H διάλεκτος του Πόντου είναι μία από τις χαρακτηριστικώτερες ελληνικές διαλέκτους: σώζει το βυζαντινό χαρακτήρα με πολλούς γλωσσικούς τύπους αρχαϊκούς ακόμα και ομηρικούς.
Γιατί οι Πόντιοι έμειναν απομονωμένοι από τον υπόλοιπο Ελληνισμό και δεν ακολούθησαν τη γλωσσική εξέλιξη των άλλων Ελλήνων.
Παρακάτω θα αναφέρουμε από ποιόν αιώνα και σε ποια λογοτεχνήματα αρχίζουν να παρουσιάζονται (στην αρχή δειλά και λίγα και κατόπι άφθονα) στοιχεία της ποντιακής μας διαλέκτου. Αλλά πρώτα πρέπει να εξετάσουμε αν η διάλεκτος μας πρέπει να ονομάζεται Ποντιακή ή Ποντική.
Ο μακαρίτης Άνθιμος Παπαδόπουλος, στον οποίο χρωστάμε τη Γραμματική και το Λεξικό μας, τα ονομάζει Ποντικά, παρασυρόμενος από τα: «Ποντικά όρη, αζαλέα η Ποντική, ροδόδενδρον το Ποντικόν και Ηρακλείδης ο Ποντικός».
Αλλά ο πιο μεγάλος μας γλωσσολόγος, ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης γνωμάτευσε πως τα ονόματα των γλωσσών, διαλέκτων και λοιπών στοιχείων του πολιτισμού δεν παράγονται από το όνομα του τόπου, αλλά από το όνομα των κατοίκων του τόπου.
Π.χ. ο κάτοικος της Σάμου λέγεται Σάμιος και η γλώσσα Σαμιώτικη., του νησιού νησιώτης - νησιωτική, της Σπάρτης Σπαρτιάτης —Σπαρτιατική, των Τρικάλων Τρικαλινός - Τρικαλινή, της Αμερικής Αμερικανός - Αμερικανική και όχι Αμερικική και του Ισραήλ Ισραηλινός - Ισραηλινή και όχι Ισραηλική.
Για τον ίδιο λόγο η διάλεκτος μας από το Πόντος - Πόντιος πρέπει να λέγεται Ποντιακή. Το ίδιο και καθετί που δημιουργήσαμε και πήραμε μαζί μας: ήθη, έθιμα, παραδόσεις κλπ. ονομάζονται «Ποντιακά».
Εκείνα δε τα πράγματα που δεν μπορέσαμε να πάρουμε μαζί μας, δηλαδή τα όρη, τους ποταμούς, τα φυτά κλπ. ονομάζονται «Ποντικά». Πολύ σωστά λοιπόν, όλα τα περιοδικά μας — Εστία, Φύλλα, Φωνή, Χρονικά κλπ. ονομάζονται Ποντιακά. Και τώρα στο κύριο θέμα.
Το πρώτο λογοτέχνημα (που ξέρω εγώ) όπου απαντούν στοιχεία της διαλέκτου μας είναι το «Αρμουρόπουλο» του Γ' αιώνα, με τις λέξεις παιδίν, ραφίδι, αν έν, άμε, αμέτε, αμμή. Στον Σπανέα του δωδέκατου αιώνα διαβάζομε αγούριν, ελάδιν, επάρτε.
Στον «Πτωχοπρόδρομο» του ίδιου αιώνα: τρανόν μουχούτιν, ραβδίν, ανάθεμα, δρουβανιστόν, φάρσωμαν.
Στο Μιχαήλ τον Γλυκό: εντρανίζεις.
Στην «Ιστορία φιλαργυρίας»: έργατα, παίσε, τηνάν.
Στο «Χρονικόν του Μωρέως»: έργατα.
Στον «Λίβυστρον και Ροδάμνη»: χαρτίν, πουλία, ποδέα, βαρυχειμωνίαν, μακρέα, ομάλια, εντρανίζω.
Στον Μ.Αλέξανδρο: στρατεία, αμέτε.
Στον πόλεμο της Τρωάδος: αϊλί, εποίκεν, εδάρτε.
Στον «Διγενή της Κύπρου» του 14ου αιώνα:σπαθίν, παναΰριν.
Στον «Διγενή της Κρυπτοφέρας» του ιδίου αιώνα: κόρδαι, τα λαφία, έμναπο, άγουρος, κύρης, ραβδία, πάρδος, έπαρον.
Στον «Πουλολόγον» του ιδίου αιώνα: εμέν, κομπώνω.
Στην «Διήγηση Βελισσαρίου» του 15ου αιώνα: δίκαιον έν, το έπαθα, εποίκεν.
Από τον «Κώδικα» της μονής Βαζελώνος έχομε: Του 13ου αιώνα: κεπήν, πεγάδι, οφέα, ποδέα, μακρέα, εδώκα εσέν, δεύτερον άντρισμαν, έμπρον, μονοκόματον, κτήνον γενούλιν, μουχτερόν, χαλκόν, χαλκοπούλι, ραχίν, διαταγωγός, γωνέα, αλάτια, κάθεν στράτας, πεκούλιν.
Του 14ου αιώνα: καθώς έν, αμαύραγα.
Του 15ου αιώνα: εποίκα ταβήν, επεδέβα το ταβήν, το μερτικόν ατουν, τ' εμόν, (η αυλή) έθε, αποκάθεν.
Ώστε στοιχεία της ποντιακής αρχίζουν (όσο ξέρω εγώ) από το 850 περίπου και συνεχίζουν ως την Τουρκοκρατία αν δεν κάμνω λάθος.
Π.χ. ο κάτοικος της Σάμου λέγεται Σάμιος και η γλώσσα Σαμιώτικη., του νησιού νησιώτης - νησιωτική, της Σπάρτης Σπαρτιάτης —Σπαρτιατική, των Τρικάλων Τρικαλινός - Τρικαλινή, της Αμερικής Αμερικανός - Αμερικανική και όχι Αμερικική και του Ισραήλ Ισραηλινός - Ισραηλινή και όχι Ισραηλική.
Για τον ίδιο λόγο η διάλεκτος μας από το Πόντος - Πόντιος πρέπει να λέγεται Ποντιακή. Το ίδιο και καθετί που δημιουργήσαμε και πήραμε μαζί μας: ήθη, έθιμα, παραδόσεις κλπ. ονομάζονται «Ποντιακά».
Εκείνα δε τα πράγματα που δεν μπορέσαμε να πάρουμε μαζί μας, δηλαδή τα όρη, τους ποταμούς, τα φυτά κλπ. ονομάζονται «Ποντικά». Πολύ σωστά λοιπόν, όλα τα περιοδικά μας — Εστία, Φύλλα, Φωνή, Χρονικά κλπ. ονομάζονται Ποντιακά. Και τώρα στο κύριο θέμα.
Το πρώτο λογοτέχνημα (που ξέρω εγώ) όπου απαντούν στοιχεία της διαλέκτου μας είναι το «Αρμουρόπουλο» του Γ' αιώνα, με τις λέξεις παιδίν, ραφίδι, αν έν, άμε, αμέτε, αμμή. Στον Σπανέα του δωδέκατου αιώνα διαβάζομε αγούριν, ελάδιν, επάρτε.
Στον «Πτωχοπρόδρομο» του ίδιου αιώνα: τρανόν μουχούτιν, ραβδίν, ανάθεμα, δρουβανιστόν, φάρσωμαν.
Στο Μιχαήλ τον Γλυκό: εντρανίζεις.
Στην «Ιστορία φιλαργυρίας»: έργατα, παίσε, τηνάν.
Στο «Χρονικόν του Μωρέως»: έργατα.
Στον «Λίβυστρον και Ροδάμνη»: χαρτίν, πουλία, ποδέα, βαρυχειμωνίαν, μακρέα, ομάλια, εντρανίζω.
Στον Μ.Αλέξανδρο: στρατεία, αμέτε.
Στον πόλεμο της Τρωάδος: αϊλί, εποίκεν, εδάρτε.
Στον «Διγενή της Κύπρου» του 14ου αιώνα:σπαθίν, παναΰριν.
Στον «Διγενή της Κρυπτοφέρας» του ιδίου αιώνα: κόρδαι, τα λαφία, έμναπο, άγουρος, κύρης, ραβδία, πάρδος, έπαρον.
Στον «Πουλολόγον» του ιδίου αιώνα: εμέν, κομπώνω.
Στην «Διήγηση Βελισσαρίου» του 15ου αιώνα: δίκαιον έν, το έπαθα, εποίκεν.
Από τον «Κώδικα» της μονής Βαζελώνος έχομε: Του 13ου αιώνα: κεπήν, πεγάδι, οφέα, ποδέα, μακρέα, εδώκα εσέν, δεύτερον άντρισμαν, έμπρον, μονοκόματον, κτήνον γενούλιν, μουχτερόν, χαλκόν, χαλκοπούλι, ραχίν, διαταγωγός, γωνέα, αλάτια, κάθεν στράτας, πεκούλιν.
Του 14ου αιώνα: καθώς έν, αμαύραγα.
Του 15ου αιώνα: εποίκα ταβήν, επεδέβα το ταβήν, το μερτικόν ατουν, τ' εμόν, (η αυλή) έθε, αποκάθεν.
Ώστε στοιχεία της ποντιακής αρχίζουν (όσο ξέρω εγώ) από το 850 περίπου και συνεχίζουν ως την Τουρκοκρατία αν δεν κάμνω λάθος.
Στάθης Αθανασιάδης Εκπαιδευτικος-Λαογράφος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου