθες του Εύξεινου Πόντου ισχυρές και ακμάζουσες πόλεις, πλούσιες από το θαλάσσιο εμπόριο, όπως η Σινώπη, η Σαμψούντα, η Τραπεζούντα, η Οδησσός και η Σεβαστούπολη (Χέρσον).
Το 520 π. X. οι Πέρσες κατέκτησαν την περιοχή και την έκαναν σατραπεία. Στο τέλος του 4ου αιώνα, ο σατράπης Μιθριδάτης ιδρύει το βασίλειο του Πόντου. Μετά από πολλές επαναστάσεις, το βασίλειο πέφτει στα χέρια των Ρωμαίων, το 64 μ. X. Η περιοχή ενσωματώθηκε στη βυζαντινή αυτοκρατορία και επηρεάστηκε από τον χριστιανισμό. Την εποχή των σταυροφοριών, το 1204, η Τραπεζούντα γίνεται η πρωτεύουσα μιας ανεξάρτητης ελληνιστικής αυτοκρατορίας, η οποία θα συνεχίσει να ακμάζει μέχρι την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς.
Το ότι μπόρεσε να διατηρηθεί οχτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης οφείλεται στους οικογενειακούς δεσμούς που δημιουργήθηκαν ανάμεσα στους Κομνηνούς και στον πασά της Περσίας και Μεσοποταμίας Ουζούν Χασάν, αρχηγό των «ασπροπροβατάδων», ο οποίος παντρεύτηκε την κόρη του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Δαβίδ του Κομνηνού. Αλλά στις 15 Αυγούστου του 1461 έπεσε η Τραπεζούντα και καταδιώξεις και εξορίες διασπείρουν την κοινότητα των Ποντίων. Αναγκάζονται να προσηλυτιστούν στο ισλάμ ή αλλιώς δολοφονούνται. Κάποιες ομάδες διαφεύγουν στα νότια της Ρωσίας ή της Γεωργίας. Τον 19ο αιώνα, οι πόλεμοι μεταξύ των Ρώσων και των Οθωμανών τους αναγκάζουν να εξοριστούν και να εγκατασταθούν στις περιοχές Καρς, Τσάλκα, Σταυροπόλ, Σοχούμ, Βατούμ.
Στις μέρες μας υπάρχει στην Ανατολή μια κοινότητα Ελλήνων μουσουλμάνων ποντιόφωνων στην περιοχή της Τόνια, ανάμεσα στην Τραπεζούντα και τη Γκουμασάνη. Κάθε χρόνο, στα τέλη Αυγούστου, γιορτάζουν τη «γιορτή του αγίου αφέντη» (παναΐρ) πάνω στη Χάσκα, στα 2.000 μέτρα ύψος, προς τιμήν ενός από τους «τρελούς του Θεού» (αμπντάλ), οι οποίοι, τον 18ο αιώνα, αλλαξοπίστησαν τον τοπικό πληθυσμό.
Τον 20ό αιώνα, οι Τούρκοι της δημοκρατίας που ιδρύθηκε από τον Ατατούρκ δεν είναι περισσότερο ανεκτικοί από τους Οθωμανούς του Μεχμέτ του 2ου, αλλά κρατάνε απέναντι στους Έλληνες την ίδια στάση, όπως και στους Αρμένιους και Κούρδους. Εκτιμάται ότι το 1915 έως το 1923, σε έναν πληθυσμό 750.000 ατόμων δολοφονήθηκαν οι 350.000. Γύρω στα 150.000 άτομα βρίσκουν καταφύγιο στον Καύκασο, τη Γεωργία, καθώς και στις βόρειες και ανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας, στην Ουκρανία και την Κριμαία. Άλλοι, οι πολυαριθμότεροι, που βρίσκονται στη Σμύρνη, προσπαθούν να φτάσουν στην Ελλάδα.
Οι Πόντιοι, που εγκαταστάθηκαν στη Σοβιετική Ένωση, συμμετέχουν και αυτοί στον ενθουσιασμό της οκτωβριανής επανάστασης. Τα πρώτα χρόνια, η ΕΣΣΔ προστατεύει τα δικαιώματα (πολιτιστικά) των μειονοτήτων.
Το Σύνταγμα του 1926 αναγνωρίζει την ελληνική ποντιακή γλώσσα ως επίσημη γλώσσα. Οι λόγιοι εισάγουν το 21ο γράμμα, βασισμένοι στο αρχαίο ιωνικό αλφάβητο. Αυτή η γλώσσα χρησιμοποιήθηκε στις εφημερίδες, τις εκδόσεις, το θέατρο. Δημιουργήθηκαν τρία αυτόνομα σε αποφάσεις και διοικητικό σύστημα ελληνικά κέντρα. Οι Πόντιοι εργάζονται στο εμπόριο, στις βιομηχανίες καπνού και γενικά παίρνουν ενεργό μέρος στην ανάπτυξη των πόλεων.
Το 1937, το σταλινικό καθεστώς κλείνει τις εκκλησίες, τα σχολεία, τις εφημερίδες και τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους. Εξορίζονται μαζικά από το 1937 στη Σιβηρία, μετά το 1949, στο Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν με διαταγή του Μπέρια. Πενήντα χιλιάδες εξόριστοι πέθαναν από το κρύο, την πείνα και τις κακές συνθήκες.
 |
| Γκραβούρα της Τραπεζούντας |
Πολλοί προτιμούν να φύγουν για τη μητέρα πατρίδα, όπου υπάρχουν χωρισμένες οικογένειες εδώ και 25, περίπου, αιώνες. Οι Έλληνες της κεντρικής Ασίας είναι οι πρώτοι που φεύγουν. Ακολουθούν οι Έλληνες της Γεωργίας. Το 1987 και 1988 είναι μερικές εκατοντάδες, το 1989 γύρω στις 5.000, περισσότεροι από 17.000 το 1990, 100.000 ίσως από τώρα (Μάιος 1992) έως το τέλος του έτους. Τα τελευταία χρόνια κατέφθαναν περίπου δύο χιλιάδες άτομα τον μήνα, με πλοία ή με τρένα, με όλη την οικογένεια και με βιαστικά δεμένα πακέτα. Κάποιοι είχαν την τύχη να φιλοξενηθούν προσωρινά από συγγενείς ή φίλους που μετανάστευσαν στην Ελλάδα τα έτη 1920 -.950. Αλλά η πλειοψηφία ζει κάτω από συνθήκες, το λιγότερο δραματικές, σε σχέση με αυτές της εξόδου του 1922.
Γιουνέν Γιαβερντάς
Από την εισήγηση του στο Γ΄Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού
Θεσσαλονίκη
Μαϊος 1992
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου