Είναι, ίσως, ο πιο αυθεντικός τρόπος έκφρασης του χαρακτήρα του ανθρώπου, αλλά και δηλωτικό της ομοιογενούς ομάδας (φυλής) της οποίας ο πολιτισμός δι' αυτού αντανακλάται. Στους πρωτόγονους λαούς ο χορός αποτελεί το μέσο εξαγνισμού. Ακόμη έχει ζωτική σημασία στην καθημερινή τους ζωή.
Από τα Ομηρικά χρόνια ο χορός μαζί με το τραγούδι ήταν απαραίτητα συστατικά κάθε θρησκευτικής τελετής και κάθε κοινωνικής γιορτής.Ο Λουκιανός (2ος αιώνας π.Χ.) στο σύγγραμμά του Περί Ορχήσεως λέει ότι καμία τελετή δεν γινόταν στην αρχαία Ελλάδα χωρίς τον χορό: «Τελετήν ουδέ μίαν αρχαίαν εστιν ευρείν άνευ ορχήσεως».
Οι ποντιακοί χοροί εξετάζονται στο ευρύτερο πλαίσιο διερεύνησης των ελληνικών χορών. Από την αρχαιότητα μαρτυρούνται πολλές χορογραφικές κινήσεις σε αγγεία, τοιχογραφίες, επιγραφές και ανάγλυφα. Πέραν αυτών, υπάρχουν και οι φιλολογικές μαρτυρίες για την ύπαρξη, τη λειτουργία και τη σημασία του χορού. Ο Πλάτων (427-347π.Χ.) στο βιβλίο του Νόμοι Ζ', ο Ξενοφών (434-355 π.Χ.) στο Συμπόσιον Β', αργότερα ο Πλούταρχος (46-120 μ.Χ.) στο βιβλίο του Συμποσιακά Προβλήματα, ο Λουκιανός στο προαναφερθέν βιβλίο και άλλοι, κάνουν εκτενείς αναφορές για τον χορό, τη λειτουργία και τη θέση του στο κοινωνικό σύστημα.
Ο χορός στην ποντιακή μουσική παράδοση είναι τρισυπόστατος: μουσική, ποίηση, κινησιολογία. Στις συγκροτημένες κοινωνικές ποντιακές ομάδες ο χορός αποτελεί τρόπο ζωής και είναι σύμφυτος με την όποια καθημερινή τους δραστηριότητα.
Οι σημερινοί χοροί των Ποντίων, μορφολογικά διαφαίνονται από τους υστεροβυζαντινούς χρόνους και, ενδεχομένως, από τον Μεσαίωνα. Οι όποιες μαρτυρίες δεν συνιστούν με βεβαιότητα μια τέτοια άποψη, είναι όμως βέβαιο ότι η σημερινή τους μορφή είναι γνωστή τουλάχιστον τα τελευταία διακόσια χρόνια (19ος και 20ός αι.).
Η κοινωνιολογική τους διάσταση υπονοεί τη σπουδαιότητά τους. Αποτέλεσαν μέσο επικοινωνίας και αλληλοεπιρροής, με την έννοια αυτή το υποκειμενικό στοιχείο αφέθηκε στην ιδέα της ομάδας τόσο σε επίπεδο εθνικής συνείδησης και ομοψυχίας - ιδιαίτερα στον Πόντο ήταν απαραίτητο λόγω των σκληρών συνθηκών ζωής — όσο και σε επίπεδο ιδεολογίας για το Γένος και για την προάσπιση των θεσμών: της οικογένειας, της θρησκείας, της ελληνικής παιδείας, για τη διατήρηση των ηθών και εθίμων και για την προώθηση των ιδεών και των τρόπων ζωής του λαού.
Η ποντιακή κοινωνία διέπεται από αυστηρούς κανόνες σε ότι αφορά τους ρόλους και τη λειτουργία των μελών της, την πραγμάτωση ζωής. Στο πλαίσιο αυτό ο χορός αποτέλεσε κοινωνικό σημείο αναφοράς που έδινε τη δυνατότητα ελιγμών.Έτσι, ιδιαίτερα στους νέους διευκόλυνε την επαφή συναισθηματικής αλληλοπροσέγγισης.
Ως συστατικό κοινωνικών εκδηλώσεων, π.χ. γάμοι, βαπτίσεις, θρησκευτικές γιορτές, αποτελούσε φορέα παράδοσης. Ως πολιτιστικό στοιχείο αναδεικνύει τη βαθύτερη φιλοσοφία και στάση ζωής και ακόμη, φανερώνει τις αισθητικές αντιλήψεις του ποντιακού λαού.
 |
| Ο Χορός των μαχαιριών |
ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Οι χοροί είναι ομαδικοί και κυκλικοί εκτός κάποιων εξαιρέσεων (κοτσαγγέλ, κοτσιχτόν ομάλ). Δεν υπάρχει πρωτοχορευτής, με την έννοια ιδιαίτερης κινησιολογίας.
Κάθε χορός έχει έναν ιδιαίτερο εσωτερικό παλμό βάσει του οποίου αναπτύσσονται οι μικρές και ταχύτατες εναλλαγές κινησιολογίας. Ο παλμός αυτός απορρέει αρχικά από τη λύρα με τις περίτεχνες δοξαριές και αναπαράγεται στην κινησιολογία. Με την έννοια αυτή, μουσική και χορός μεταξύ τους είναι συνδεδεμένα οργανικά.
Γενικά στη χορευτική διαδικασία υπάρχει μια δυναμική -ιδιαίτερα στον χορό Σέρρα (πυρρίχιος) και σε άλλους ακόμη - που συνίσταται στον εσωτερικό παλμό και στη ρυθμομελωδική αναπλαστική αρχή της μουσικής.
Ως προς την κινησιολογία χαρακτηρίζονται από:
*Μικρές κινήσεις προς όλες τις κατευθύνσεις.
*Χορευτική διαδικασία προς τα δεξιά του κύκλου εκτός ορισμένων εξαιρέσεων (Τρυγόνα, Λετσίνα), που κινούνται προς τα αριστερά.
*Περίτεχνες, με τα πέλματα κοντινές κινήσεις στο έδαφος.
*Κινήσεις των ώμων, κυρίως στον χορό Σέρρα.
*Κράτημα χεριών κοντά στο σώμα (έννοια της σφιχτής ομάδας) και αλλάζουν θέση ανάλογα με την κινησιολογία.
Ήταν κανόνας στον Πόντο να στήνουν χορό στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές: Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, θεοφάνεια, Πάσχα. Ακόμη, στα πανηγύρια, στους γάμους, στις ονομαστικές γιορτές, στις μέρες της συγκομιδής και σε άλλες περιστάσεις. Οι χοροί γίνονται στις πλατείες, στην αυλή της εκκλησίας, στις αυλές των σπιτιών ή και σε κλειστούς χώρους.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
Η ονομασία των χορών μπορεί να προκύπτει:
*Από συμβολισμό: Σέρρα (πυρρίχιος), των μαχαιριών, Θήμιγμαν, Κοτσαγγέλ, Σαρρήκουζ, Πατούλα, Τρυγόνα.
*Από την προέλευση: Σέρρα και Τάμζαρα (ως προς το όνομα).
*Από τον τρόπο κίνησης: Τικ, Σο γόνατον, Κότσιχτον Ομάλ, Διπάτ, Τρομαχτόν,Έμπρ' - Οπίσ', κ.ά.
Οι βασικοί πυρήνες των χορών της ποντιακής μουσικής παράδοσης είναι λίγοι και διακρίνονταί: σε Τικ (μονόν, διπλόν, Τρομαχτόν, Σο γόνατον), Ομάλ (μονόν, διπλόν, Τραπεζούντας, Καρς, Νικόπολης,'Εμπρ' - Οπίσ', Κότσιχτον), σε χορούς: Τρυγόνα, Πατούλα, Λετσίνα (χορεύεται στην περιοχή Καυκάσου), Κότσαρι (χορεύεται στην περιοχή Καυκάσου), Σερανίτσα ή Χαιρεανίτσα (δεν είναι, βέβαια, η προέλευση του χορού - ωστόσο λέγεται ότι προέρχεται από την περιοχή του Πόντου Χαιρίανα ή ετυμολογείται η λέξη ως χαίρε + άναξ), Κιπτς, Κοτσαγγέλ, Διπάτ, Σέρρα (πυρρίχιος), των μαχαιριών, θήμιγμαν.
Η ποικιλία των χορών παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση ως προς τον χρόνο: υπάρχουν χοροί αργοί, ζωηροί και ταχύτατοι. Πέραν της παραπάνω ονοματολογίας, οποιαδήποτε άλλη ονομασία χορών αποτελεί παραλλαγή.
Στη χορευτική διαδικασία συμμετέχουν και τα δύο φύλα, ως απόρροια της αντίληψης και της ισότιμης δυναμικής στα διάφορα πεδία δραστηριοτήτων της ζωής. Ο μόνος ανδρικός χορός ήταν ο Σέρρα (πυρρίχιος) και κατ' επέκταση ο χορός των μαχαιριών.
Παύλος Γαϊτανίδης
Μουσικολόγος
Δρ. Μουσικολογίας Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου