Η ποντιακή διάλεκτος, λόγω της απόκεντρης γεωγραφικής θέσης του Πόντου, εξελίχθηκε ξεχωριστά, χωρίς να υποστεί αλλοιώσεις και παραλλαγές που μετέβαλαν τη γλώσσα του υπόλοιπου Ελληνισμού.
Η ποντιακή διάλεκτος είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες της ελληνικής γλώσσας, η οποία έγινε σοβαρό αντικείμενο μελέτης των γλωσσολόγων.
Υπάρχει μεγάλη σχέση της ποντιακής διαλέκτου με τις αρχαίες ελληνικές, την ιωνική, τη δωρική, την αιολική.
Όλες οι αρχαίες διάλεκτοι δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στη δύναμη της κοινής ελληνικής, συγχωνεύτηκαν και έδωσαν, με βάση την αττική διάλεκτο, τον κοινό γλωσσικό τύπο, που εμφανίστηκε πρώτα στην αρχαιοελληνική και ύστερα στη βυζαντινή περίοδο.
Και η ποντιακή διάλεκτος κατάγεται από την ελληνική κοινή δια μέσου της βυζαντινής. Όμως η ελληνική κοινή δεν εξαφάνισε τελείως τις αρχαίες διαλέκτους.
Αρκετά στοιχεία τους κατόρθωσαν να επιβιώσουν στη σημερινή ποντιακή, η οποία δέχτηκε μερικές λέξεις από τους Γενουάτες και τους Βενετσιάνους της Τραπεζούντας, που ήταν εμπορικό τους κέντρο, και από τους γείτονες των Ποντίων, Πέρσες και Γεωργιανούς.
Πήρε, επίσης, αρκετές τουρκικές λέξεις, κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, άλλες όπως ήταν και άλλες προσθέτοντας ελληνικές καταλήξεις.
Η ποντιακή διάλεκτος διατήρησε πολλά αρχαϊκά στοιχεία, από τα οποία παραθέτουμε τα παρακάτω:
-Διατήρησε την προφορά του -η ως -ε, π.χ. η νύφε,το μένεμαν, τίμεσον (τίμησε).
-Διατήρησε το -ω, όπου η κοινή νεοελληνική το έτρεψε σε —ου, π.χ. το καρβών, το κωδών, το ρωθών, το σαπών.
-Διατήρησε τα ασυνίζητα σε -ια, -ιον, π. χ. η καρδία, η ποπαδία, το χωρίον.
-Διατήρησε το ιωνικό συμφωνικό σύμπλεγμα —σπ, ενώ η νεοελληνική κοινή το μετέτρεψε σε —σφ, π. χ. σπάζω, σπίγγω, σποντύλ’.
-Διατήρησε τα θηλυκά επίθετα σε -ος, π. χ. η άλαλος, η έμορφος, η άσκεμος, η έμνοστος.
-Διατήρησε τον αόριστο της προστακτικής της ενεργητικής φωνής σε —σον, π.χ.ποίσον, κόψον, ράψον, μείνον, ανάμνον, σβήσον.
-Διατήρησε τα μέσα ρήματα σε —ουμαι, π. χ. σκοτούμαι, στεφανούμαι.
-Διατήρησε τον παθητικό αόριστο σε -θα αρχ. -θην, π.χ. εγαπέθα, εκοιμέθα, εστάθα.
-Διατήρησε τον παθητικό αόριστο της προστακτικής σε -θετε, π. χ. κοιμεθέτε, αγαπεθέτε.
-Διατήρησε τα απαρέμφατα σε -ναι, π.χ. κόφναι, χαρίζ’ναι, μαθάν’ναι.
-Κράτησε την αιτιατική πληθυντικού των ονομάτων σε —ας, ενώ η νεοελληνική το έκανε —ες, π.χ. κλεφτάντας, τα ημέρας, τα ώρας.
Όπως και σε άλλες διαλέκτους, ακόμη και στη νεοελληνική γλώσσα, υπάρχουν νεοτερισμοί, έτσι και στην ποντιακή διάλεκτο καθιερώθηκαν μερικοί, όπως βοτρύδ’(ιν), χάταλον (αταλός), γναθίν (γνάθος,) σέφτελος (τεύτλο), ιχώρ (μεδούλι, λιμός (πείνα), μοθόπωρον(φθινόπωρο), στούδ’ (οστό), ωβόν (ωόν), πυρρίφτε (φτυάρι φούρνου), ωτίν (ους, αφτί), άβρωτος, χαλεπός, όνειδος, ομνύω, υλάζω, κείμαι, λείχω, ψαλαφώ, τ’εμέτερον, τ’εσέτερον, τ’ εμόν, τ’εσόν, άναυα κ.τ.λ.
Αναστάσιος Τριχόπουλος
Υπάρχει μεγάλη σχέση της ποντιακής διαλέκτου με τις αρχαίες ελληνικές, την ιωνική, τη δωρική, την αιολική.
Όλες οι αρχαίες διάλεκτοι δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στη δύναμη της κοινής ελληνικής, συγχωνεύτηκαν και έδωσαν, με βάση την αττική διάλεκτο, τον κοινό γλωσσικό τύπο, που εμφανίστηκε πρώτα στην αρχαιοελληνική και ύστερα στη βυζαντινή περίοδο.
Και η ποντιακή διάλεκτος κατάγεται από την ελληνική κοινή δια μέσου της βυζαντινής. Όμως η ελληνική κοινή δεν εξαφάνισε τελείως τις αρχαίες διαλέκτους.
Αρκετά στοιχεία τους κατόρθωσαν να επιβιώσουν στη σημερινή ποντιακή, η οποία δέχτηκε μερικές λέξεις από τους Γενουάτες και τους Βενετσιάνους της Τραπεζούντας, που ήταν εμπορικό τους κέντρο, και από τους γείτονες των Ποντίων, Πέρσες και Γεωργιανούς.
Πήρε, επίσης, αρκετές τουρκικές λέξεις, κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, άλλες όπως ήταν και άλλες προσθέτοντας ελληνικές καταλήξεις.
Η ποντιακή διάλεκτος διατήρησε πολλά αρχαϊκά στοιχεία, από τα οποία παραθέτουμε τα παρακάτω:
-Διατήρησε την προφορά του -η ως -ε, π.χ. η νύφε,το μένεμαν, τίμεσον (τίμησε).
-Διατήρησε το -ω, όπου η κοινή νεοελληνική το έτρεψε σε —ου, π.χ. το καρβών, το κωδών, το ρωθών, το σαπών.
-Διατήρησε τα ασυνίζητα σε -ια, -ιον, π. χ. η καρδία, η ποπαδία, το χωρίον.
-Διατήρησε το ιωνικό συμφωνικό σύμπλεγμα —σπ, ενώ η νεοελληνική κοινή το μετέτρεψε σε —σφ, π. χ. σπάζω, σπίγγω, σποντύλ’.
-Διατήρησε τα θηλυκά επίθετα σε -ος, π. χ. η άλαλος, η έμορφος, η άσκεμος, η έμνοστος.
-Διατήρησε τον αόριστο της προστακτικής της ενεργητικής φωνής σε —σον, π.χ.ποίσον, κόψον, ράψον, μείνον, ανάμνον, σβήσον.
-Διατήρησε τα μέσα ρήματα σε —ουμαι, π. χ. σκοτούμαι, στεφανούμαι.
-Διατήρησε τον παθητικό αόριστο σε -θα αρχ. -θην, π.χ. εγαπέθα, εκοιμέθα, εστάθα.
-Διατήρησε τον παθητικό αόριστο της προστακτικής σε -θετε, π. χ. κοιμεθέτε, αγαπεθέτε.
-Διατήρησε τα απαρέμφατα σε -ναι, π.χ. κόφναι, χαρίζ’ναι, μαθάν’ναι.
-Κράτησε την αιτιατική πληθυντικού των ονομάτων σε —ας, ενώ η νεοελληνική το έκανε —ες, π.χ. κλεφτάντας, τα ημέρας, τα ώρας.
Όπως και σε άλλες διαλέκτους, ακόμη και στη νεοελληνική γλώσσα, υπάρχουν νεοτερισμοί, έτσι και στην ποντιακή διάλεκτο καθιερώθηκαν μερικοί, όπως βοτρύδ’(ιν), χάταλον (αταλός), γναθίν (γνάθος,) σέφτελος (τεύτλο), ιχώρ (μεδούλι, λιμός (πείνα), μοθόπωρον(φθινόπωρο), στούδ’ (οστό), ωβόν (ωόν), πυρρίφτε (φτυάρι φούρνου), ωτίν (ους, αφτί), άβρωτος, χαλεπός, όνειδος, ομνύω, υλάζω, κείμαι, λείχω, ψαλαφώ, τ’εμέτερον, τ’εσέτερον, τ’ εμόν, τ’εσόν, άναυα κ.τ.λ.
Αναστάσιος Τριχόπουλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου