Το πρόβλημα της προσφυγιάς σήμερα και τότε

Όπως το 1922 με την Ανταλλαγή των πληθυσμών έτσι και σήμερα έχουμε πρόσφυγες, σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Η διαφορά, όμως, στην αντιμετώπιση του προβλήματος είναι μεγάλη.
1) Πρώτα-πρώτα, η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.), ήταν αυτόνομος οργανισμός, που λειτουργούσε με δικό του καταστατικό και σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης. Ούτε ο Πρωθυπουργός δεν μπορούσε να επέμβει στο έργο της. Άλλωστε, τα δύο ξένα μέλη της (και ο Πρόεδρος) διορίζονταν απευθείας από την Κοινωνία των Εθνών (Κ.Τ.Ε.). Τα άλλα δύο προτείνονταν από την ελληνική κυβέρνηση και εγκρίνονταν από την Κ.Τ.Ε. 
Γι' αυτό και μπόρεσε να επιτελέσει ένα τόσο σπουδαίο έργο μέσα σε τόσο λίγο διάστημα (1923-1930): Αποκατέστησε 145.000 αγροτικές και 125.000 αστικές οικογένειες. Δεν είχε τις γνωστές πολιτικές ή κομματικές παρεμβάσεις. Αντίθετα, σήμερα κάθε κυβερνητική αλλαγή συνεπάγεται καίριες αλλαγές στο επιτελικό και διοικητικό προσωπικό του Ιδρύματος Παλιννοστούντων. Αποτέλεσμα: βραχυκύκλωση ή καθυστέρηση του έργου αποκατάστασης ή ενίσχυσης των σημερινών προσφύγων, που είναι και πολύ λιγότεροι (γύρω στους 150.000, νόμιμοι και παράνομοι).
(Ε.Ι.Υ.Α.Π.Ο.Ε.: μέχρι 20/4/96 ήρθαν, με νόμιμο τρόπο, 65.758 άτομα).
2) Με τα 15 εποικιστικά Γραφεία στη Μακεδονία, τα 7 στη Δυτική Θράκη και τα 18 στην υπόλοιπη Ελλάδα, και με εξασφαλισμένα δικά της κονδύλια από την Κ.Τ.Ε., η Ε.Α.Π. είχε την εποπτεία και τον έλεγχο του όλου προβλήματος σε βάθος και πλάτος. Αντίθετα, σήμερα το Ίδρυμα Παλιννοστούντων (με τις εκθέσεις Θράκης, Μακεδονίας και Ηπείρου), θεσμικά και καταστατικά έχει οργανωμένη υποδομή υποδοχής και αποκατάστασης μόνο στη Δυτική Θράκη. 
Στις άλλες περιοχές λειτουργούν, βέβαια, σχετικές ειδικές υπηρεσίες κατά Νομαρχίες, όμως, ο κύριος δρόμος για την ενίσχυση των προσφύγων περνάει από τα προσφυγικά σωματεία και τις ομοσπονδίες τους. Επομένως, αν εξαιρέσουμε τη Δυτική Θράκη, σε καμιά άλλη περιοχή της χώρας δεν προβλέπεται θεσμική υποδοχή και αποκατάσταση παλιννοστούντων αδελφών μας, παρόλο που είναι σκόρπιοι σ' όλη τη χώρα.
3) Δε λέω να αντιγράψουμε το σχήμα του 1923. Μπορούσε, ωστόσο, να λειτουργήσει ως δείγμα ή σημείο αναφοράς η προηγούμενη εκείνη εμπειρία, για το σημερινό πρόβλημα. Δυστυχώς αγνοήθηκε τελείως.
4) Δε συμφωνούμε με όσα συχνά ακούγονται εις βάρος του Εθνικού Ιδρύματος Υποδοχής και Αποκατάστασης Αποδήμων και Παλιννοστούντων Ομογενών Ελλήνων (Ε.Ι.Υ.Α.Π.Ο.Ε.). Απλά, φρονούμε ότι τα προγράμματα που εφαρμόζονται και υλοποιούνται στη Δυτική Θράκη έπρεπε, θεσμικά και καταστατικά, να επεκταθούν και στις άλλες περιοχές της χώρας. Θυμίζουμε μόνο ότι το σύνολο των δαπανών του Ιδρύματος, μέχρι το 1996, ανέρχεται σε 26.000.000.000 δρχ., από τα οποία τα 13.000.000.000 δαπανήθηκαν για μόνιμη στέγη στη Δυτική Θράκη. Παράλληλα προωθούνται και προγράμματα στήριξης του Ελληνισμού στις χώρες της πρώην Σοβ. Ένωσης και στη Βόρειο Ήπειρο.
Βέβαια, δεν είναι ευκαταφρόνητα τα κοινωνικά μέτρα που λαμβάνονται από τις Νομαρχίες και άλλες υπηρεσίες της χώρας, παρόλο που είναι περιστασιακά και με περιορισμένη προοπτική. Αποβλέπουν δηλ. στην κάλυψη περιστασιακών αναγκών και όχι στο αίτημα της μόνιμης αποκατάστασης. Σημειώνομαι μερικά απ' αυτά: 
1) Οικονομική ενίσχυση τριάντα μηνών, 
2) Επιδοτήσεις εργοδοτών και εργαζομένων,
 3) Επιδοτήσεις σεμιναρίων,
 4) Αυτασφάλιση στο ΙΚΑ, 
5) Ασφάλιση στον ΟΓΑ,
 6) Δωρεάν ιατρική, νοσοκομειακή, φαρμακευτική περίθαλψη,
 7) Βοηθήματα εφάπαξ: επαναπατρισμού, μεταφοράς οικοσκευής,
 8) Έξοδα κηδείας, 
9) Ενίσχυση αναπήρων, απόρων, ανασφάλιστων, 
10) Διάφορα επιδόματα,
11) Προσλήψεις στο Δημόσιο (Μακεδονία - Θράκη): 5% από πτυχιούχους Α.Ε.Ι. και 10% από απόφοιτους Β/βάθμιας Εκπαίδευσης,
 12) Όριο ηλικίας για διορισμό στο Δημόσιο το 55ο έτος,
 13) Άδεια πώλησης ειδών σε λαϊκές αγορές, 
14) Δάνεια - επιχορηγήσεις με μικρό τόκο, για απόκτηση στέγης,
 15) Ατελής εισαγωγή οικοσκευής και αυτοκινήτων, 
16) Άδειες παραμονής, 
17) Εκδόσεις πιστοποιητικών από τις Νομαρχίες, 
18) Διευκόλυνση μετοικεσίας, 
19) Προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης,
 20) Μεταγραφή (χωρίς εξετάσεις) φοιτητών στο Πανεπιστήμιο Θράκης,
 21) Πέρα από τα σχολεία Παλιννοστούντων (Δημοτικά, Γυμνάσια, Λύκεια), ειδικά φροντιστηριακά τμήματα και τμήματα υποδοχής στα Γυμνάσια και στα Λύκεια,
 22) Ειδικά προγράμματα υποδοχής στους Νομούς Καστοριάς και Φλώρινας,
 23) Επιδότηση ενοικίου, 
24) Επιδόματα για φοιτητές, 
25) Εφάπαξ καταβολή 50.000 δρχ. ανά άτομο για εγκατάσταση σε νομούς της Μακεδονίας και Θράκης, 
26) Απαλλαγή από τις στρατιωτικές υποχρεώσεις για 5 χρόνια,
 27) Εισαγωγή στα Α.Ε.Ι. με ειδικές εξετάσεις,
 28) Εισαγωγή στα Τ.Ε.Ι. με μόνο το απολυτήριο του Λυκείου.

Αξίζει να γίνει ιδιαίτερος λόγος για το Πρόγραμμα που εφαρμόζει το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Α.Π.Θ. Με το ειδικό Κέvτpo «ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ» υλοποιεί προγράμματα:
 I) νομικής και εργασιακής υποστήριξης και συμβουλευτικής, 
II) έκδοσης εντύπων προώθησης στην αγορά εργασίας, 
III) υποστήριξης για την αναγνώριση πτυχίων και διπλωμάτων,
IV) προώθησης σε επιχειρήσεις - εργοδότες κ.ά. Ανάλογα προγράμματα προωθεί και η Νομική Σχολή του Α.Π.Θ., αλλά και άλλες πανεπιστημιακές Σχολές της χώρας. Όλα όσα προσφέρονται από τις Νομαρχίες συντονίζονται από τη Γενική Γραμματεία Παλιννοστούντων του Υπουργείου Μακεδονίας-Θράκης, μόνο δηλ. στη Βόρεια Ελλάδα. Στις άλλες περιοχές το κοινωνικό έργο των Νομαρχιακών υπηρεσιών παραμένει ασυντόνιστο.
Ασφαλώς, μερικά απ' αυτά τα μέτρα ανοίγουν ευοίωνες προοπτικές για μακρόχρονη μόνιμη παραμονή και αποκατάσταση. Λείπει, όμως, ο ενιαίος φορέας που θα συντόνιζε όλο αυτό το έργο σε πανελλαδικό επίπεδο, και, κυρίως, θα λειτουργούσε με δικό του προϋπολογισμό, όπως είχε τότε η Ε.Α.Π.
Η εμπειρία της κοσμογονικής εκείνης προσφυγικής αποκατάστασης (1923-1930) παραμένει, δυστυχώς, αναξιοποίητη για το σημερινό πρόβλημα. Τρία είναι τα κύρια στοιχεία της:
1) Ο ενιαίος αρμόδιος φορέας για όλη τη χώρα (ΕΑΠ).
2) Τα κοινά προγράμματα (όχι αλλού προγράμματα αποκατάστασης και αλλού μέτρα κοινωνικής μέριμνας).
3) Επαρκή κονδύλια.
Από τα τρία αυτά στοιχεία, μόνο το τρίτο ισχύει σήμερα, λόγω των σχετικών ενισχύσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Γι' αυτό και το πρόβλημα παραμένει, γιατί και τα χρήματα θέλουν συντονισμό. Θα ήταν, μάλιστα, σε πολύ χειρότερη μοίρα οι παλιννοστούντες, αν δεν συνεπικουρούνταν από τον κοινωνικό και φιλανθρωπικό συναγερμό του ιδιωτικού φορέα, των προσφυγικών δηλ. και άλλων σωματείων. της τοπικής αυτοδιοίκησης, της Εκκλησίας, των «Γιατρών χωρίς σύνορα», αλλά και ανωνύμων ιδιωτών. Ακόμη, και από τα δικά τους σωματεία, που ίδρυσαν μόλις έφτασαν εδώ. Αξίζει να γραφεί κάποτε η ιστορία αυτού του τεράστιου εθνικού κεφαλαίου, της συμβολής δηλ. των ιδιωτικών και εκκλησιαστικών φορέων σ' αυτό το κορυφαίο εθνικό θέμα. 
Πιστεύουμε ωστόσο ότι με το νέο Νόμο 2790/2000 ανοίγουν ευοίωνες προοπτικές για το σημερινό πρόβλημα, έστω και μετά από δεκαετή καθυστέρηση. Και τούτο διότι ο Νόμος αυτός κινείται πάνω στους άξονες εκείνης της εμπειρίας ως προς τα τρία παραπάνω σημεία.
Οι πρόσφυγες του 1913-1930 ανέβασαν την Ελλάδα στο μεγαλείο και στη ΔΟΞΑ του 20ού αιώνα. Οι σημερινοί πρόσφυγες ομογενείς μας από την πρώην Σοβιετική Ένωση αποτελούν τη μεγάλη ΠΡΟΚΛΗΣΗ για την υποδοχή του 21ού αιώνα.

Ευστάθιος Πελαγίδης
Καθηγητής Πανεπιστημίου
ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ
 (Ο ΗΡΩΙΚΟΣ ΠΟΝΤΟΣ)