Σχέσεις Ελλήνων και Αρμενίων: Το προσφυγικό πρόβλημα και το θέμα της επιστράτευσης

Συχνά έφταναν στο Συμβούλιο πληροφορίες για εχθρική αντιμετώπιση των Ελλήνων από μεσαία και κατώτερα στελέχη της αρμενικής διοίκησης. Το Συμβούλιο διαμαρτυρόταν στην αρμενική εξουσία για τη δεινή θέση των Ελλήνων εξ αιτίας κλοπών, βιαιοπραγιών, δολοφονιών και διαρπαγών που προκάλεσαν Μουσουλμάνοι και Αρμένιοι σε βάρος των Ελλήνων.
Με την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων πολλοί Έλληνες των κοινοτήτων Γενίκϊοι, Απουλβάρτ, Σουρπασάν, Κιορογλού και Καραουργάν, που κατέφυγαν στο Καρς για να αποφύγουν την τουρκική κατοχή, επέστρεψαν στα χωριά τους για την περισυλλογή των σταριών, αλλά εμποδίστηκαν από τις τοπικές αρμενικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές. Ακόμη, οι κάτοικοι του Κηζίλ-Κιλισέ δέχτηκαν αρμενική νυχτερινή επιδρομή: τους έκλεψαν ζώα και όπλα.

Καρς

Επιπλέον, στους κατοίκους του χωριού Μέτζιτλη δεν επιτράπηκε στους προσφυγικούς τους καταυλισμούς η μεταφορά σιτηρών. Κατηγορείτο επίσης, η αρμενική διοίκηση για τη μη δίκαιη διανομή των τροφίμων. Η αρμενική διοίκηση τέλος, για να αντιμετωπίσει το οξύτατο προσφυγικό πρόβλημα στις περιοχές της, αγόρασε μεγάλες ποσότητες αλεύρων και ρυζιού και τα διένεμε στους πρόσφυγες. Αλλά, οι Έλληνες διαμαρτύρονταν, γιατί η διανομή δεν γινόταν δίκαια, και επειδή οι Αρμένιοι υπεύθυνοι διέθεταν πιο πολλά στους Αρμένιους παρά στους Έλληνες πρόσφυγες.
Το πιο σοβαρό όμως πρόβλημα, το οποίο και έγινε αντικείμενο σκληρών αντιδικιών και δυσχέραινε τη συνεργασία ανάμεσα σε Έλληνες και Αρμένιους, ήταν η αξίωση της αρμενικής διοίκησης να επιστρατεύσει τους Έλληνες στον αρμενικό στρατό. Οι Έλληνες, όμως, αντέδρασαν έντονα στην αρμένικη απαίτηση, γιατί πίστευαν πως:
 α) μια τέτοια κίνηση, δηλαδή της επιστράτευσης τους στον αρμενικό στρατό, θα τους έφερνε αντιμέτωπους με τις εχθρικά διακείμενες προς τους Αρμένιους εθνικές ομάδες των Γεωργιανών, Κούρδων και άλλων, ήταν δηλαδή κάτι αντίθετο προς την πολιτική των ίσων αποστάσεων που τηρούσαν,
 β) έβλεπαν πως ο μόνος τρόπος με τον οποίο θα αντιμετώπιζαν κάπως αποτελεσματικά τις εχθρικές βλέψεις των άλλων μειονοτήτων και θα μπορούσαν να αποφύγουν τον αφανισμό ήταν της αυτοάμυνας, δηλαδή της συγκρότησης μικρών ενόπλων ομάδων, αμιγώς ελληνικών, κατά τόπους. (Ήδη σ’ έναν τέτοιο τύπο στρατιωτικής οργάνωσης είχαν προχωρήσει από τα τέλη του 1919)

Θέα από το κάστρο του Καρς

 και γ) η αμοιβαία δυσπιστία ανάμεσα στους Έλληνες και Αρμένιους, η αρμενοφοβία δηλαδή, που προκαλούσαν τα τυχαία και μεμονωμένα περιστατικά κατώτερων στελεχών της αρμενικής διοίκησης, δεν δημιουργούσαν εκείνες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για μια «άνευ όρων» ένταξη των ενηλίκων στους αρμένικους στρατιωτικούς σχηματισμούς. Η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους Αρμένιους ενισχυόταν και από τις όψεις διάλυσης που εμφάνιζε η αρμενική διοίκηση και από την αδυναμία της να προστατεύσει αποτελεσματικά τους άμαχους πληθυσμούς της περιοχής της.

Ιωάννης Φ. Καζταρίδης