Η ιστορία αυτού του γραπτού ξεκίνησε από την απλή, περιεκτική, αλλά και ουσιαστική ερώτηση που έκανε ένας φίλος από παλιά, και την οποία σημειώνουμε με σεβασμό: Τι είναι αυτό που συνέβη στην ευρύτερη περιοχή του Εύξεινου Πόντου, που έκανε τους προγόνους μας και εμάς τους ίδιους να νιώθουμε τέτοια νοσταλγία για τα όσα αντιπροσώπευε η γη των πατέρων μας;
Το ρήμα «συμβαίνω» σημαίνει ότι ένα γεγονός ή σύνολο γεγονότων έχουν διαδραματιστεί σε κάποιο χρονικό διάστημα, μικρό ή μεγάλο, και σε κάποιο χώρο-τόπο επάνω στη γη ή στο σύμπαν εν γένει. Δηλαδή, τα όσα έχουν συμβεί στο παρελθόν, τα «συμβεβηκότα εν χρόνω και εν χώρω», και τα οποία χαράχτηκαν στη μνήμη των ανθρώπων — στην προκειμένη περίπτωση, των Ποντίων και εν γένει Μικρασιατών και Θρακών κάθε γενιάς, και θα εξακολουθούν να μένουν χαραγμένα για πάντα.
Υπάρχουν εποχές που τα γεγονότα συγχρονίζονται το ένα με το άλλο και ως αποτέλεσμα δίνουν πολιτισμό περίλαμπρο σε κάποια περιοχή της γης, που τα επιτεύγματά του αφήνουν ίχνη ανεξίτηλα στην ιστορία του ανθρώπου. Υπάρχουν και εποχές που, σημαντικά γεγονότα, παραμένουν ασύγχρονα, με αποτέλεσμα, η συμβολή τους στον πολιτισμό, είτε να μην παίρνει την έκταση, που αξίζει να έχουν, είτε να επιβιώσουν για ένα μικρό χρονικό διάστημα και μετά να χαθούν για πολλούς και διάφορους λόγους.
Στην προκειμένη περίπτωση, η έρευνα αυτή αναφέρεται σε κάθε γεγονός συγχρονισμένο ή ασύγχρονο, διότι ο πολιτισμός που αναδείχθηκε στον Εύξεινο Πόντο είχε τις ρίζες του στη λαμπρή ιστορία της αρχαίας Ελλάδας και του βυζαντινού πολιτισμού. Ο πολιτισμός αυτός, παρ’ όλες τις ασυνέχειες και τις πτώσεις του, διατηρήθηκε στις διάφορες περιοχές της Μεσογείου, του Εύξεινου Πόντου και στην ίδια τη μητροπολιτική Ελλάδα, μεταστοιχειωμένος και μεταμορφωμένος από την επίδραση διαφορετικών πολιτισμικών επιρροών και, τέλος, του χριστιανισμού.
Οι μεταμορφώσεις αυτές εξουδετέρωναν ή ακριβέστερα, προσπαθούσαν να αδρανοποιήσουν τις όποιες ατέλειες έφερε από το παρελθόν ο αρχαίος ελληνικός και βυζαντινός πολιτισμός, ώστε να εδραιωθούν δικαιότερα συστήματα για τον άνθρωπο, αλλά και για τη λειτουργία της κοινωνίας και να δοθεί απάντηση στο ερώτημα σχετικά με τον προορισμό του ανθρώπου πάνω στη γη και εν γένει στο σύμπαν.
Οι διάφορες κρίσεις του πολιτισμού της αρχαιότητας εμφανίστηκαν, κορυφώθηκαν και αντιμετωπίστηκαν πριν και μετά τον ερχομό του Χριστού. Οι άνθρωποι αμφισβητούσαν τις αξίες που είχε κατορθώσει να αναδείξει ο αρχαίος κόσμος. Τα ρωμαϊκά συστήματα διακυβέρνησης ευνοούσαν τους περί τον αυτοκράτορα, με αποτέλεσμα την κοινωνική αδικία.
Με τον χριστιανισμό και τη δημιουργία της Ανατολικής Ρωμαϊκής ή Βυζαντινής αυτοκρατορίας, μια ελπίδα άρχισε να διαφαίνεται, και οι πληθυσμοί του Εύξεινου Πόντου προσχωρούν, σταδιακά, στη νέα πίστη, όπως και η πλειονότητα των περιοχών της αυτοκρατορίας. Η ανάπτυξη του χριστιανισμού στην περιοχή της βυζαντινής επικράτειας υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη συνοχής και ενότητας του πληθυσμού, που τόσο απαραίτητη ήταν για την ανάπτυξη του βυζαντινού πολιτισμού.
Ακολούθησαν χίλια και πλέον χρόνια ανάπτυξής του, στον χώρο του οποίου εντάσσεται και η περιοχή της Μικράς Ασίας και του Εύξεινου Πόντου. Η ιστορική αυτή πορεία υπήρξε καθοριστικής σημασίας .για την εξέλιξη των ποντιακών πληθυσμών για τις περιόδους πριν και μετά το 1453, τον χρόνο, δηλαδή, της πτώσης της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Κατά συνέπεια, η ανάλυση που ακολουθεί θα εστιάσει και θα αντλήσει τα δεδομένα της από τη μακραίωνη ιστορία του πολιτισμού που αναπτύχθηκε γύρω από τη Μικρά Ασία και τον Εύξεινο Πόντο, ως κομμάτι — θέμα της επικράτειας.
Όσα ακολουθήσουν, ελπίζουμε να ικανοποιήσουν το ερώτημα του φίλου από το παρελθόν και να συμβάλουν ταπεινά στην καρδιακή αναγνώριση από τον κάθε απόγονο της Ρωμανίας, ότι το δύσκολο, η στενή δίοδος είναι, τις περισσότερες φορές, η πιο ελπιδοφόρα για την κατανόηση της κληρονομιάς που φέρει κάθε απόγονος Ποντίων.
Τέλος, αναφέρουμε μια προσωπική μας σκέψη για τη σχέση του γραπτού αυτού και του γράφοντος. «... Η συνεχής ενασχόλησή μου με τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες και ταυτόχρονα, αγώνας για την επιβίωση, δεν με εμπόδισαν να καλλιεργήσω και την έμφυτη, επίσης, τάση για την πεζογραφία, την ιστορία, τη φιλοσοφία και τη θεολογία, προς την οποία — όχι χωρίς αιτία — ο νους κατευθύνθηκε τα τελευταία δέκα χρόνια. Όλα αυτά, αν και προσωπικά θέματα, τα αναφέρω για τον εξής λόγο: Ένα ικανό μέρος της διανοητικής μου δραστηριότητας έγκειται στην προσπάθεια σύνδεσης και, αν είναι δυνατόν, της πραγματοποίησης μιας ανακεφαλαίωσης των μερικών αληθειών, που περικλείονται στον κάθε τομέα της παρουσίασης αυτής ξεχωριστά, ώστε να αναδυθούν οι συνάφειες που συνθέτουν έστω και έναν κόκκο ισχυρής και λογικής αλήθειας.
Η εργασία αυτή, με τίτλο «Βυζαντινός πολιτισμός», αποτελεί μία προσπάθεια συμβολής προς την κατεύθυνση αυτή. Πρέπει, όμως, να αναφερθεί ότι και η τελειότερη ανθρώπινη προσπάθεια, σε οποιονδήποτε κλάδο της ανθρώπινης δραστηριότητας, δεν παύει να είναι ατελής και, ως εκ τούτου, να μην εκφράζει παρά τη μερική αλήθεια της ιστορίας του κόσμου ή της λειτουργίας του».
Χρήστος Κοπτερόπουλος
Το ρήμα «συμβαίνω» σημαίνει ότι ένα γεγονός ή σύνολο γεγονότων έχουν διαδραματιστεί σε κάποιο χρονικό διάστημα, μικρό ή μεγάλο, και σε κάποιο χώρο-τόπο επάνω στη γη ή στο σύμπαν εν γένει. Δηλαδή, τα όσα έχουν συμβεί στο παρελθόν, τα «συμβεβηκότα εν χρόνω και εν χώρω», και τα οποία χαράχτηκαν στη μνήμη των ανθρώπων — στην προκειμένη περίπτωση, των Ποντίων και εν γένει Μικρασιατών και Θρακών κάθε γενιάς, και θα εξακολουθούν να μένουν χαραγμένα για πάντα.
Υπάρχουν εποχές που τα γεγονότα συγχρονίζονται το ένα με το άλλο και ως αποτέλεσμα δίνουν πολιτισμό περίλαμπρο σε κάποια περιοχή της γης, που τα επιτεύγματά του αφήνουν ίχνη ανεξίτηλα στην ιστορία του ανθρώπου. Υπάρχουν και εποχές που, σημαντικά γεγονότα, παραμένουν ασύγχρονα, με αποτέλεσμα, η συμβολή τους στον πολιτισμό, είτε να μην παίρνει την έκταση, που αξίζει να έχουν, είτε να επιβιώσουν για ένα μικρό χρονικό διάστημα και μετά να χαθούν για πολλούς και διάφορους λόγους.
Στην προκειμένη περίπτωση, η έρευνα αυτή αναφέρεται σε κάθε γεγονός συγχρονισμένο ή ασύγχρονο, διότι ο πολιτισμός που αναδείχθηκε στον Εύξεινο Πόντο είχε τις ρίζες του στη λαμπρή ιστορία της αρχαίας Ελλάδας και του βυζαντινού πολιτισμού. Ο πολιτισμός αυτός, παρ’ όλες τις ασυνέχειες και τις πτώσεις του, διατηρήθηκε στις διάφορες περιοχές της Μεσογείου, του Εύξεινου Πόντου και στην ίδια τη μητροπολιτική Ελλάδα, μεταστοιχειωμένος και μεταμορφωμένος από την επίδραση διαφορετικών πολιτισμικών επιρροών και, τέλος, του χριστιανισμού.
Οι μεταμορφώσεις αυτές εξουδετέρωναν ή ακριβέστερα, προσπαθούσαν να αδρανοποιήσουν τις όποιες ατέλειες έφερε από το παρελθόν ο αρχαίος ελληνικός και βυζαντινός πολιτισμός, ώστε να εδραιωθούν δικαιότερα συστήματα για τον άνθρωπο, αλλά και για τη λειτουργία της κοινωνίας και να δοθεί απάντηση στο ερώτημα σχετικά με τον προορισμό του ανθρώπου πάνω στη γη και εν γένει στο σύμπαν.
Οι διάφορες κρίσεις του πολιτισμού της αρχαιότητας εμφανίστηκαν, κορυφώθηκαν και αντιμετωπίστηκαν πριν και μετά τον ερχομό του Χριστού. Οι άνθρωποι αμφισβητούσαν τις αξίες που είχε κατορθώσει να αναδείξει ο αρχαίος κόσμος. Τα ρωμαϊκά συστήματα διακυβέρνησης ευνοούσαν τους περί τον αυτοκράτορα, με αποτέλεσμα την κοινωνική αδικία.
Ακολούθησαν χίλια και πλέον χρόνια ανάπτυξής του, στον χώρο του οποίου εντάσσεται και η περιοχή της Μικράς Ασίας και του Εύξεινου Πόντου. Η ιστορική αυτή πορεία υπήρξε καθοριστικής σημασίας .για την εξέλιξη των ποντιακών πληθυσμών για τις περιόδους πριν και μετά το 1453, τον χρόνο, δηλαδή, της πτώσης της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Κατά συνέπεια, η ανάλυση που ακολουθεί θα εστιάσει και θα αντλήσει τα δεδομένα της από τη μακραίωνη ιστορία του πολιτισμού που αναπτύχθηκε γύρω από τη Μικρά Ασία και τον Εύξεινο Πόντο, ως κομμάτι — θέμα της επικράτειας.
Όσα ακολουθήσουν, ελπίζουμε να ικανοποιήσουν το ερώτημα του φίλου από το παρελθόν και να συμβάλουν ταπεινά στην καρδιακή αναγνώριση από τον κάθε απόγονο της Ρωμανίας, ότι το δύσκολο, η στενή δίοδος είναι, τις περισσότερες φορές, η πιο ελπιδοφόρα για την κατανόηση της κληρονομιάς που φέρει κάθε απόγονος Ποντίων.
Τέλος, αναφέρουμε μια προσωπική μας σκέψη για τη σχέση του γραπτού αυτού και του γράφοντος. «... Η συνεχής ενασχόλησή μου με τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες και ταυτόχρονα, αγώνας για την επιβίωση, δεν με εμπόδισαν να καλλιεργήσω και την έμφυτη, επίσης, τάση για την πεζογραφία, την ιστορία, τη φιλοσοφία και τη θεολογία, προς την οποία — όχι χωρίς αιτία — ο νους κατευθύνθηκε τα τελευταία δέκα χρόνια. Όλα αυτά, αν και προσωπικά θέματα, τα αναφέρω για τον εξής λόγο: Ένα ικανό μέρος της διανοητικής μου δραστηριότητας έγκειται στην προσπάθεια σύνδεσης και, αν είναι δυνατόν, της πραγματοποίησης μιας ανακεφαλαίωσης των μερικών αληθειών, που περικλείονται στον κάθε τομέα της παρουσίασης αυτής ξεχωριστά, ώστε να αναδυθούν οι συνάφειες που συνθέτουν έστω και έναν κόκκο ισχυρής και λογικής αλήθειας.
Η εργασία αυτή, με τίτλο «Βυζαντινός πολιτισμός», αποτελεί μία προσπάθεια συμβολής προς την κατεύθυνση αυτή. Πρέπει, όμως, να αναφερθεί ότι και η τελειότερη ανθρώπινη προσπάθεια, σε οποιονδήποτε κλάδο της ανθρώπινης δραστηριότητας, δεν παύει να είναι ατελής και, ως εκ τούτου, να μην εκφράζει παρά τη μερική αλήθεια της ιστορίας του κόσμου ή της λειτουργίας του».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου