Ο γαλλικός Διαφωτισμός που έχει πάρει διαστάσεις πανευρωπαϊκές, θα κορυφωθεί με τη γενιά των εγκυκλοπαιδιστών και θα καταλήξει στη Γαλλική Επανάσταση (1789), συγκλονιστική απαρχή μιας απροσμέτρητης ανατροπής».
Μόλις είχε τότε ξεπροβάλλει και η αφύπνιση του ελληνισμού που ξεκινούσε τα πρώτα βήματα προς τη λεωφόρο της νεοελληνικής ιστορίας. Η συνάντηση με την Ευρώπη του Διαφωτισμού είναι τούτη τη θαρραλέα ώρα καθοριστική.
'Ενας σκληρός αγώνας, μια υπερβατική προσπάθεια, με εκείνο το επίμονο κι επίμοχθο κουράγιο της Ρωμιοσύνης, να την προσπελάσει.
Στην Ευρώπη των επιστημονικών κατακτήσεων, πνευματικών επιτευγμάτων, των πανεπιστημιακών διατριβών, η Ανατολή δεν έχει να αντιτάξει τίποτε παρόμοιο. «Πλήρης απραξία, τέλμα στον όψιμο μεσαίωνα της Ανατολής, όλα έχουν παραμείνει στον καιρό της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος και ο Νεύτων εισχωρούν στους νόμους που διακινούν το Σύμπαν».
Ένα ρήγμα βαθύ, σκοτάδι και χάος για τους απροσανατόλιστους, ο κόσμος χωρίζεται στα δυο, στην εξελικτική του πορεία.
Αυτή η ίδια η Ευρώπη, που είχε αποτολμήσει και είχε δεχτεί τόσες φάσεις ανακαινιστικών κινημάτων, όπως η Μεταρρύθμιση και η Αντιμεταρρύθμιση, αγώνες πολιτικούς, ακόμη και ισχυρές ανταρσίες, τώρα θα συγκλονισθεί από τις ανατρεπτικές ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης.
• Τι θα μπορούσε, κάτω από αυτές τις συνθήκες, να τολμήσει ο ανώριμος κόσμος της Ελληνικής Ανατολής, που μόλις είχε ορθώσει μερικά σχολεία και τολμούσε να λειτουργήσει κάποιες μικρές εστίες τυπογραφίας;
Πώς θα δεχόταν μια χιονοστιβάδα επιστημονικών κατακτήσεων και νέων ιδεών, που εκθεμελίωναν τα πάντα;
Όπως ήταν φυσικό, θα επικρατήσουν διχαστικές τάσεις. Εκκλησία και συντήρηση αντιστέκονται με αντιρρητική φιλολογία - κάποτε και με λιβελλογραφία - υποστηρίζοντας «παιδεία υπό όρους». Αντίθετα, ο «φωτισμός» του Γένους γίνεται λάβαρο για τους καινοτόμους. Κύριο αίτημα τους: Αποτίναξη του ζυγού της αμάθειας, αλλά και της τυραννίας.
• Μέσα από τις προαναφερόμενες συνθήκες, ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας γενικά και ιδιαίτερα Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Κυδωνιές, Χίος, Τραπεζούντα, θα αναπτύξει αρχικά μια σημαντική παιδευτική κατάρτιση και θα φθάσει ως μία πνευματική πολιτιστική εποποιία, κι αυτό πάντα, κάτω από τη χαντζάρα του Τούρκου δυνάστη και τις πολλαπλές απαγορεύσεις. Τα νεόδμητα σχολεία της Ανατολής θα προκαλέσουν τον θαυμασμό περιηγητών, όπως και Ευρωπαίων μαθητών, που φοιτούν σε ελληνικές σχολές της Ανατολής!
Και ως προέκταση, θα αναπτυχθεί ο Τύπος της Μικράς Ασίας, με πληθώρα εκδόσεων σε βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, με σκοπό την ενημέρωση και μαζί την πνευματική ανάταση του Γένους, όχι πια μόνο για τους ευπόρους, διανοούμενους, αρχιδιδάσκαλους και «λογάδες», αλλά και για πλατιά μεσαία στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Με αποτέλεσμα τη συνέχεια της ελληνικής παράδοσης και της ελληνικής λογιοσύνης.
Ο ιστορικός Τόιμπι γράφει: «Ως λαός, με βαθιές ρίζες στην ιστορία, είναι οι πρώτοι (οι Έλληνες) που δέχτηκαν τον δυτικά εθνικισμό και μπόλιασαν σ’ αυτόν τη Μεγάλη Ιδέα».
• Από τα μέσα του 18ου αιώνα αρχίζει η ανάπτυξη της ελληνικής αστικής τάξης, κυρίως μετά τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) που έθεσε τέρμα στον ρωσο-τουρκικό πόλεμο, με σημαντικά για τη Ρωσία οφέλη.
α) Προστασία των ορθοδόξων της οθωμανικής αυτοκρατορίας
β) Αυτονομία των παραδουνάβιων χωρών και της Κριμαίας
γ) Δικαίωμα ελεύθερης ναυσιπλοΐας στις τουρκικές θάλασσες.
• Αυτός ο τελευταίος όρος συνετέλεσε εξαιρετικά ευνοϊκά για την ανάπτυξη του ελληνικού εμπορικού στόλου, η οποία και έφερε την οικονομική και πνευματική άνθηση.
• Ελληνικές παροικίες δημιουργήθηκαν στην Κεντρική Ευρώπη, στη Μολδοβλαχία, στη Νότια Ρωσία και, μαζί με τις εμπορικές συναλλαγές, εισέβαλαν από τη Δύση και
• Ο πρωτομάρτυρας της ελληνικής ελευθερίας Ρήγας Φεραίος συνταιριάζει το: «Allons, enfants, de la patrie» (Εμπρός, παιδιά, για την πατρίδα) με το «Δεύτε παίδες των Ελλήνων».
Μόλις είχε τότε ξεπροβάλλει και η αφύπνιση του ελληνισμού που ξεκινούσε τα πρώτα βήματα προς τη λεωφόρο της νεοελληνικής ιστορίας. Η συνάντηση με την Ευρώπη του Διαφωτισμού είναι τούτη τη θαρραλέα ώρα καθοριστική.
'Ενας σκληρός αγώνας, μια υπερβατική προσπάθεια, με εκείνο το επίμονο κι επίμοχθο κουράγιο της Ρωμιοσύνης, να την προσπελάσει.
 |
| Γαλιλαίος |
Ένα ρήγμα βαθύ, σκοτάδι και χάος για τους απροσανατόλιστους, ο κόσμος χωρίζεται στα δυο, στην εξελικτική του πορεία.
Αυτή η ίδια η Ευρώπη, που είχε αποτολμήσει και είχε δεχτεί τόσες φάσεις ανακαινιστικών κινημάτων, όπως η Μεταρρύθμιση και η Αντιμεταρρύθμιση, αγώνες πολιτικούς, ακόμη και ισχυρές ανταρσίες, τώρα θα συγκλονισθεί από τις ανατρεπτικές ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης.
• Τι θα μπορούσε, κάτω από αυτές τις συνθήκες, να τολμήσει ο ανώριμος κόσμος της Ελληνικής Ανατολής, που μόλις είχε ορθώσει μερικά σχολεία και τολμούσε να λειτουργήσει κάποιες μικρές εστίες τυπογραφίας;
Πώς θα δεχόταν μια χιονοστιβάδα επιστημονικών κατακτήσεων και νέων ιδεών, που εκθεμελίωναν τα πάντα;
Όπως ήταν φυσικό, θα επικρατήσουν διχαστικές τάσεις. Εκκλησία και συντήρηση αντιστέκονται με αντιρρητική φιλολογία - κάποτε και με λιβελλογραφία - υποστηρίζοντας «παιδεία υπό όρους». Αντίθετα, ο «φωτισμός» του Γένους γίνεται λάβαρο για τους καινοτόμους. Κύριο αίτημα τους: Αποτίναξη του ζυγού της αμάθειας, αλλά και της τυραννίας.
• Μέσα από τις προαναφερόμενες συνθήκες, ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας γενικά και ιδιαίτερα Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη, Κυδωνιές, Χίος, Τραπεζούντα, θα αναπτύξει αρχικά μια σημαντική παιδευτική κατάρτιση και θα φθάσει ως μία πνευματική πολιτιστική εποποιία, κι αυτό πάντα, κάτω από τη χαντζάρα του Τούρκου δυνάστη και τις πολλαπλές απαγορεύσεις. Τα νεόδμητα σχολεία της Ανατολής θα προκαλέσουν τον θαυμασμό περιηγητών, όπως και Ευρωπαίων μαθητών, που φοιτούν σε ελληνικές σχολές της Ανατολής!
Και ως προέκταση, θα αναπτυχθεί ο Τύπος της Μικράς Ασίας, με πληθώρα εκδόσεων σε βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά, με σκοπό την ενημέρωση και μαζί την πνευματική ανάταση του Γένους, όχι πια μόνο για τους ευπόρους, διανοούμενους, αρχιδιδάσκαλους και «λογάδες», αλλά και για πλατιά μεσαία στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Με αποτέλεσμα τη συνέχεια της ελληνικής παράδοσης και της ελληνικής λογιοσύνης.
Ο ιστορικός Τόιμπι γράφει: «Ως λαός, με βαθιές ρίζες στην ιστορία, είναι οι πρώτοι (οι Έλληνες) που δέχτηκαν τον δυτικά εθνικισμό και μπόλιασαν σ’ αυτόν τη Μεγάλη Ιδέα».
• Από τα μέσα του 18ου αιώνα αρχίζει η ανάπτυξη της ελληνικής αστικής τάξης, κυρίως μετά τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) που έθεσε τέρμα στον ρωσο-τουρκικό πόλεμο, με σημαντικά για τη Ρωσία οφέλη.
α) Προστασία των ορθοδόξων της οθωμανικής αυτοκρατορίας
β) Αυτονομία των παραδουνάβιων χωρών και της Κριμαίας
γ) Δικαίωμα ελεύθερης ναυσιπλοΐας στις τουρκικές θάλασσες.
• Αυτός ο τελευταίος όρος συνετέλεσε εξαιρετικά ευνοϊκά για την ανάπτυξη του ελληνικού εμπορικού στόλου, η οποία και έφερε την οικονομική και πνευματική άνθηση.
• Ελληνικές παροικίες δημιουργήθηκαν στην Κεντρική Ευρώπη, στη Μολδοβλαχία, στη Νότια Ρωσία και, μαζί με τις εμπορικές συναλλαγές, εισέβαλαν από τη Δύση και
οι νέες ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης.
 |
| Ρήγας Φεραίος |
Οι Γάλλοι τραγουδούν το θριαμβικό ρεφρέν της «Καρμανιόλας»:
« vive le son, vive le son vive le son, du canon!»
Κι εδώ ο Ρήγας ακολουθεί τον ίδιο ρυθμό:
«Όλα τα έθνη πολεμούν και στους τυράννους τους ορμούν-εκδίκησιν γυρεύουν και τους εξολοθρεύουν.
Στη φωτιά, στη φωτιά, με καρδιά στη φωτιά».
• Κι ακολουθεί η επίκληση:
«Όθεν είσθε των Ελλήνων κόκκαλα εσκορπισμένα τώρα λάβετε πνοήν».
• Θούρια και επαναστατικές προκηρύξεις του Ρήγα, μερικά χειρόγραφα και αρκετά έντυπα, πέρα από τα κατασχεθέντα στην Τεργέστη (1797), έχουν διοχετευθεί από τη Βιέννη, στην Πέστη, στη Λιγία, στις παραδουνάβιες χώρες, στην ηπειρωτική Ελλάδα, στη Σμύρνη και την ίδια την Κωνσταντινούπολη.
• Από το Παρίσι ως το Δούναβη κι από το Δούναβη ως το Ταίναρο, τα βλέμματα όλων, τώρα, είναι στραμμένα στα Επτάνησα, προγεφύρωμα των αήττητων στρατιών του Βοναπάρτη προς τον ελλαδικό χώρο και την παραπέρα Ανατολή.
Αγγελική Στεργίου
δημοσιογράφος και συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου