Οι ματεντζήδες αποτελούσαν το κυρίως προσωπικό των μεταλλείων. Σε αυτούς αναφερόμαστε και αυτούς, κυρίως, εννοούμε όταν μιλάμε για μεταλλεία. Για αυτούς έπλασε η λαϊκή μούσα τα παραμύθια και τα τραγούδια, που εξιστορούν και τραγουδούν τη ζωή των μεταλλεργατών, με τα πολλά βάσανα και τις όποιες χαρές. Οι ματεντζήδες συγκροτούσαν τον μεγάλο κορμό, και επάνω τους στηρίχτηκε η άνθηση των μεταλλείων, που τόσο χρήσιμη και πολύτιμη αποδείχτηκε για τους Ρωμιούς. Εκτελούσαν την πιο δύσκολη και πιο επικίνδυνη εργασία, που τους παρείχε, όμως, περισσότερη ελευθερία και καλύτερες απολαβές.
Ντυμένοι ελαφρά, μπαίνανε με πολλές προφυλάξεις στα σκοτεινά και ανθυγιεινά ορυχεία, για να σπάσουν τις πολύτιμες φλέβες των μεταλλευμάτων, που αφθονούσαν στο υπέδαφος της Χαλδίας. Σχεδόν όλοι τους, και ιδιαίτερα κατά τα παλαιότερα χρόνια, ήταν χριστιανοί, δεδομένου ότι οι μουσουλμάνοι θεωρούσαν το επάγγελμά τους ντροπιαστικό και υποτιμητικό. Απαξιούσαν να ασχολούνται σε τέτοιες δουλειές, και αυτή τους η στάση διευκόλυνε το έργο των αρχιμεταλλουργών, που έτσι μπορούσαν με μεγαλύτερη άνεση να υπεξαιρούν μεταλλευτικά προϊόντα και με την αξία τους να βοηθούν εκκλησίες, σχολεία και άλλα ομογενειακά ιδρύματα.
Όπως γράφει ο Δημοσθένης Οικονομίδης, στη μελέτη του για την Αργυρούπολη (Αρχείον Πόντου, τόμος 3ος, σελ. 183), έφεραν και αυτοί στο κάλυμμα της κεφαλής τους τα διακριτικά της τάξης τους σήματα (σφυρί, μοχλό, φιτίλι, από ορείχαλκο).
Πολλοί μεταλλεργάτες καταπλακώθηκαν, κατά καιρούς, από καταρρεύσεις στοών, άλλοι πνίγηκαν σε υπόγεια ποτάμια και λίμνες, ή ανατινάχτηκαν από αστοχίες και τεχνικά λάθη, κατά την εξόρυξη. Ακόμη πιο πολλοί, όμως, σακατεύτηκαν ή αρρώστησαν βαριά από πνευμονικά νοσήματα, σε κάθε δε περίπτωση είχαν μικρό μέσο όρο ζωής.
Όχι σπάνια, οι μεταντζήδες απούσιαζαν για μήνες, ίσως και για χρόνια από τα σπίτια τους, όταν δούλευαν μακριά από τα χωριά τους. Και τότε ήταν που τους έπνιγε ο καημός και η πίκρα, αφού, κοντά στα άλλα τους βάσανα, τους έτρωγε και η αγωνία, επειδή δεν μπορούσαν να επικοινωνούν με τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Δεν ήξεραν αν θα ξανασμίξουν με τους οικείους τους, γιατί πάντα υπήρχε ο κίνδυνος του ατυχήματος. Όμως, κι αν επέστρεφαν, σκέφτονταν και λογάριαζαν ποιους και πόσους, από όσους άφησαν πίσω, δεν θα τους ξανάβλεπαν. Όλοι τους ζούσαν ένα μαρτύριο, και ιδιαίτερα εκείνοι που έφευγαν για χρόνια, όταν τραβούσαν για τη Μεσοποταμία, τον Καύκασο και τη Ρωσία.
Χαρακτηριστικό του άσχημου ψυχισμού των μεταλλωρύχων είναι και το τραγούδι:
Νύχταν ημέραν λάσκουμαι απέσ’ ’ς σα μαχαλάδας.
Όλ’ λέγ'νε μ’ άχαρε, θαμμένε, αποθαμένε
Κ’ η καλή μ’ η χιλάκλερος, τζικάρ-ι-μ’, πονεμένε.
Όλ’ τρώγ’νε το ψωμίν άτουν ’ς σο φως και ’ς σην ημέραν,
κι εγώ ο κακορίζικον ’ς ση λαγουμί’ τ’ αιθέραν.
Αχ! όλ’ φορούνε κι αναλλάζ’ν και παν ’ς σα πανοΰρα
κι εμείς πα οι πουγαλεμέν ’ς σα γούμα, ’ς σα τσαμούρα.
Δηλωτικά, επίσης, της πίκρας και του μεγάλου πόνου, που προκαλούσε στις οικογένειες των μαντετζήδων ο ξενιτεμός των αντρών και των παλληκαριών, είναι και τα εξής δίστιχα:
Σήμερον ξενιτεύκουνταν νέϊκα παλληκαρόπα
οσήμερον μανάδες κλαίν’, νυφάδες και κορτσόπα.
Τη ξενιτείας τα νερά θολά, και ματωμένα
πη ’κ’ επορεί να πίν’ ατα, ας έρ’ται μετ’ εμένα.
Τη ξενιτείας το ραχίν ’ς ωμία μ’ εχαλάεν
έρθεν η μάνα μ’ να δαβαίν’, είδε με κι εχπαράεν.
Κανείς ’κι κουΐζ το όνομα σ’ ν’ ακούγω τη λαλία σ’
τ’ ομμάτα μ’ εσκοτείνεψαν ασ’ ’ς σην αροθυμία σ’.
Ντυμένοι ελαφρά, μπαίνανε με πολλές προφυλάξεις στα σκοτεινά και ανθυγιεινά ορυχεία, για να σπάσουν τις πολύτιμες φλέβες των μεταλλευμάτων, που αφθονούσαν στο υπέδαφος της Χαλδίας. Σχεδόν όλοι τους, και ιδιαίτερα κατά τα παλαιότερα χρόνια, ήταν χριστιανοί, δεδομένου ότι οι μουσουλμάνοι θεωρούσαν το επάγγελμά τους ντροπιαστικό και υποτιμητικό. Απαξιούσαν να ασχολούνται σε τέτοιες δουλειές, και αυτή τους η στάση διευκόλυνε το έργο των αρχιμεταλλουργών, που έτσι μπορούσαν με μεγαλύτερη άνεση να υπεξαιρούν μεταλλευτικά προϊόντα και με την αξία τους να βοηθούν εκκλησίες, σχολεία και άλλα ομογενειακά ιδρύματα.
 |
| Ακ νταγ Μαντέν: Εκκλησία του Αγ. Χαράλαμπου-τώρα αποθήκη λιπασμάτων. |
Πολλοί μεταλλεργάτες καταπλακώθηκαν, κατά καιρούς, από καταρρεύσεις στοών, άλλοι πνίγηκαν σε υπόγεια ποτάμια και λίμνες, ή ανατινάχτηκαν από αστοχίες και τεχνικά λάθη, κατά την εξόρυξη. Ακόμη πιο πολλοί, όμως, σακατεύτηκαν ή αρρώστησαν βαριά από πνευμονικά νοσήματα, σε κάθε δε περίπτωση είχαν μικρό μέσο όρο ζωής.
Όχι σπάνια, οι μεταντζήδες απούσιαζαν για μήνες, ίσως και για χρόνια από τα σπίτια τους, όταν δούλευαν μακριά από τα χωριά τους. Και τότε ήταν που τους έπνιγε ο καημός και η πίκρα, αφού, κοντά στα άλλα τους βάσανα, τους έτρωγε και η αγωνία, επειδή δεν μπορούσαν να επικοινωνούν με τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Δεν ήξεραν αν θα ξανασμίξουν με τους οικείους τους, γιατί πάντα υπήρχε ο κίνδυνος του ατυχήματος. Όμως, κι αν επέστρεφαν, σκέφτονταν και λογάριαζαν ποιους και πόσους, από όσους άφησαν πίσω, δεν θα τους ξανάβλεπαν. Όλοι τους ζούσαν ένα μαρτύριο, και ιδιαίτερα εκείνοι που έφευγαν για χρόνια, όταν τραβούσαν για τη Μεσοποταμία, τον Καύκασο και τη Ρωσία.
Χαρακτηριστικό του άσχημου ψυχισμού των μεταλλωρύχων είναι και το τραγούδι:
Νύχταν ημέραν λάσκουμαι απέσ’ ’ς σα μαχαλάδας.
Όλ’ λέγ'νε μ’ άχαρε, θαμμένε, αποθαμένε
Κ’ η καλή μ’ η χιλάκλερος, τζικάρ-ι-μ’, πονεμένε.
Όλ’ τρώγ’νε το ψωμίν άτουν ’ς σο φως και ’ς σην ημέραν,
κι εγώ ο κακορίζικον ’ς ση λαγουμί’ τ’ αιθέραν.
Αχ! όλ’ φορούνε κι αναλλάζ’ν και παν ’ς σα πανοΰρα
κι εμείς πα οι πουγαλεμέν ’ς σα γούμα, ’ς σα τσαμούρα.
Δηλωτικά, επίσης, της πίκρας και του μεγάλου πόνου, που προκαλούσε στις οικογένειες των μαντετζήδων ο ξενιτεμός των αντρών και των παλληκαριών, είναι και τα εξής δίστιχα:
Σήμερον ξενιτεύκουνταν νέϊκα παλληκαρόπα
Τη ξενιτείας τα νερά θολά, και ματωμένα
πη ’κ’ επορεί να πίν’ ατα, ας έρ’ται μετ’ εμένα.
Τη ξενιτείας το ραχίν ’ς ωμία μ’ εχαλάεν
έρθεν η μάνα μ’ να δαβαίν’, είδε με κι εχπαράεν.
Κανείς ’κι κουΐζ το όνομα σ’ ν’ ακούγω τη λαλία σ’
τ’ ομμάτα μ’ εσκοτείνεψαν ασ’ ’ς σην αροθυμία σ’.
Ανάθεμα και τα μακρά, όθεν ’κι πάει λαλία
τ’ ομμάτα μ’ εσκοτείνεψαν ασ’ ’ς σην αροθυμίαν.
Τη σημασία της εχει και η παροιμία:
«Κάθα εις τον Παύλον ατ’ κλαίει»», δηλαδή καθένας κλαίει τον Παύλο του. Αναφέρεται στην κατάρρευση στοών, που έγινε στο μεταλλείο του Ίντερε της Αργυρούπολης, όπου καταπλακώθηκαν, κατά την παράδοση, 800 μεταλλωρύχοι, από τους οποίους και 40 με το όνομα Παύλος. Από τότε, το μεταλλείο του Ίντερε ονομάστηκε «Κιρκ Παυλίν» (τουρκικά κιρκ = 40).
Προστάτης άγιος των μαντετζήδων ήταν ο Προφήτης Ηλίας. Κάθε χρόνο, στις 20 Ιουλίου, που είναι η ημέρα της μνήμης του, πήγαιναν όλοι, με τις οικογένειές τους, στις εκκλησίες για να ανάψουν το κερί τους στον άγιο και όλη την ημέρα, στη συνέχεια, διασκέδαζαν με χορούς και τραγούδια.
Κώστας Νικολαΐδης
Οικονομολόγος-Συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου